Tiết kiệm năng lượng: Chìa khóa vàng cho tăng trưởng xanh của Việt Nam

Tiết kiệm năng lượng không chỉ là biện pháp giảm chi phí sản xuất mà còn là chiến lược quan trọng để bảo vệ môi trường, củng cố an ninh năng lượng và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và áp dụng cơ chế thuế biên giới carbon (CBAM), việc tối ưu hóa năng lượng trở thành chìa khóa giúp Việt Nam giảm nhập khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia.

Tiết kiệm năng lượng - giải pháp kinh tế và môi trường đồng thời

Theo Bộ Công Thương, mỗi 1% tiết kiệm năng lượng trong nền kinh tế tương đương giảm chi phí nhập khẩu hàng trăm triệu USD mỗi năm. Năng lượng nhập khẩu chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí sản xuất công nghiệp, đặc biệt tại các ngành sử dụng nhiều năng lượng như thép, xi măng, hóa chất hay dệt may. Việc giảm tiêu thụ năng lượng không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn giúp ổn định kinh tế vĩ mô, giảm áp lực lên tỷ giá, cán cân thương mại và nợ công. Trong bối cảnh EU áp dụng thuế biên giới carbon (CBAM) từ năm 2026, nâng cao hiệu quả năng lượng còn là yếu tố quyết định giúp sản phẩm Việt Nam duy trì và mở rộng thị phần xuất khẩu.

Chi phí năng lượng thường chiếm từ 20 - 40% tổng chi phí sản xuất trong các ngành công nghiệp nặng. Nếu giảm được 10% chi phí năng lượng, doanh nghiệp có thể tăng 2 - 3% lợi nhuận, đồng thời giảm hàng triệu tấn CO₂ phát thải mỗi năm. Ví dụ điển hình là Công ty Thép Hòa Phát, sau khi thực hiện kiểm toán năng lượng, thay thế hệ thống chiếu sáng cũ bằng LED, tối ưu hóa lò nung và áp dụng biến tần cho các motor lớn, đã tiết kiệm được khoảng 7 - 10% năng lượng tiêu thụ hàng năm, tương đương hàng chục tỷ đồng, đồng thời giảm phát thải đáng kể.

Cụ thể, 6 tháng đầu năm 2025, tổng lượng phát điện của các nhà máy nhiệt điện thuộc Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát tại Hải Dương và Dung Quất đạt hơn 1,8 tỷ kWh. Quy đổi theo giá điện hiện hành, sản lượng điện tự phát có giá trị gần 3.500 tỷ đồng. Trong đó, sản lượng điện tại Dung Quất đạt 1,45 tỷ kWh, đáp ứng trên 90% nhu cầu điện cho toàn bộ khu liên hợp. Phần còn lại đến từ nhà máy tại Hải Dương (cũ) với 358 triệu kWh. Cả 2 nhà máy đều vận hành theo công nghệ thu hồi nhiệt dư trong luyện coke, tận dụng khí than dư thừa trong luyện gang, thép làm nhiên liệu cho nồi hơi để phát điện, giúp tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm, giảm phát thải CO₂ và bảo vệ môi trường.

Là một trong những doanh nghiệp sản xuất công nghiệp tiêu biểu, Nhà máy Bosch Việt Nam luôn chú trọng tiết kiệm năng lượng, sản xuất xanh và giảm thiểu khí thải. Bosch cũng là một trong những doanh nghiệp đi đầu trong ứng dụng công nghệ cao tại Đồng Nai. Ông Brendan Sunderland, Phó Chủ tịch, Giám đốc Kỹ thuật Nhà máy Bosch Việt Nam cho biết, việc tìm kiếm các giải pháp tối ưu trong công tác tiết kiệm năng lượng là một chủ trương lớn và xuyên suốt của lãnh đạo Công ty.

