Nghèo vì không có công ăn việc làm, nghèo vì tuổi cao sức yếu, nghèo vì gia đình gặp tai nạn biến cố, đó là một vài lý do nghe có thể chấp nhận được khi đi tìm nguyên nhân vì sao nhiều hộ gia đình vẫn chưa thể thoát nghèo. Thế nhưng đi tìm hiểu thực tế ở những xã, huyện nghèo có tỷ lệ hộ nghèo cao hiện nay, có tình trạng là có nhiều hộ còn trẻ, còn khỏe nhưng vẫn nghèo.
Đông con, thiếu hoặc không có đất, không có vốn và cả không cố gắng, nhiều hộ được dán mác "nghèo bền vững" và luôn nằm yên trong danh sách hộ nghèo ở địa phương từ năm này sang năm khác.
Nghèo khi còn trẻ, khỏe
Mấy ngày này, vợ đi phát keo thuê còn anh Nguyễn Thanh Nghĩa (hộ nghèo xã Trà Tân, huyện Bắc Trà My, Quảng Nam) ở nhà vừa mong có khách tới sửa xe máy, vừa trông 5 đứa nhỏ ăn ngủ. 2 đứa lớn đi học thì đã gửi về nhà ngoại trước đó.
Anh Nghĩa biết nhà mình ở trong thôn, trong xã có nhiều điều tiếng vợ chồng anh đã nghèo mà còn sinh lắm. 7 đứa con gánh nặng lớn với cả những gia đình khá giả chứ đừng nói đến 2 vợ chồng đang ngày ngày đi làm thuê. Khổ nhiều năm nữa là chuyện anh đã nhìn thấy.
Nhà anh Liêu Kiêu (hộ nghèo ấp Quốc Thới, xã xã Phú Tân, huyện Châu Thành, Sóc Trăng) cũng vậy. Trước ở chung với cha mẹ vẫn nghèo, lấy vợ rồi tách hộ ở riêng hơn chục năm vẫn thế. Có căn nhà kiên cố là được Nhà nước cho.
34 tuổi, 6 đứa con, đứa lớn 14, đứa nhỏ 2 tuổi, vợ chồng Liêu Kiêu cũng thay nhau người này đi làm thuê thì người kia ở lại trông con.
Nói những hộ trên ngại việc, lười làm nên nghèo là không đúng. Vẫn cần cù, chịu khó nhưng không thay đổi được gì như nhà chị Đinh Thị Đua (hộ nghèo xã An Toàn, An Lão, Bình Định). Trong nhà chả có gì đáng giá. Mấy món đồ quý nhất là 5 chóe rượu được nhà chồng chia lúc tách hộ.
Nhiều hộ trong xã vừa trồng lúa, vừa vay vốn chính sách chăn nuôi để khi cần bán có đồng ra đồng vào còn chị Đua thì chẳng muốn làm!!!
Tập quán hay suy nghĩ quá giản đơn của những hộ nghèo đang làm cho họ "bền vững" hơn với cái nghèo.
Không tính toán, không tích lũy, không bắt đầu từ lúc trẻ, ảnh hưởng không chỉ là chính họ mà cả thế hệ tiếp theo.
Nguyên nhân "bệnh nghèo kinh niên"
Tại các vùng khó khăn, hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo là nhóm có ranh giới rất mong manh, có thể chuyển sang nghèo bất cứ lúc nào, chỉ cần một tác động nhỏ bởi rủi ro về thiên tai, mất mùa, dịch bệnh và tài chính. Bệnh "nghèo kinh niên" là từ chỉ những hộ nhiều năm ở trong danh sách hộ nghèo tại các địa phương. Hàng năm, sau rà soát đánh giá ở từng thôn bản vùng sâu, vùng xa đã cho thấy có những hộ không thể thoát nghèo, hoặc rất lâu nữa mới có thể thoát nghèo.
Nguyên nhân "bệnh nghèo kinh niên"
Ở Việt Nam, nhà nào nghèo, người nào nghèo từ đời này qua đời khác thì mọi người vẫn đổ cho tại số nên thế.
Khi PV hỏi các hộ nghèo là họ cảm nhận nghèo là gì và vì sao nghèo, nhiều hộ chung một câu trả lời quen thuộc là nghèo do không có đất, không có vốn. Nhiều người vẫn đổ lỗi nghèo là do số mệnh nhưng có những người không tin và không cam chịu, bằng chính sức lao động của mình để thoát khỏi "phận nghèo".
Nghèo không phải là số mệnh
Tay trắng trở về quê sau khi mẹ mất đúng lúc dịch bệnh, anh Kiêm Thanh Sang (ấp Bưng Buối, xã Liêu Tú, huyện Trần Đề, Sóc Trăng) không biết làm gì để nuôi vợ con.
Nhà không có ruộng, 2 vợ chồng mày mò nuôi ốc kiếm vài chục ngày mỗi ngày ở vườn sau nhà và cũng chỉ dám mơ ngày nào đó chuộc lại mảnh đất của người mẹ đã khuất.
Mong ước của Sang đã gần hơn khi đúng lúc khó khăn nhất ấy thì anh được vay 80 triệu vốn chính sách cho hộ cận nghèo. Sang bắt đầu với nghề nhôm sắt học được ở Bình Dương.
Xưởng nhỏ trước chỉ có 1 mình, Sang giờ đã thêm 6 người, vừa sản xuất, vừa lắp đặt các loại cửa khung nhôm - sắt trong và ngoài xã.
Không phó mặc cho số phận, gia đình Sang dần thoát khỏi nghèo khó vì con cái, vì tương lai. Nghèo không phải là số mệnh mà chính mình có muốn thoát khỏi nó hay không.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!