Công ước Hà Nội: Lần đầu tiên hình sự hoá hành vi phát tán hình ảnh nhạy cảm

Bước tiến lịch sử trong bảo vệ quyền con người trên nền tảng số

Theo Điều 16 của Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng, thường gọi là Công ước Hà Nội, hành vi phát tán hình ảnh nhạy cảm trái phép lần đầu tiên được xác định là tội phạm hình sự quốc tế. Đây là dấu mốc lịch sử, khẳng định việc bảo vệ quyền riêng tư và nhân phẩm con người phải được thực thi cả trên không gian mạng.

Trao đổi với phóng viên Thời báo VTV, Luật sư Lê Hồng Hiển, Đoàn Luật sư Hà Nội nhận định, quy định này là "một bước ngoặt rất quan trọng" vì lần đầu tiên, cộng đồng quốc tế thống nhất coi việc phát tán hình ảnh nhạy cảm là xâm phạm nghiêm trọng nhân phẩm con người, ngang hàng với tội xâm nhập dữ liệu hay lừa đảo kỹ thuật số.

"Trong thời đại công nghệ phát triển quá nhanh, quyền riêng tư không còn là khái niệm trừu tượng. Đó là quyền được bảo vệ danh dự, hình ảnh và sự an toàn tinh thần của mỗi người," ông Hiển cho biết.

Công ước Hà Nội đồng thời tạo cơ sở pháp lý để các quốc gia, trong đó có Việt Nam, xử lý hiệu quả các hành vi phát tán 'ảnh nóng', clip riêng tư, deepfake hoặc tống tiền bằng dữ liệu cá nhân, những vấn đề đang gây nhức nhối tại nhiều quốc gia châu Á.

Theo ông Hiển, pháp luật Việt Nam hiện đã có quy định xử lý các hành vi tương tự trong Bộ luật Hình sự và Luật An ninh mạng, nhưng "vẫn còn phân tán, chưa phản ánh đầy đủ bản chất xâm phạm quyền riêng tư kỹ thuật số". Hiện các vụ phát tán ảnh nhạy cảm chủ yếu bị xử lý theo tội "Làm nhục người khác" (Điều 155 BLHS), "Truyền bá văn hoá phẩm đồi trụy" (Điều 326) hoặc "Xâm phạm bí mật hoặc an toàn thư tín, điện thoại" (Điều 159), trong khi nhiều trường hợp xâm phạm dữ liệu cá nhân gây tổn thương tinh thần nghiêm trọng lại chỉ bị phạt hành chính.

"Vẫn còn nhiều trường hợp người bị hại chịu tổn thất nặng nề về tinh thần, danh dự hoặc bị lạm dụng hình ảnh, song pháp luật hiện hành chỉ xử phạt hành chính. Khi Việt Nam tham gia Công ước Hà Nội, chúng ta cần cụ thể hoá phạm vi 'quyền riêng tư kỹ thuật số' và bảo đảm mọi hành vi xâm phạm đều có chế tài đủ mạnh để răn đe", luật sư Hiển cho biết.

"Đăng ảnh con nhỏ lên mạng cũng cần được xem xét kỹ lưỡng"

Một điểm đáng chú ý khác của Công ước Hà Nội là đánh giá hành vi chia sẻ hình ảnh dựa trên mục đích và hậu quả. Điều này khiến cả những hành động tưởng chừng vô hại như bố mẹ đăng ảnh con nhỏ lên mạng cũng cần được xem xét kỹ lưỡng.

“Về nguyên tắc, mọi hành vi sử dụng hình ảnh cá nhân đều cần sự đồng ý của người trong ảnh, trừ trường hợp phục vụ mục đích công cộng”, ông Hiển phân tích, "Nếu cha mẹ đăng ảnh con chỉ để chia sẻ, không xúc phạm hay gây hại, thì không bị xem là vi phạm. Nhưng nếu hành động đó dẫn đến hậu quả xấu – ví dụ ảnh bị kẻ xấu lợi dụng – thì vẫn có thể bị xem xét về trách nhiệm bảo vệ dữ liệu cá nhân".

Vì vậy, “sự đồng ý” phải được coi là rào chắn pháp lý đầu tiên để ngăn rủi ro trên mạng. Song, cần nâng cao nhận thức người dùng về ranh giới giữa chia sẻ cá nhân và xâm phạm quyền riêng tư, nhất là khi deepfake và AI đang tạo ra hình ảnh giả mạo tinh vi.

Theo ông Hiển, việc hình sự hóa các hành vi như deepfake, tống tiền bằng ảnh nóng hay rửa tiền từ dữ liệu mạng không chỉ cần khung pháp lý chặt chẽ mà còn đòi hỏi năng lực kỹ thuật và hợp tác quốc tế tương xứng.

Thực tế, chứng cứ mạng là dữ liệu điện tử, dễ bị xóa hoặc lan toàn cầu trong vài giây. Cơ quan điều tra cần có công cụ truy vết, giám định và lưu trữ đạt chuẩn quốc tế, đồng thời cần tăng cường phối hợp giữa Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông cùng các nền tảng mạng xã hội.

Công ước Hà Nội đặt ra yêu cầu rất rõ: nhận thức của người dùng và năng lực thực thi pháp luật. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực bảo vệ người dân, hướng tới một không gian mạng an toàn và tôn trọng quyền con người trong thời đại số.