Thôn Bình Yên, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực được xem là làng nghề chuyên tái chế, cô đúc nhôm từ các phế thải như vỏ lon bia, đồ uống đóng hộp để sản xuất mâm, chậu, xoong nồi... lớn nhất tỉnh Nam Định. Hoạt động tái chế, cô đúc nhôm từ các phế thải đã giúp cho đời sống kinh tế người dân thôn Bình Yên nơi đây có nhiều khởi sắc với nguồn thu cả thôn khoảng 100 tỷ đồng/năm. Thế nhưng, tỷ lệ nghịch với điều kiện kinh tế khấm khá hơn mỗi ngày, điều kiện môi trường sống của những hộ dân thôn Bình Yên lại chẳng thể bình yên khi bị chính các hoạt động sản xuất kinh tế hủy hoại mỗi ngày một nghiêm trọng hơn…
Làng tái chế nhôm "nghẹt thở" trong khói bụi
Bốc lên trời, muốn bay đi đâu thì bay chẳng phải chuyện của riêng cột khói này… Cũng bởi, các hộ làm lò cô nhôm từ vỏ lon tại thôn Bình Yên đều có chung một quy trình: Xây lò, cho than vào, quạt bếp lên, đổ vỏ lon vào nấu rồi múc tách nhôm.
Còn khói bụi bay đi đâu sau khi thoát khỏi lò đốt không nằm trong ưu tiên tính toán.
Đúng là cũng như gió, lại như mây… Bay lên, tản ra rồi không thể thấy hình thấy dạng. Nhưng, khói thì có thể tan, vô hình hòa vào không khí, còn bụi xỉ từ lò đốt lại hữu hình chẳng thể xóa, lớp lớp trên những mái nhà, những vạt lá.
Năm ngoái, 20 hộ có lò cô nhôm trong thôn đã được một dự án hỗ trợ để xây dựng ống khói có chức năng xử lí bụi.
Hiệu quả thì vẫn chờ để đánh giá nhưng, hệ thống xử lí thì cũng đã kịp hỏng trong quá trình sản xuất.
Trung bình mỗi lò cô nhôm của một gia đình như thế này sẽ nung đốt khoảng trên dưới 1 tấn nguyên liệu trong một ngày.
Vậy nên, cũng chẳng lạ, khi vào thời gian cao điểm các hộ đốt lò cả thôn Bình Yên như ngập trong một màn sương mù, không tối hẳn nhưng mịt mờ, ngột ngạt.
Theo thống kê, toàn thôn Bình Yên có gần 200 hộ, chiếm khoảng 1/3 số hộ dân trong thôn, làm các công việc liên quan đến tái chế nhôm từ phế liệu. Thế nhưng đương nhiên, ô nhiễm không khí thì không thể chỉ nằm ở các hộ sản xuất tái chế. Và không chỉ có khói bụi trên trời, các hộ dân trong thôn Bình Yên cũng được vây quanh bởi những khúc sông, những đoạn kênh mương không còn chỗ chứa nước, chỉ toàn bùn với mùn hóa chất đúc xoong nồi đặc quánh, váng rêu nổi đầy mặt…
Ô nhiễm nước thải "bao vây" làng tái chế nhôm
Để mỗi chiếc nồi, chảo nhôm sáng bóng là một quy trình nhúng rửa với nhiều công đoạn qua nhiều loại hóa chất.
Và toàn bộ hỗn hợp nước pha hóa chất, nước lọc tráng cho các mẻ nồi chảo liên tục được nhúng rửa trắng tinh này sẽ chảy thẳng xuống hệ thống cống, ra mương, ra sông.
Không có biện pháp xử lí nước thải đậm đặc các loại hóa chất… Chuyện đã duy trì ở hộ sản xuất này trong nhiều năm và cũng được thực hiện bền vững ở tất cả các hộ nhúng rửa sản phẩm nhôm tái chế trong thôn suốt 30 năm qua.
Theo thống kê của địa phương, khoảng 100 hộ trong thôn làm việc nhúng rửa sản phẩm. Lượng nước để nhúng rửa trong ngày của mỗi hộ hiện chỉ ươm ướm, khoảng gần chục khối. Và đương nhiên, với một lí do không có kinh phí xử lí, mọi con đường của dòng nước thải hóa chất này đều có chung một hệ quả: bức tử kênh mương, ruộng đồng…
Hệ thống kênh, mương chết của thôn Bình Yên cũng là nỗi ám ảnh không yên bình với những người dân thôn, xã lân cận. Việc chặn dòng kênh mương ở các điểm tiếp giáp là lựa chọn bất đắc dĩ của họ để ngăn dòng ô nhiễm, cứu cánh đồng.
