Đạo diễn Bùi Hồng Điệp là một trong hai đạo diễn thực hiện bộ phim tài liệu Đi về miền đất lạnh, cùng với đạo diễn Đặng Hồng Giang. Bộ phim sẽ được phát sóng vào khung VTV đặc biệt, 20h10 thứ 4 (22/7) trên kênh VTV1.
Đi về miền đất lạnh được phát sóng đúng đợt kỉ niệm 70 năm Ngày Thương binh Liệt sĩ 27/7, nhưng theo đạo diễn Bùi Hồng Điệp, bộ phim sẽ không phải chỉ dành riêng cho ngày Thương binh liệt sĩ và cũng không giống với những bộ phim chỉ được thực hiện để phục vụ cho các ngày kỉ niệm. Câu chuyện trong phim có thể phát sóng ở bất kỳ một thời điểm nào trong năm, bởi vậy Đi về miền đất lạnh sẽ thực sự đặc biệt.
Hơn 3 năm thực hiện cho một bộ phim
Đi về miền đất lạnh xoay quanh câu chuyện về ông Trần Văn Bản - người chiến sỹ bộ đội trở về quê hương sau 5 lần đã được báo tử về gia đình. Chiến tranh loạn lạc, ly tán, thông tin thất lạc khiến việc người đã được báo tử vẫn còn sống là điều không thể tránh khỏi. Nhưng điều đặc biệt là sau khi trở về, người chiến sỹ này đã thực hiện những lời hứa của mình với đồng đội.
Ông Bản đã dành phần lớn thời gian cuộc đời mình để đi tìm đồng đội. Việc tìm những chiến hữu tri kỷ, những người bạn đã nằm sâu trong đất là nghĩa vụ, là trách nhiệm và cả tình cảm sâu sắc nhất ông dành cho họ.
Ông mang hài cốt của đồng đội về nhà khi chưa kịp chôn cất trong nghĩa trang. Những hài cốt đồng đội được ông cất trên gác xép của chính ngôi nhà mình ở. Cứ thế, hàng năm, hàng tháng, biết bao bộ hài cốt của đồng đội được giữ trang trọng trên căn gác xép trước khi hoàn tất thủ tục đăng ký chôn cất tại nghĩa trang liệt sỹ.
Đặc biệt hơn nữa, trong những chuyến đi tìm hài cốt đồng đội, ông còn bắt gặp cả những ngôi mộ của người lính Cộng hòa. Sau chuyến đi tình cờ tìm được ngôi mộ của người lính Cộng hòa, còn những câu chuyện rất đặc biệt mà ông Trần Văn Bản đã trải qua trong quá trình đi tìm mộ của đồng đội ở chiến trường xưa.
Đạo diễn Bùi Hồng Điệp chia sẻ: "Câu chuyện sản xuất bộ phim này kéo dài hơn 3 năm bởi nhiều lý do đặc biệt. Đầu tiên việc đi tìm mộ liệt sỹ. Không phải lúc nào chúng tôi cùng nhân vật là ông Trần Văn Bản cũng có thể gặp may mắn. Vì vậy việc chờ đợi để có thể ghi hình được một chuyến đi tìm mộ có kết quả đã kéo dài thời gian sản xuất bộ phim trong 3 năm".
Nữ đạo diễn cũng cho biết so với kịch bản văn học trước khi triển khai ghi hình, thì sự thay đổi nhiều nhất có lẽ là có những nhân vật khi tìm gặp đã mất. Vì vậy có những thông tin chỉ có thể dừng lại mà không khai thác thêm được.
"Các bối cảnh làng quê Việt Nam ngày nay cũng thay đổi nhiều so với thời kỳ ông Bản trở về, vì vậy để có thể phục dựng lại một số bối cảnh thời kỳ đó là khá cầu kỳ và mất nhiều thời gian hơn kế hoạch dự kiến" - đạo diễn Bùi Hồng Điệp chia sẻ.
Vì chọn hướng kể lại câu chuyện theo mạch kể chuyện của các nhân vật, nên có rất nhiều trường đoạn, để người xem có thể hình dung và có cảm nhận rõ nét, hai đạo diễn đã phục dựng lại như phim truyện, có diễn viên, có bối cảnh tạo dựng. Tuy nhiên bởi đây là phim tài liệu nên cách thể hiện của phần phục dựng phải rất khéo léo, tạo cảm giác thật nhất dựa trên giọng kể của các nhân vật thật để người xem không bị nhầm lẫn.
