Đạo diễn Đoàn Hồng Lê: “Làm phim tài liệu, tôi được sống cùng cuộc đời của nhân vật”

(Ảnh: NVCC)

Cuộc trò chuyện của phóng viên Thời báo VTV với đạo diễn Đoàn Hồng Lê, giống như những lần trước, vẫn là nói về phim tài liệu – thể loại mà chị yêu thích. Và cuộc nói chuyện này là tiếp nối với cuộc nói chuyện gần nhất – về bộ phim “Đường đến hòa bình”, bộ phim đã mang về cho chị giải Cánh diều vàng 2023 dành cho Đạo diễn Phim tài liệu xuất sắc. Đạo diễn Đoàn Hồng Lê cũng chia sẻ về bộ phim chị mới làm sẽ phát sóng trên VTV1 vào tháng 12 tới.

Cuộc trò chuyện gần nhất của mình là về phim Đường đến hòa bình. Lúc đó nhân vật trong phim, cô Thanh, đang đợi phán quyết của tòa án bên Hàn Quốc. Phán quyết sau đó là một tin vui. Nhìn lại câu chuyện của cô Thanh, cảm xúc chị có thể nói là gì?

- Phiên tòa phúc thẩm, phán quyết vẫn là chính phủ Hàn Quốc phải xin lỗi và bồi thường nạn nhân vụ thảm sát Phong Nhị. Ở bên cạnh cô Thanh để đón nhận tin đó, mặc dù không run rẩy như phiên tòa sơ thẩm nhưng nó cũng là điều gì đó rất lớn đối với mình. Và kết quả đó khích lệ những người Hàn Quốc cấp tiến tiếp tục ủng hộ cô Thanh cũng như chuẩn bị để bắt đầu một vụ kiện khác tương tự: nạn nhân vụ thảm sát Hà My ở huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam cũ khởi kiện chính phủ Hàn Quốc.

Tôi vẫn thường xuyên đón tiếp những đoàn khách Hàn Quốc gồm các nhà hoạt động xã hội, sinh viên, giáo viên lịch sử đến Việt Nam tìm hiểu câu chuyện và tìm hiểu về chiến tranh cũng như các vấn đề hậu chiến. Những băn khoăn họ đặt ra cũng như cách họ quan tâm đến lịch sử của dân tộc họ thực sự gợi rất nhiều suy nghĩ. 

"Tôi quan sát tất cả những điều đó không chỉ với con mắt của người làm phim mà là một công dân, bằng cách nhìn vào đó, mong muốn những điều tốt đẹp cho đất nước của mình".

Đạo diễn Đoàn Hồng Lê.

Sau Đường đến hoà bình chị có những dự án khác?

- Tôi chỉ làm một phim sắp phát sóng trên VTV1 vào tháng 12 này thôi - phim Qua cơn ác mộng. Ý tưởng để làm bộ phim này bắt đầu từ ba của tôi. Ngày xưa ông là phóng viên ở chiến trường Quảng Đà khu năm - một trong những chiến trường ác liệt nhất. Đã 50 năm sau chiến tranh nhưng ông vẫn còn bị ác mộng là đang đi thì gặp máy bay Mỹ đổ lính xuống đi càn.

Trước khi làm phim này tôi cũng đã từng đến làm phim ở trại thương binh tâm thần Nghệ An. Ở đó có những chú trước khi đi ngủ thường áp tai vào radio nghe chương trình nhắn tìm đồng đội, rồi trước khi đi ngủ thì gói ghém hành lý cẩn thận, để “có nghe tiếng máy bay là lập tức chạy”.

PTSD là hội chứng phổ biến ở lính Mỹ, không chỉ là những người cựu binh đã tham gia chiến tranh Việt Nam mà còn là các cuộc chiến ở vùng Vịnh và những cuộc chiến khác sau này. Tôi cũng bỏ thời gian lặn lội vào các nhóm cựu chiến binh Mỹ để xem họ có gặp những triệu chứng giống như ba của tôi không thì thấy là tâm lý con người rất phức tạp. Có nhiều người đã phát bệnh tâm thần, nghiện rượu, nghiện ma túy và tự tử. Có những người bước vào phòng không bao giờ ngồi quay lưng ra ngoài, vì sợ bị tấn công từ phía sau lưng… Vì tôi thích lĩnh vực tâm lý học nên đọc khá nhiều, giống như bệnh nghề nghiệp vậy.