Điểm sáng mới nhất trong xử lí nước thải nhúng rửa sản phẩm nhôm tái chế của thôn Bình Yên xuất hiện vào tháng trước khi có hộ gia đình duy nhất trong làng được một dự án hỗ trợ đầu tư xây dựng thử nghiệm hệ thống xử lí nước thải.
Đọng lại bao nhiêu, thải ra bao nhiêu vẫn sẽ phải chờ kết quả sau giai đoạn thực nghiệm và cũng tiếp tục chờ để liệu mô hình có thể triển khai hay không?
Còn giờ, cánh đồng thôn Bình Yên nhìn từ trên cao như một cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp. Chỉ là sắc màu ấy không mang màu sự sống và tình cờ như một câu hát…
Lý do xuyên suốt được các hộ dân làm nghề tái chế nhôm tại thôn Bình Yên đưa ra cho việc không thực hiện các biện pháp xử lí khói bụi, nước thải trong hoạt động sản xuất là khó khăn về kinh tế. Nhưng, "đá đi lâu cũng mòn, sắt mài mãi cũng sắc", một làng nghề 30 năm và các hộ dân vẫn trắng các biện pháp bảo vệ môi trường - cũng buộc chúng ta phải đặt câu hỏi về ý thức bảo vệ môi trường của hơn 200 hộ dân sản xuất. Và cũng là câu hỏi về tính cấp thiết trong việc triển khai các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm làng nghề của chính quyền, ban ngành địa phương…
Giảm ô nhiễm làng nghề tái chế nhóm: "ném đá ao bèo"
Hồ điều hòa này được hoàn thành cách đây 5 năm với mục tiêu là lưu trữ nước thải của hoạt động nhúng rửa sản phẩm nhôm tái chế này trước khi được đưa vào xử lí. Tuy nhiên, sau 5 năm, nước thải trong hồ chứa vẫn chưa thể được xử lí.
Nhà máy xử lí nước thải bỏ hoang trong nhiều năm, các hạng mục đều đã xuống cấp nghiêm trọng. Thông tin từ UBND xã Nam Thanh cho biết, nguyên nhân khiến trạm xử lí nước thải hàng chục tỷ đồng này không thể đưa vào hoạt động vì công suất thiết kế không đáp ứng được lượng nước thải phát thải thực tế.
Còn người dân thì lại cho biết thêm, hệ thống cống dẫn nước thải đến hồ điều hòa của khu xử lí bị lỗi kỹ thuật. Nước thải không thể theo cống chảy vào hồ.
Trong khi, công trình xử lí ô nhiễm nước thải tập trung quy mô nhất của xã trong tình trạng ném đá ao bèo, có cũng như không thì hoạt động thu gom xỉ tro từ việc cô đúc nhôm cũng tiềm ẩn những nguy cơ ô nhiễm hoãn ô nhiễm.
Theo thông tin từ chính những hộ gia đình thực hiện cô đúc nhôm cũng như cán bộ xã, những sỉ thải này chứa nhiều hóa chất độc hại, có tính ăn mòn cao, cần phải được khu chứa trong kho kín trước khi vận chuyển đi xử lí. Tuy nhiên, kho chứa lại ở trong tình trạng gần như lộ thiên.
Chi phí để tổ thu gom chất thải thu gom sỉ tro là 350 nghìn đồng/tấn vỏ nguyên liệu. Đại diện UBND xã cho biết, mức thu chưa đáp ứng được yêu cầu để vận hành dịch vụ triệt để của đơn vị thực hiện nhưng thu cao thì các hộ sản xuất lại bảo làm không được công.
Và đáng nói, khoản thu 350 nghìn đồng/tấn nguyên liệu đầu vào này cũng là khoản thu duy nhất về đóng góp xử lí môi trường trong hoạt động sản xuất tái chế nhôm trên địa bàn xã - và cũng chỉ là với các hộ cô lon.
Dự kiến, đến năm 2026, cụm công nghiệp Bình Yên sẽ được đưa vào hoạt động. Thế nhưng, để thôn Bình Yên thực sự yên bình về môi trường, vẫn sẽ cần những cái gật đầu đồng lòng của người dân… Khi chính họ vẫn bên không muốn những đứa trẻ lớn lên với khói bụi và nước thải… bên lại tặc lưỡi vì miếng cơm manh áo, vì lo toan để con được thoát ly.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!