Xây nhà, dựng xưởng, làm khu vui chơi tham quan trong không gian thoát lũ sông Hồng…, hành vi vi phạm Luật đê điều phòng chống thiên tai ngang nhiên diễn ra, lợi nhuận đổ vào túi cá nhân, hậu quả tương lai không ai dám nói trước. Chuyện gì đang diễn ra trong không gian thoát lũ sông Hồng?
ĐIỂM MẶT "THỦ PHẠM" BÓP NGHẸT SÔNG HỒNG
Cách đây một năm, UBND Thành phố Hà Nội đã phê duyệt quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng trải dài qua 55 phường xã thuộc 13 quận, huyện của thành phố. Với mục tiêu đảm bảo an toàn phòng chống lũ cho sông Hồng đoạn qua khu vực đô thị trung tâm - phân khu đô thị sông Hồng được người dân và các cơ quan quản lý đặt nhiều kỳ vọng, nhất là trong bối cảnh vi phạm pháp luật về đê điều trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện vẫn diễn biến phức tạp. Với nhiều mức độ, quy mô, hình thức khác nhau, những vi phạm này được Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai, thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cảnh báo đây là vấn đề nghiêm trọng đã đe dọa trực tiếp đến an toàn đê, cản trở không gian thoát lũ.
Câu khẩu hiệu trong bức hình trên để nhắc nhở mọi người phải có trách nhiệm trong việc bảo vệ đê điều. Thế nhưng, ở dọc tuyến đê sông Hồng này, ở nhiều vị trí, có vẻ như người ta chẳng mấy quan tâm đến ý nghĩa của câu nói đó.
Tại địa phận xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, từ nhiều năm nay, đã hình thành trái phép hàng chục nhà xưởng xây kiên cố lập mái tôn với quy mô lên đến hơn 30.000 m2. Nó chẳng khác nào một bước tường thành cản trở việc thoát lũ của dòng chảy sông Hồng.
Theo báo cáo của xã Ninh Sở, toàn bộ khu nhà xưởng ở đây đều vi phạm quy định pháp luật về đê điều, phòng chống thiên tai nên buộc phải giải tỏa, tháo dỡ. Tuy nhiên, hồ sơ vi phạm đã được thiết lập từ 5 năm trước, nhưng đến nay, mọi chuyện vẫn nằm trên giấy.
Tình trạng xây nhà, dựng xưởng với quy mô lớn trong không gian thoát lũ sông Hồng đã diễn ra ở nhiều nơi, như tại xã Hồng Vân, huyện Thường Tín; phường Thanh Trì, quận Hoàng Mai. Mỗi nhà xưởng có diện tích từ vài trăm đến vài nghìn m2 mọc lên san sát, nhiều không đếm xuể.
Dù khác nhau về vị trí địa lý nhưng các ông chủ đều tự cho mình quyền được dựng xưởng và tồn tại trên dải đất ngoài đê sông Hồng. Thậm chí, ở phường Thanh Trì, vi phạm cũ chưa được xử lý, nhà xưởng mới tiếp tục được quây tôn để dựng lên.
Người dân cố tình vi phạm đã đành, tại một số nơi, địa phương còn bỏ qua quy định của Luật đê điều. Như tại một vị trí, từ năm 2017, thành phố Hà Nội còn cho phép một doanh nghiệp tập kết, xử lý phế thải xây dựng ngay sát bờ sông Hồng với diện tích lên đến 25.000m2.
Còn tại Vĩnh Phúc, liên tục từ năm 2016 đến nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã có nhiều văn bản yêu cầu phía địa phương xử lý quần thể công trình xây dựng kiên cố có quy mô lớn trên bãi sông thuộc địa phận huyện Vĩnh Tường. Vì các công trình này được xác định là vi phạm pháp luật về đê điều. Theo thống kê của Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai, các vi phạm tương tự như trên đang ngày càng gia tăng, cả về quy mô lẫn mức độ.
Tảng đá này được đặt ở đây để nhắc lại thảm họa vỡ đê sông Hồng xảy ra cách đây hơn 100 năm trước. Nó cũng là một lời cảnh báo nghiêm khắc trước những gì đang diễn ra trong hiện tại.
