“Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS” là chủ đề của Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay, nhằm kêu gọi sự chung tay của toàn xã hội trong việc loại trừ kỳ thị, đảm bảo công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.
Trong 35 năm nỗ lực phòng chống HIV/AIDS, Việt Nam đã đạt nhiều bước tiến quan trọng. Mỗi năm, hơn 2 triệu mẫu xét nghiệm HIV được triển khai, phát hiện hơn 10 nghìn ca dương tính. Tuy vậy, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn khi hình thái lây nhiễm HIV từ năm 2010 đến nay có sự thay đổi rõ rệt: tỷ lệ nhiễm HIV qua đường máu giảm, trong khi lây qua đường tình dục trở thành con đường chính.
Theo số liệu công bố cuối năm 2024, Việt Nam có khoảng 87% người biết tình trạng nhiễm HIV; 79% trong số này được điều trị bằng thuốc ARV; 96% người điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Kết quả này cao hơn mức trung bình của khu vực châu Á – Thái Bình Dương và tiệm cận mức toàn cầu, thể hiện nỗ lực và hiệu quả của chương trình phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn hiện hữu khi số người nhiễm HIV phát hiện mới vẫn gia tăng. Trong 9 tháng đầu năm nay, cả nước ghi nhận gần 7.000 người nhiễm HIV phát hiện mới. Nhóm nam quan hệ đồng tính hiện là nhóm có tỷ lệ lây nhiễm HIV cao nhất.
Khan hiếm thuốc dự phòng HIV gây khó khăn trong công tác phòng chống
Một trong những thách thức hiện nay trong công cuộc phòng chống HIV/AIDS là nguồn lực tài chính phụ thuộc gần 50% vào các dự án quốc tế, đặc biệt với các chương trình dự phòng bằng thuốc kháng HIV (PrEP). Từ hơn nửa năm nay, số lượng thuốc PrEP miễn phí trở nên khan hiếm do hết nguồn tài trợ, gây nhiều khó khăn cho công tác dự phòng tại Việt Nam.
Tiêu điều, vắng vẻ là tình trạng của nhiều phòng khám từ hơn nửa năm nay. Trước đây, một phòng khám theo dõi và điều trị dự phòng cho hơn 700 khách hàng có nguy cơ lây nhiễm HIV, nay chỉ còn vài chục người. Trên địa bàn Hà Nội, chỉ còn 3/20 phòng khám HIV có thuốc PrEP miễn phí, được tài trợ từ các chương trình và dự án quốc tế.
Ngoài nguồn thuốc được tài trợ, khách hàng cũng có thể mua thuốc dịch vụ với giá dao động 300.000 – 500.000 đồng cho liệu trình một tháng. Đây là khoản chi phí không nhỏ với học sinh, sinh viên, và ngay cả khi có tiền, họ chưa chắc mua được thuốc thật.
Không có thuốc dự phòng, cộng đồng LGBT cũng ít sử dụng bao cao su khi quan hệ, bởi việc dùng PrEP còn gắn với sự tin tưởng.
Trước nguy cơ lây nhiễm HIV do thiếu thuốc PrEP miễn phí, Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế đã có kế hoạch mua bổ sung nguồn thuốc để tiếp tục chương trình phân phối đến các phòng khám trên cả nước.
Từ năm 2019, thuốc PrEP được cung cấp miễn phí thông qua 200 cơ sở với nhiều mô hình khác nhau. Trong giai đoạn 2020-2024, hơn 111.100 người đã sử dụng PrEP ít nhất một lần, với tỷ lệ duy trì điều trị từ 3 tháng trở lên đạt hơn 70%. Trong Chiến lược Quốc gia về chấm dứt HIV/AIDS, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 có 40% người đồng tính nam được điều trị PrEP.
WHO cảnh báo nguy cơ gia tăng HIV tại Việt Nam do thiếu nguồn thuốc PrEP
Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam đánh giá việc thiếu hụt nguồn thuốc PrEP – thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV – là một nguy cơ có thể dẫn đến gia tăng người nhiễm HIV tại Việt Nam.
