"Thú vui" tưởng chừng như là một sự thay thế vô hại cho thuốc lá điếu truyền thống nhưng thực chất, tác hại của nó nhiều không tưởng.
Các công ty đa quốc gia trong ngành sản xuất, kinh doanh thuốc lá đang hướng quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tới giới trẻ. Đây được xem là khách hàng rất tiềm tàng bởi một khi thử hút lần đầu, một tỷ lệ lớn giới trẻ sẽ hút thuốc lâu dài. Độ tuổi thích "thử" thường từ 13 đến 24 tuổi.
Một lý do khác khiến ngành công nghiệp thuốc lá hướng quảng cáo tới giới trẻ bởi một lý do rất tàn nhẫn. Theo các kết quả nghiên cứu, 50% người trưởng thành hút thuốc lá sẽ tử vong sớm vì các bệnh lý liên quan tới khói thuốc. Vì vậy, các công ty ty, tập đoàn sản xuất, kinh doanh thuốc lá cần có khách hàng mới thay thế.
Các công ty, tập đoàn sản xuất, kinh doanh thuốc lá xây dựng các chiến dịch quảng cáo rất tinh vi, đánh thẳng vào công chúng mục tiêu là giới trẻ từ khi họ còn rất trẻ. Các chiến dịch quảng cáo được ngụy trang dưới rất nhiều hình thức mà giới trẻ mê đắm, như dưới dạng tài trợ cho các sự kiện âm nhạc hoặc gắn hashtag với các từ khóa thu hút giới trẻ.
2018 - Quảng cáo thuốc lá Winston trong chuỗi sự kiện âm nhạc Stay True Stay Free
Hashtag "valentinesday" được gắn để dẫn tới trang bán thuốc lá điện tử
Các sản phẩm thuốc lá mới hay còn gọi thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, giờ đây, không còn là những sản phẩm quá xa lạ đối với các bạn trẻ. Các sản phẩm này xuất hiện tràn lan trên thị trường với giá rẻ, hình ảnh bắt mắt và đa dạng hương vị. Sự ra đời của thuốc lá điện tử đã sớm lấy lòng được giới trẻ như một sản phẩm thay thế cho thuốc lá điếu thông thường. Các sản phẩm thuốc lá được quảng bá và thu hút giới trẻ qua nhiều hình thức và nhiều kênh thông tin khác nhau.
Để mở rộng thị trường tiêu thụ các sản phẩm mới, các tập đoàn thuốc lá đã sử dụng không ít các chiêu trò marketing để tiếp cận tới tệp khách hàng mong muốn. Các tập đoàn thuốc lá lôi kéo tâm lí giới trẻ theo các khía cạnh "độc lập", "tự do". Các sản phẩm thế hệ mới được mô tả là các sản phẩm giúp gia tăng sự hấp dẫn, tự chủ, giảm stress, giúp tạo nên sự khác biệt, gây tò mò và mang tính thử thách. Bằng cách tài trợ cho các lễ hội, sự kiện thể thao, âm nhạc, thuốc lá điện tử được ví như một sự nâng cấp so với thuốc lá điếu thông thường, là biểu tượng của một lối sống mới đẳng cấp hơn. Các tập đoàn thuốc lá phụ thuộc phần lớn vào các trang mạng xã hội, các hashtag nhắm vào giới trẻ để quảng bá về sản phẩm của mình. Thông qua việc sử dụng những người nổi tiếng (KoLs) trẻ tuổi có tầm ảnh hưởng, các sản phẩm thuốc lá mới nhanh chóng xâm nhập vào giới trẻ như một xu hướng nhất thời phải có.
Hiện nay, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới rất dễ tiếp cận khi người tiêu dùng thuốc lá điện tử không chỉ có thể mua trực tiếp ở các hàng quán được bố trí ngay sát trường học mà còn có thể sở hữu những sản phẩm này thông qua việc mua bán trên mạng, trực tuyến qua các nền thương mại điện tử khác nhau. Việc mua bán không kiểm soát và không rõ nguồn gốc cũng phần nào dẫn đến sự bùng nổ trên thị trường trường mua bán ở giới trẻ vị thành niên.
Ở Việt Nam, dù bị luật pháp cấm, quảng cáo thuốc lá vẫn tồn tại trá hình, đặc biệt là thể loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
Các quảng cáo cũng nhắm tới giới trẻ, không chỉ nam giới mà cả nữ giới. Hình thức quảng cáo, PR, tiếp thị cũng rất tinh vi. Phổ biến nhất là tài trợ học bổng cho học sinh, sinh viên ở các vùng, miền; hay tài trợ cho các chương trình thanh niên sáng tạo ở các khu vực sản xuất, kinh doanh…
Kết quả điều tra năm 2019 cho thấy:
Có tới 2670 điểm bán thuốc lá trong phạm vi bán kính 100m quanh 210 trường học trong mẫu nghiên cứu tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
Với các thủ thuật quảng cáo lôi kéo giới trẻ
65% điểm bán có bán điếu lẻ
57,6% điểm bán có trưng bày thuốc lá ở tầm mắt trẻ em
27,9% điểm bán có trưng bày thuốc lá ở gần khu vực bánh kẹo, đồ chơi trẻ em
Thuốc lá và tinh dầu thuốc lá được đóng gói bắt mắt như gói bánh, kẹo
Kết quả điều tra thuốc lá thanh thiếu niên 2022 (13-15 tuổi): Tỷ lệ học sinh sử dụng thuốc lá điện tử là 3,5%, trong đó học sinh nam là 4,3%, học sinh nữ là 2,8%. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên ở Việt Nam đang tăng lên.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng có chứa nicotine, có khoảng 15.500 loại hương liệu được sử dụng, trong đó, rất nhiều loại hương liệu độc hại, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ như ung thư phổi và có thể pha trộn các chất khác vào dung dịch (ma tuý, cần sa). Việc sử dụng thuốc lá điện tử cũng đi kèm với những nguy cơ phát nổ pin, gây thương tật cho người sử dụng ở răng, miệng, quai hàm, mắt mũi. Những sản phẩm này chứa hàm lượng lớn nicotine, một chất gây nghiện mạnh. WHO có các bằng chứng cho thấy tác hại đáng kể mà nicotine có thể gây ra đối với bộ não đang phát triển của trẻ em và thanh thiếu niên. Cụ thể, chúng ảnh hưởng đến trí nhớ, mức độ chú ý và khả năng tập trung và học tập của các bạn trẻ. Đồng thời nó cũng sẽ có tác động rất tiêu cực đến tâm trạng của các em.
Trước mắt, điều quan trọng lúc này là các bậc cha mẹ, ngành giáo dục, ngành y tế cần đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho thanh thiếu niên để không mắc "bẫy quảng cáo" của các công ty sản xuất, kinh doanh thuốc lá. Và lâu dài, cần hoàn thiện khung pháp lý, quản lý chặt chẽ hơn nữa đối với việc sản xuất, kinh doanh thuốc lá, đặc biệt là các loại thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!