TẦM QUAN TRỌNG CỦA KHÔNG GIAN THOÁT LŨ SÔNG HỒNG
Với mục tiêu bảo đảm an toàn phòng chống lũ cho thủ đô Hà Nội và vùng đồng bằng Sông Hồng, ngày 18/2/2016, Thủ tướng Chính phủ đã chính thức phê duyệt quyết định Quy hoạch phòng chống lũ và quy hoạch đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình… Quyết định đã nêu rõ việc sử dụng bãi sông, cũng như tầm quan trọng của không gian thoát lũ sông Hồng.
Không gian thoát lũ được xác định bao gồm khu vực lòng sông và bãi sông nằm giữa 2 đê. Đây là vùng đặc biệt quan trọng để chứa lũ và thoát lũ cho sông khi xuất hiện lũ lớn, góp phần bảo vệ an toàn cho hệ thống đê điều.
Lũ ở đồng bằng sông Hồng có đặc điểm là lên nhanh rút chậm. Do đặc điểm sông có dạng lông chim, phần thượng lưu lại chảy qua địa hình đồi núi dốc kèm theo mưa lớn khiến lũ từ thượng nguồn dồn về nhanh. Vì thế không gian thoát lũ với sông Hồng càng có vai trò quan trọng hơn.
Nghiên cứu của Viện Khoa học Thủy lợi đã chỉ ra, những vị trí mà việc xây dựng công trình không được quy hoạch đã chiếm hầu hết không gian trên bãi sông, dẫn đến khả năng thoát lũ qua bãi sông rất thấp, lưu lượng lũ qua bãi sông chỉ chiếm tỷ lệ < 5% tổng lưu lượng lũ… Đặc biệt trong bối cảnh lòng sông bị lấn chiếm thu hẹp, áp lực lũ lên hệ thống đê càng gia tăng. Vì vậy, theo Cảnh báo của Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai, nếu việc vi phạm không gian thoát lũ ngày càng gia tăng trong trường hợp có lũ lớn thì nguy cơ vỡ đê là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Trước tình trạng gia tăng vi phạm pháp luật về đê điều, ngày 7/10/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành thêm một Chỉ thị để nêu nhiệm vụ của các Bộ, ngành và địa phương nhằm tăng cường xử lý vi phạm. Chỉ thị cũng nêu rõ "trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc để xảy ra các vụ vi phạm pháp luật về đê điều". Theo kiến nghị của Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cần xử lý hình sự các vụ vi phạm nổi cộm, kéo dài.
LỢI NHUẬN KHỦNG TỪ NGHỀ CHO THUÊ KHO XƯỞNG TRÊN ĐẤT VEN SÔNG HỒNG
Rất nhiều cảnh báo đã được đưa ra nhưng có vẻ như mọi thứ vẫn chỉ nằm trên giấy và trên những phóng sự truyền hình… Còn thực tế, hoạt động dựng xưởng để cho thuê trên đất ngoài đê sông Hồng đã mang lại khoản lợi nhuận không nhỏ cho một số cá nhân kinh doanh làm nghề này.
Ghi nhận tại ở xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội, được xác định là công trình vi phạm vì nằm trong hành lang thoát lũ của dòng chảy sông Hồng, nhưng nếu cứ tồn tại thì mỗi m2 của một công trình này có thể tạo ra tiền hàng tháng cho ông chủ nhờ dịch vụ cho các cá nhân khác thuê làm kho xưởng.
Nhà xưởng đang hoạt động có diện tích khoảng 900m2, số tiền thuê doanh nghiệp này phải trả hàng tháng là 45 triệu đồng.
Cứ theo m2 tính tiền. Càng nhiều nhà xưởng cho thuê thì số tiền hưởng lợi được càng nhiều. Vì thế, tại khu vực thôn Đại Lộ, xã Ninh Sở và xã Hồng Vân, huyện Thường Tín, khu vực đất ngoài đê sông Hồng, nhà xưởng mọc lên nhiều như nấm.
Theo hồ sơ của xã, chỉ riêng một cá nhân, diện tích công trình vi phạm đã lên đến hơn 17.000 m2. Nếu nhẩm tính với đơn giá cho thuê 50.000 đồng/ m2 thì số tiền mà ông chủ thu được trong một tháng từ hoạt động cho thuê kho xưởng có thể lên đến hàng trăm triệu đồng.
