Nhận thức được tầm quan trọng của khoa học công nghệ trong thời đại mới, trong những năm gần đây, Việt Nam ngày càng chú trọng đến các hoạt động đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và nâng cao chất lượng nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ trong mọi mặt của đời sống.
Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam ra đời vào 18/5/2014 nhằm mục đích tuyên truyền rộng rãi các thành tựu khoa học công nghệ, tôn vinh những nhà khoa học, giới thiệu các kết quả nghiên cứu nổi bật, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, nâng cao nhận thức xã hội, động viên thế hệ trẻ say mê nghiên cứu khoa học, góp phần xây dựng và phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao cho đất nước.
Xu hướng phát triển hiện nay của khoa học công nghệ bao gồm sự đan xen phức tạp của đa ngành, đa lĩnh vực, dựa trên sự đổi mới và tiến hóa nhanh chóng của công nghệ thông tin, kỹ thuật số, nhằm tối ưu hóa năng suất lao động, tạo ra của cải mới cho xã hội ở mức nhanh và nhiều hơn chưa từng có cũng như nâng tầm nhận thức cho tất cả mọi người về các vấn đề của khoa học công nghệ. Chính vì vậy, khoa học mở (Open Science) đã ra đời với tham vọng hiện thực hóa xu hướng đó.
Khoa học mở (Open science) là chủ đề quan trọng và có nhiều góc nhìn khác nhau trong thời đại chuyển đổi số khi tri thức nhân loại ngày càng rộng mở và cần được chia sẻ.
Phiên họp toàn thể của UNESCO tại Paris, diễn ra từ ngày 9 - 24/11/2021, đã đưa ra "Khuyến nghị về Khoa học mở" và được 193 quốc gia trên thế giới công nhận là định nghĩa đầu tiên mang tính toàn cầu về "Khoa học mở". Định nghĩa đó được diễn dịch như sau: "Khoa học mở là một kiến trúc tổng thể bao gồm những sự dịch chuyển và thực thi có mục đích làm cho tất cả tri thức khoa học đa ngôn ngữ trở thành có thể tự do truy cập, sử dụng và tái sử dụng bởi mọi người, nhằm nâng cao sự hợp tác và chia sẻ thông tin vì lợi ích của khoa học, cộng đồng và mở ra các quy trình kiến tạo, đánh giá và truyền thông tri thức khoa học tới đa dạng các nhóm xã hội".
Có nhiều tiêu chí để hình thành nên một nền khoa học mở, theo UNESCO bao gồm các phần chính là dữ liệu mở, hệ thống xuất bản mở, hạ tầng khoa học mở, nguồn lực giáo dục mở, phần cứng mở, phần mềm mã nguồn mở, tính mở đối với đa dạng hóa kiến thức, đánh giá mở và sự tiếp cận mở của các nhóm xã hội. UNESCO là một trong những tổ chức quốc tế đầu tiên ủng hộ xu hướng phát triển mới này, vì một cộng đồng bình đẳng trong việc tiếp cận các tri thức khoa học.
Việt Nam đã có những bước đầu quan tâm đến khuyến nghị này khi Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã tổ chức hội thảo "Khoa học mở - Khuyến nghị của UNESCO: Cơ hội và thách thức với Việt Nam" vào ngày 20/10/2021. Đây là khái niệm mới và sẽ cần nhiều thời gian để cộng đồng khoa học nói riêng và xã hội nói chung hiểu hơn về các xu thế trên thế giới và tìm ra các quy chế hợp lý cho chúng ta.
Nhân dịp Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam 18/5/2023, hưởng ứng tinh thần của UNESCO nhằm lan tỏa nhận thức về khoa học mở trong cộng đồng, Trung tâm quốc tế Đào tạo và Nghiên cứu Toán học (ICRTM) cùng với Quỹ Đổi mới sáng tạo Vingroup (VINIF), phối hợp với Trung tâm Vật lý quốc tế (ICP), Trung tâm thông tin - Tư liệu Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức hội thảo với chủ đề "Khoa học mở dưới các góc nhìn".
Hội thảo với chủ đề "Khoa học mở dưới các góc nhìn" tổ chức tại tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam
Hội thảo được tổ chức với nội dung chính là các bài giảng đại chúng về các chủ đề liên quan đến khoa học mở, được xã hội quan tâm. Đặc biệt, phần tọa đàm giữa các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực tri thức khác nhau về chủ đề "Khoa học mở dưới các góc nhìn" mang đến cho người nghe những quan điểm mới và đầy thú vị về một xu hướng, dù đang gặp phải nhiều ý kiến trái chiều nhưng hứa hẹn sẽ mở ra một thời đại mới về khoa học công nghệ.
Mở đầu là bài giảng với chủ đề "Dữ liệu khoa học mở" do GS.TSKH. Hồ Tú Bảo trình bày.
