Bảo vệ "lá chắn" của Trái đất

Ngày 16/9 hằng năm được lựa chọn là Ngày Quốc tế Bảo vệ tầng ozone. Đây là dịp để các quốc gia trên thế giới tăng cường nhận thức và có những hành động thiết thực nhằm bảo vệ tầng ozone, giữ gìn môi trường sống của nhân loại và hướng tới sự phát triển bền vững.

Hậu quả nghiêm trọng khi tầng ozone suy giảm

Tầng ozone là một lớp khí sâu trong tầng bình lưu, bao quanh Trái đất, chứa một lượng lớn ozone, hấp thụ phần lớn tia tử ngoại từ Mặt trời chiếu xuống bề mặt Trái đất. Kích thước của tầng khí này không dày, nhưng lại có nhiệm vụ quan trọng: bảo vệ sự sống trên hành tinh như một lá chắn tự nhiên.

Tháng 10/1985, các nhà khoa học Anh phát hiện thấy tầng khí ozone trên bầu trời Nam Cực xuất hiện một lỗ thủng rất lớn, bằng diện tích nước Mỹ. Đến năm 1987, các nhà khoa học Đức lại tiếp tục phát hiện tầng khí ozone ở vùng Bắc Cực có hiện tượng mỏng dần, báo hiệu nguy cơ thủng trong tương lai. Lỗ hổng này được gây ra bởi các khí được sử dụng trong các bình xịt và hệ thống làm mát (như tủ lạnh và máy điều hòa không khí).

Việc suy giảm tầng ozone làm gia tăng cường độ tia cực tím tới bề mặt Trái đất và ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe con người. Điều này có thể làm tăng tỷ lệ bệnh ung thư da và đục thủy tinh thể, đồng thời gây hại cho các hệ sinh thái, đặc biệt là mùa màng và sinh vật biển.

Nhận thức mối nguy hại này, các quốc gia trên thế giới đã đồng ý thông qua công ước Vienna về Bảo vệ tầng ozone vào năm 1985 và sau đó là Nghị định thư Montreal về Loại trừ các chất làm suy giảm tầng ozone vào ngày 16/9/1987. Năm 1994, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã quyết định lấy ngày 16/9, ngày ký kết Nghị định thư Montreal, để kỷ niệm Ngày Quốc tế Bảo vệ tầng ozone.

Khi tầng ozone - lá chắn bảo vệ Trái đất - bị thủng, sẽ gây ra vô số vấn đề như:

- Biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính, nền nhiệt Trái đất ngày một nóng lên, thường xuyên xảy ra bão lũ với cường độ lớn, ngày càng mạnh.

- Cùng với đó là số lượng các bệnh nhân mắc các bệnh về ung thư và các dịch bệnh khác cũng tăng lên.

- Tầng ozone bị thủng gây mất cân bằng hệ sinh thái môi trường, hủy hoại các sinh vật nhỏ, đặc biệt ảnh hưởng tiêu cực tới sinh vật biển. Hiện tượng này còn làm tăng bức xạ tia cực tím, thúc đẩy các phản ứng hóa học tạo khói mù và mưa axit, gây hại thực vật và làm giảm năng suất cây trồng.

- Gây ra các hiện tượng như cháy rừng, băng tan ở Bắc Cực và Nam Cực, mực nước biển dâng cao, tăng diện tích đất ngập mặn, ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ sinh thái ven biển.

Những hành động thiết thực

Tầng ozone như một lá chắn tự nhiên của Trái đất chống lại bức xạ tia cực tím, do đó giúp bảo vệ sự sống trên hành tinh. Việc kiểm soát và ngừng sử dụng các chất làm suy giảm tầng ozone không chỉ bảo vệ khí quyển cho thế hệ tương lai mà còn góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Theo Gazeta, các tiến bộ công nghệ như chất làm lạnh tự nhiên và hệ thống làm mát hiệu quả năng lượng đang mở ra cơ hội cho các nước đang phát triển chuyển đổi sang các giải pháp bền vững. Hội nghị Thượng đỉnh về tương lai của Liên hợp quốc (tháng 9/2024) cũng kêu gọi tăng cường đầu tư vào các công nghệ xanh, với mục tiêu huy động 500 tỷ USD mỗi năm cho các nước đang phát triển.

Để tăng cường nỗ lực bảo vệ môi trường, các chuyên gia quốc tế đề xuất một số giải pháp ưu tiên sau: Trước tiên, các quốc gia cần tăng cường hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để giúp các nước đang phát triển loại bỏ ODS (những hóa chất gây hại cho tầng ozone - Ozone Depleting Substances), như khuyến nghị của UNEP. Tiếp đó là thúc đẩy giám sát phát thải ODS; thiết lập các hệ thống giám sát toàn cầu để ngăn chặn phát thải bất hợp pháp, đặc biệt trong ngành sản xuất nhựa.

Cùng với đó, cần kết hợp bảo vệ tầng ozone với giảm ô nhiễm nhựa. Nghị định thư Montreal nên mở rộng phạm vi kiểm soát các chất ODS dùng làm nguyên liệu thô, chú trọng thúc đẩy giáo dục và nhận thức cộng đồng. Các chiến dịch như Ngày Quốc tế bảo vệ tầng ozone cần được mở rộng, đặc biệt tại các nước đang phát triển, để nâng cao nhận thức về tác động của ODS.

Người tiêu dùng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự suy giảm tầng ozone và giảm dấu chân carbon của mình. Bạn hãy bắt đầu từ việc lựa chọn các sản phẩm thân thiện với tầng ozone, xử lý đúng cách các thiết bị có chứa ODS, tiết kiệm năng lượng, ủng hộ các doanh nghiệp xanh, tiết kiệm nước, tái chế, lan tỏa nhận thức, ủng hộ các chính sách môi trường và giảm phát thải khí nhà kính. Việc luôn cập nhật thông tin về các vấn đề môi trường cũng hết sức cần thiết. Tất cả những hành động này, khi cộng hưởng, sẽ góp phần bảo vệ tầng ozone và xây dựng một hành tinh bền vững hơn.

Còn đó những thách thức

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, nỗ lực bảo vệ tầng ozone và môi trường vẫn đối mặt các thách thức lớn. Theo The New York Times, chỉ 80% số quốc gia thành viên LHQ phê chuẩn bản sửa đổi, một số nước lớn như Ấn Độ và Trung Quốc còn chậm trễ trong việc áp dụng lộ trình giảm ODS. Theo Nature, các chất ODS được sử dụng làm nguyên liệu thô trong sản xuất nhựa (như PVC) vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ, góp phần vào ô nhiễm nhựa toàn cầu.

Ngoài ra, biến đổi khí hậu đang làm phức tạp hóa việc bảo vệ tầng ozone. Theo báo cáo của LHQ năm 2023, nhiệt độ tăng cao và các hiện tượng thời tiết cực đoan có thể làm chậm quá trình phục hồi tầng ozone ở Nam Cực. Ngoài ra, nhu cầu điều hòa không khí ở các nước nhiệt đới cũng làm gia tăng phát thải khí nhà kính.

Nhân Ngày Quốc tế bảo vệ tầng ozone, thế giới không chỉ kỷ niệm những thành tựu đã đạt được mà còn hướng tới tương lai với những hành động mạnh mẽ và nhanh chóng hơn theo Nghị định thư Montreal. Và mỗi chúng ta, hãy bắt đầu bằng những hành động thiết thực, không chỉ vì tầng ozone, mà trên hết là vì con người, vì khí hậu và vì cả hành tinh.