Theo đạo diễn Bùi Hồng Điệp, quá trình chuẩn bị tư liệu để thực hiện bộ phim chỉ gặp duy nhất một khó khăn, đó là mọi câu chuyện đã diễn ra trong một thời gian rất dài kể từ sau hòa bình lập lại. Vì vậy việc thu thập tư liệu, gặp gỡ lại các nhân vật đã từng tham gia cùng ông Trần Văn Bản không hề dễ vì sau chiến tranh, cũng đã có người mất, cũng đã có người thay đổi chỗ ở.
Đạo diễn Hồng Điệp cho biết thêm: "Trong rất nhiều chuyến đi quay, không phải lần nào chúng tôi cũng có thể ghi hình được cảnh mà mình muốn, đã rất nhiều thay đổi ở chiến trường xưa, đi theo bản đồ đánh dấu vị trí chôn cất xưa, nhưng trở về tay trắng mà không tìm thấy mộ đồng đội là điều rất bình thường. Tất cả đều tâm niệm, lần sau có lẽ sẽ được phù hộ và tìm thấy".
Nhiều những câu thoại trong các đoạn phỏng vấn, tự sự của các nhân vật gây xúc động mạnh
Là đạo diễn từng thực hiện nhiều bộ phim tài liệu về đề tài thương binh liệt sỹ, nhưng trước khi thực hiện Đi về miền đất lạnh, đạo diễn Bùi Hồng Điệp cho biết thường thì có một số khái niệm nhận định phim về mảng đề tài này là phục vụ cho các ngày kỉ niệm, nhưng quan điểm của chị có khác và những quan điểm khác này hầu hết đều xuất phát từ việc chị đã gặp những người lính Bộ đội cụ Hồ.
Đạo diễn Bùi Hồng Điệp cho biết: "Họ đến nay đều là những người đã ở cái tuổi xưa nay hiếm. Trên cơ thể họ người ít thì mang vài thương tật, người nhiều thì phải vài ba thế hệ vẫn chịu những di chứng chiến tranh. Nhưng tuyệt nhiên, tinh thần lạc quan và yêu nước thì không bao giờ mất.
Tôi cảm nhận niềm tự hào từ trong trái tim họ khi họ kể cho tôi nghe về những trận đánh, khi nước mắt họ rơi về sự hi sinh của đồng đội, khi họ mím chặt môi kể cho tôi nghe giây phút hạnh phúc của thời khắc hòa bình. Họ là một thế hệ có một không có hai, tôi không thể dùng bất kỳ ngôn ngữ nào tả về vẻ đẹp của họ".
Vì đây là một bộ phim tài liệu được thể hiện theo hướng các nhân vật kể lại câu chuyện mà mình đã chứng kiến và trải qua, vì vậy rất nhiều những câu thoại trong các đoạn phỏng vấn, tự sự của các nhân vật đều gây xúc động mạnh cho nữ đạo diễn. Còn rất nhiều những câu chuyện xúc động mà chị đã được chứng kiến, để rồi thấy rằng có những nỗi đau không thể khóc thành lời. Họ cứ nhớ và giữ lại tận sâu trong trí nhớ, không bật khóc, không òa lên, mà nén chặt để đồng đội được yên nghỉ.
Theo đạo diễn Bùi Hồng Điệp, Đi về miền đất lạnh sẽ không còn chỉ là những câu chuyện được cày xới hàng chục năm. Câu chuyện hôm qua nhưng là bài học của ngày hôm nay, dạy những thế hệ như tôi biết yêu thương trân trọng những điều mình đang có và sống như những đóa hoa.
Đạo diễn Bùi Hồng Điệp tin sau thế hệ chị, hàng chục năm nữa, đề tài này vẫn là những câu chuyện được kể nhiều nhất trong các bộ phim tài liệu. Và họ, thế hệ thanh niên viết nên lịch sử sẽ cứ như vậy bình dị nhưng anh hùng đi vào từng thước phim.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!