GS.TSKH. Hồ Tú Bảo trình bày bài giảng với chủ đề "Dữ liệu khoa học mở"
Nghiên cứu và giảng dạy về trí tuệ nhân tạo (AI), tập trung vào học máy (Machine Learning) trong hơn 40 năm qua, GS.TSKH. Hồ Tú Bảo từng làm việc tại Viện Công nghệ Thông tin, Viện Khoa học và Công nghệ Tiến tiến Nhật Bản. Ông đã tham gia nhiều sự kiện và hoạt động khoa học quốc tế và là một trong những nhà khoa học đầu ngành. Hiện nay, GS.TSKH. Hồ Tú Bảo đang công tác tại Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán.
Trong bài giảng đại chúng này, GS.TSKH. Hồ Tú Bảo mang đến cho người nghe những kiến thức cơ bản nhất về khoa học mở, cấu trúc và đặc điểm của nó và trình bày chuyên sâu về dữ liệu khoa học mở cùng những cơ sở, ích lợi và phương cách ứng dụng nó vào trong thực tế học tập và nghiên cứu.
Tiếp theo là bài giảng với chủ đề "Vật lý trong Sinh học tiến hóa" do GS.TS. Nguyễn Thế Toàn trình bày.
GS.TS. Nguyễn Thế Toàn trình bày bài giảng với chủ đề "Vật lý trong Sinh học tiến hóa"
Hoàn thành chương trình Tiến sĩ tại trường Đại học Minesota, sau đó làm việc tại Khoa Vật lý, Viện Công nghệ Georgia, Hoa Kỳ, GS.TS. Nguyễn Thế Toàn có thành tích nghiên cứu rất thành công khi đã xuất bản hơn 30 bài báo chuyên ngành trên các tạp chí uy tín hàng đầu thế giới: Nature, Physical Review Letter, Review of Modern Physics, 3 cuốn sách viết chung ở các nhà xuất bản nổi tiếng Princeton University Press, Oxford University Press và Wiley. Sau hơn 10 năm công tác tại các trường đại học Mỹ, ông quyết định trở về nước nghiên cứu và giảng dạy. Hiện nay, GS.TS. Nguyễn Thế Toàn đang là trưởng Khoa Vật lý, trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Trong bài giảng đại chúng này, GS.TS. Nguyễn Thế Toàn mang đến cho người nghe về một trong các hệ quả quan trọng của khoa học mở, đó là việc thực thi các nghiên cứu liên ngành. Ông cũng trình bày chuyên sâu về việc ứng dụng tư duy, các phương pháp vật lý để nghiên cứu về ngành sinh học tiến hóa.
Tiếp đó, chuyên gia Nguyễn Võ Hưng chia sẻ về các khía cạnh liên quan đến chính sách cho một nền khoa học mở phát triển tại Việt Nam.
Chuyên gia Nguyễn Võ Hưng chia sẻ về nền khoa học mở phát triển tại Việt Nam
Chuyên gia Nguyễn Võ Hưng là nghiên cứu viên chính tại Viện Chiến lược và Chính sách Khoa học Công nghệ, thuộc Học viện Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ. Chuyên gia tốt nghiệp kỹ sư kinh tế cơ khí tại Đại học Bách khoa Hà Nội năm 1991 và có 2 bằng Thạc sĩ kinh tế tại Đại học Bách khoa Hà Nội năm 1993 và Đại học Lancaster, Anh vào năm 1997. Chuyên gia là tác giả chính của nghiên cứu về các biện pháp chính sách nhằm phát triển thị trường công nghệ ở Việt Nam, sau đó đã được chính phủ thông qua đề án xây dựng thị trường công nghệ Việt Nam vào năm 2005. Gần đây, chuyên gia dành khá nhiều thời gian cho việc nghiên cứu, tìm hiểu về khoa học mở. Đặc biệt, chuyên gia đã tham dự phiên họp chuyên gia liên chính phủ về góp ý xây dựng Dự thảo Khuyến nghị khoa học mở của UNESCO.
Cuối cùng là chuyên mục tọa đàm với các khách mời đa dạng, từ các chuyên gia hoạch định chính sách đến từ Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Thông tin và Truyền thông, các nhà quản lý và chuyên gia đến từ doanh nghiệp đến các nhà khoa học có uy tín ở Việt Nam, đến từ các Viện nghiên cứu, bao gồm: GS.TSKH. Hồ Tú Bảo, GS.TS. Nguyễn Thế Toàn, chuyên gia Nguyễn Võ Hưng, PGS.TSKH. Phan Thị Hà Dương, TS. Nguyễn Nhật Quang, chuyên gia Nguyễn Trọng Khánh.
Nhiều đại biểu tham dự đã đặt câu hỏi và trao đổi trực tiếp với các diễn giả tại hội thảo
Buổi tọa đàm mang đến cho người nghe những khía cạnh, quan điểm và ý kiến đa chiều về khoa học mở - một khái niệm, lĩnh vực đang còn rất mới mẻ, nhận được nhiều sự quan tâm nhưng cũng không ít tranh luận. Các diễn giả đã trả lời và trao đổi với các câu hỏi, các phản biện từ tất cả đại biểu tham dự trực tiếp cũng như thông qua kênh trực tuyến ngay tại sự kiện.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!