TS. Angela Pratt – Đại diện WHO tại Việt Nam cho biết: “Trong 12 tháng qua, chúng ta có thể thấy sự sụt giảm các nguồn tài trợ quốc tế cho công tác phòng, chống HIV, tạo nên nguy cơ đối với những tiến bộ đã đạt được của Việt Nam. Điều chúng tôi lo ngại nhất hiện nay là khả năng duy trì nguồn cung PrEP. Đây là biện pháp dự phòng then chốt giúp phòng ngừa HIV trong các nhóm nguy cơ cao".
Hiện nay, tình trạng thiếu hụt PrEP xuất hiện ở nhiều nơi trên cả nước do cắt giảm đột ngột nguồn tài trợ quốc tế, gây lo ngại rằng nếu nhóm nguy cơ cao không được tiếp cận các biện pháp dự phòng, số ca nhiễm mới có thể gia tăng.
WHO nhấn mạnh việc duy trì nguồn cung PrEP, cùng với nâng cao nhận thức và cảnh giác cộng đồng, là yếu tố quan trọng để Việt Nam giữ vững tiến bộ trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS.
Thách thức bao phủ bảo hiểm y tế cho người nhiễm HIV tại Việt Nam
Một trong những ưu tiên hiện nay của Việt Nam là giảm tỷ lệ lây lan HIV đồng thời vận động người nhiễm HIV tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) để được điều trị bằng thuốc ARV miễn phí và không bị gián đoạn. Tuy nhiên, việc đạt được mục tiêu này vẫn còn nhiều khó khăn.
Một bệnh nhân phát hiện nhiễm HIV cách đây hơn 10 năm cho biết, thời gian đầu do không có điều kiện kinh tế, ông không được điều trị ARV, dẫn đến sức khỏe suy giảm rõ rệt. Sau đó, nhờ chính quyền địa phương mua BHYT, ông được chi trả toàn bộ chi phí điều trị và thuốc ARV.
Người nhiễm HIV chia sẻ: “Nhờ BHYT, tôi mới duy trì được điều trị liên tục, sức khỏe dần ổn định".
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật số 2 tỉnh Bắc Ninh hiện theo dõi gần 1.200 người nhiễm HIV trên địa bàn, trong đó 90% tham gia BHYT.
Bác sĩ Nguyễn Xuân Trịnh – Phó Trưởng khoa Phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Ninh số 2 cho biết: “Vẫn còn khó khăn trong quản lý bệnh nhân, như tình trạng di biến động, e ngại bị kỳ thị, không sử dụng BHYT. Nguồn thuốc viện trợ cũng dần giảm, gây lo ngại về cung cấp thuốc trong tương lai, đặc biệt với những bệnh nhân chưa có bảo hiểm".
Một bạn trẻ quê Thái Nguyên phải sắp xếp công việc để đều đặn lên Bệnh viện Bạch Mai lấy thuốc mỗi tuần. Nguồn thuốc ARV tại các đơn vị này chủ yếu từ tài trợ nên có thời điểm khan hiếm, bệnh nhân chỉ được cấp theo tuần hoặc phải tự bỏ tiền mua ngoài.
PGS.TS. Đỗ Duy Cường – Viện trưởng Viện Y học Nhiệt đới Bạch Mai cho biết: “Việc duy trì nguồn cung ARV liên tục và tăng số người tham gia BHYT là rất quan trọng để đảm bảo điều trị không gián đoạn".
Các địa phương đang nỗ lực vận động người nhiễm HIV tham gia BHYT bằng nhiều biện pháp như vận động tại nhà, mua BHYT miễn phí… Tuy nhiên, sự mặc cảm và kỳ thị vẫn là rào cản chính khiến nhiều người e ngại.
Chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 là mục tiêu đầy tham vọng mà Việt Nam cam kết. Để hiện thực hóa, bên cạnh nguồn lực tài chính bền vững và sự đồng hành của xã hội trong loại bỏ kỳ thị, mỗi cá nhân cần tự bảo vệ mình và cộng đồng bằng các biện pháp phòng ngừa an toàn. Đặc biệt khi đường lây qua quan hệ tình dục đang trở thành con đường lây chính. Trong cuộc chiến chống HIV/AIDS, trách nhiệm của mỗi người chính là sức mạnh của cả cộng đồng.
Bình luận (0)