Sẽ chẳng sai khi nói rằng, nghề cho thuê kho xưởng trên đất ngoài đê sông Hồng là một công việc hái ra tiền của không ít ông chủ ở đây. Nhu cầu lớn nên hiếm khi những nhà xưởng này còn chỗ trống.
Và một nghịch lý đã xảy ra, hàng tháng lợi nhuận từ dịch vụ cho thuê kho xưởng cứ đều đều chảy vào túi các ông chủ. Còn về phía địa phương, nơi có quỹ đất bãi ngoài đê, theo lãnh đạo xã Hồng Vân thì lại không thu được một đồng tiền thuế nào cả.
Sự tồn tại của những dãy nhà xưởng vi phạm với một quy mô lớn, rầm rộ như thế. Ai cũng biết, cũng thấy?
THỦ ĐOẠN CẢI TẠO, KINH DOANH THU PHÍ TRÊN ĐẤT BÃI SÔNG HỒNG
Không chỉ nóng tình trạng vi phạm trật tự xây dựng, thời gian qua, tại địa bàn Hà Nội, ở một số khu vực bãi sông còn hình thành các khu kinh doanh dịch vụ vui chơi, tham quan, chụp ảnh, thu hút đông đảo người dân tham gia… Tuy nhiên, toàn bộ những hoạt động cải tạo, san lấp tạo mặt bằng này đã vi phạm nghiêm trọng không gian, hành lang thoát lũ sông Hồng.
Nhìn từ trên cao khu vực này giống như một cái ao, nhưng vốn dĩ là cái lạch thuộc dòng chảy sông Hồng, đang dần bị xóa sổ bởi nạn san lấp để thay đổi hiện trạng đất bãi. Cải tạo đến đâu, máy móc san gạt đến đó để phục vụ mục đích mở rộng diện tích.
Ít ai nghĩ rằng, phía dưới thảm cỏ bây giờ, chỉ mới 2 tuần trước là một bãi đất được đổ bê tông vững chắc, sau khi dùng trạc thải san lấp lạch sông Hồng.
Với thủ đoạn lấn chiếm xóa sổ lạch sông tinh vi như vậy, khu vực còn lại có lẽ cũng chung số phận. Và theo thời gian, từng đoạn lạch sẽ biến mất, nhường không gian cho những khu ca hát, ăn uống được mọc ra.
Người dân đặt chân đến đây vui chơi, chụp ảnh càng nhiều thì tiền thu được càng lớn… Ngang nhiên thu tiền mà không hề phát vé hay ghi biên lai của cơ quan nhà nước, thậm chí còn nhận chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản cá nhân cũng được.
Hoạt động kinh doanh thu phí trên đất bãi sông Hồng còn xảy ra tại một số khu vực khác như Vườn Nhãn, Vườn hoa Cúc Họa Mi… thuộc địa bàn các phường Long Biên, phường Cự Khối, quận Long Biên, Hà Nội. Người dân muốn vào các khu đất bãi này đều phải mất phí theo lượt.
Mỗi nơi một giá, nhưng điểm chung là thu tiền mà không hề có vé, hay biên lai. Trong khi một ngày cuối tuần, chỉ riêng một địa điểm đã có hàng trăm lượt người đến đây.
Có vị trí như vườn hoa bãi đá sông Hồng, nếu so với lạch sông thì hiện đã tôn cao hơn cả chục mét. Những hoạt động này đã và đang trực tiếp hoặc gián tiếp "bóp nghẹt" không gian thoát lũ của sông Hồng.
Sông Hồng những ngày đầu tháng 4, nước lặng và yên ả. Nhưng những gì đã và đang diễn ra ở dọc hai bên bãi sông thì không như vậy.
Không thể phủ nhận những hiệu quả tích cực mang lại từ các mô hình phát triển kinh tế nơi lòng sông, bãi sông, khi đã tận dụng tối đa những thế mạnh mà thiên nhiên ưu đãi… Nhưng phát triển, sử dụng như thế nào để đúng mục đích, không thất thoát tài nguyên mới là điều cần bàn đến. Và điều quan trọng nhất là phải tuân thủ quy định pháp luật, để giảm thiểu tối đa những rủi ro vì những hiện tượng thiên tai lũ lụt hay thời tiết bất thường xảy ra vốn không bao giờ báo trước.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!