Để giảm giá thành sản phẩm, tiết kiệm chi phí tài chính, tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, hàng loạt các giải pháp nhằm sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã được Nhà máy Bosch Việt Nam triển khai như: lắp đặt máy nén có biến tần, lắp đặt hệ thống thu hồi nhiệt máy nén để gia nhiệt nước cấp cho sản suất, cân bằng lượng gió cấp của AHU khu nhà xưởng Lth, tắt máy biến áp không sử dụng, tắt hệ thống điều hòa không khí khu văn phòng ngoài giờ làm việc, xử lý các điểm rò rỉ khí nén, sử dụng đèn LED tiết kiệm điện. Ngoài ra, nhà máy còn giảm giờ chạy máy lạnh khu sản xuất Lth, giảm số giờ chạy chiller 105a, cài đặt bật/tắt cố định cho các điều hòa khu nhà ăn, điều chỉnh thông số cài đặt hệ thống tháp giải nhiệt.

Bên cạnh tiết kiệm chi phí, việc sử dụng năng lượng hiệu quả còn là cách giúp doanh nghiệp nâng cao thương hiệu, đáp ứng các tiêu chí "xanh" trong chuỗi cung ứng quốc tế. Đây chính là lý do Bộ Công Thương đã triển khai Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030, nhằm thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng công nghệ hiện đại, quản lý năng lượng khoa học và tăng cường kiểm toán năng lượng.

Để hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện tiết kiệm năng lượng, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Cục ĐCK) đang triển khai các chương trình kiểm toán năng lượng miễn phí, giúp các doanh nghiệp nhận diện các điểm thất thoát và xây dựng lộ trình tiết kiệm cụ thể. Các chương trình này không chỉ tập trung vào các doanh nghiệp lớn mà còn hướng tới SME, vốn gặp nhiều khó khăn về vốn, công nghệ và nhân lực.

Bà Nguyễn Thị Lâm Giang, Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, nhấn mạnh: "Tiết kiệm năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí mà còn tạo động lực cho chuyển đổi xanh, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Chúng tôi đồng hành cùng doanh nghiệp trong việc lập lộ trình tiết kiệm, áp dụng thiết bị hiện đại và đổi mới công nghệ để vừa bảo vệ môi trường vừa nâng cao hiệu quả sản xuất".

Tiết kiệm năng lượng - chìa khóa tăng trưởng xanh và cạnh tranh quốc tế

Việc sử dụng năng lượng hiệu quả không chỉ là giải pháp nội tại mà còn là chiến lược quốc gia. Khi tiết kiệm năng lượng, Việt Nam giảm áp lực nhập khẩu nhiên liệu, ổn định tỷ giá, cán cân thương mại và nợ công, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh sản phẩm trên thị trường quốc tế. Điều này càng quan trọng trong bối cảnh EU áp dụng CBAM, khi các doanh nghiệp phải chứng minh hiệu quả năng lượng và giảm phát thải để duy trì xuất khẩu.

Kết hợp với chuyển đổi xanh, sử dụng năng lượng hiệu quả giúp doanh nghiệp giảm chi phí, tăng lợi nhuận, giảm phát thải và nâng cao uy tín thương hiệu. Các doanh nghiệp đi đầu như Hòa Phát, Bosch Việt Nam hay Vicem Hoàng Thạch đã chứng minh rằng đầu tư cho năng lượng và công nghệ xanh là đầu tư chiến lược, mang lại lợi ích kinh tế và môi trường lâu dài.

Cùng với các chương trình kiểm toán, đào tạo và hỗ trợ vốn, Bộ Công Thương đang tạo điều kiện để mọi doanh nghiệp, đặc biệt là SME, tiếp cận công nghệ hiện đại, tối ưu hóa năng lượng và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc sử dụng năng lượng hiệu quả chính là chìa khóa vàng giúp Việt Nam duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, nâng cao sức cạnh tranh và hướng tới phát triển xanh bền vững.