Và Qua cơn ác mộng là câu chuyện của bốn người lính - ba người Mỹ và một người Đức.

Bố của chị ảnh hưởng như thế nào đến sự nghiệp làm phim của chị?

- Có câu nói: Khi bạn 10 tuổi: “Bố thật tuyệt vời”. Khi 20 tuổi: “Bố chẳng biết gì cả”. Khi 50: “Bố biết tất cả”. Lòng yêu nước non của cha tôi, đôi lúc nghĩ lại, cảm giác như có thể lay động cả sắt đá.

Chị từng nói khi làm phim tài liệu là chị muốn ghi lại những ký ức. Khi nhìn vào những ký ức các nhân vật của mình, cảm giác của chị là cảm giác như thế nào?

- Mỗi nhân vật mang đến cho tôi một cảm giác khác nhau tùy vào câu chuyện của họ. Cũng có người khi mình đến hỏi, họ nói đây là lần đầu tiên họ kể ra những điều đó, và khi kể xong họ thấy nhẹ nhõm. Những người như vậy rất thú vị đối với mình, mình cảm thấy đúng là mình đang làm công việc ghi chép lại cuộc sống.

Lần gần đây nhất tôi phỏng vấn một anh hùng ở Bình Dương, là mảnh đất khốc liệt trong chiến tranh. Chú kể với mình về mối tình với cô gái cùng làng. Họ quen nhau từ khi là những đứa trẻ chăn trâu, sau đó cô vào dân quân, chú vào bộ đội. Cô hy sinh khi mới 18 - 20 tuổi. Trong ánh nắng chiều nhập nhoạng, chú kể rằng tới bây giờ chú vẫn thường mơ thấy cô. Cô xinh đẹp, hát hay, mỗi lần xuất hiện trong giấc mơ của chú, cô thường hát bài binh vận. Xong chú nói giống như nói với chính mình: "Người ta nói lấy nhau chẳng đặng thì chờ đến kiếp sau". Rồi chú im lặng vài giây và nói tiếp: "Mà không biết có kiếp sau hay không”.

Sau cuộc phỏng vấn, chú như tỉnh lại, nói với bạn mình: “Mấy chuyện này cả đời tôi không kể với ai. Mà sao hôm nay lại đi kể với Lê. Mà nhìn kỹ tự nhiên tôi thấy nó hao hao giống con H”. H là cô ấy. Tôi bước ra khỏi ngôi nhà chú cũng giống như mới bước ra khỏi một cơn mơ vậy.

Được nghe câu chuyện mà nhân vật mở lòng với mình như vậy thì từ chính xác diễn tả cảm xúc của chị là gì? Chắc những từ như “vui” cũng chưa lột tả đúng nhất?

- Không phải “vui”, nó là cảm giác nổi gai ốc, thấy mình được sống cùng với họ qua quãng đời đó. Mà không phải là một cảm giác về nghề nghiệp đâu, đó là giữa người với người thôi.

Điều gì khiến chị gắn bó với đề tài hậu chiến như vậy? Có điều gì khác ngoài việc muốn ghi chép lại những ký ức?

- Cha mẹ tôi là người miền Nam đi tập kết, năm 1976 trở về Đà Nẵng. Sống giữa một xóm nhỏ trong thành phố “trại lính” thời chiến, chứng kiến sự hòa giải giữa hai bên ở những gia đình bình thường diễn ra nhọc nhằn, trong tôi đã bắt đầu câu hỏi tại sao từ rất sớm. Và bao nhiêu năm làm phim, câu hỏi đó trở lại nhiều lần, nó dẫn dắt tôi đến với những câu chuyện, đi tìm câu trả lời. Và trong những câu chuyện đó, cả hai bên đều trải qua những tổn thương, những mất mát, những nỗi đau như nhau, không bên nào ít hơn. Đó là số phận của những con người bình thường nhỏ bé, như hạt bụi bị cuốn đi

"Kể về nỗi đau, có lẽ là bước đầu tiên. Tôi cũng chỉ là đang một bước cố gắng tiến về phía sự thật. Không biết có chạm được đến sự thật hay không, nhưng mình kể về cuộc hành trình tiến về phía nó".

Đạo diễn Đoàn Hồng Lê.

Việc làm phim tài liệu có thay đổi chị nhiều không?

- Có. Lắng nghe nhiều và nói ít đi, vì mong muốn hiểu và cảm nhận nơi người khác. Và hiểu được rằng con người không chỉ có trắng với đen, mà còn rất nhiều xám. Len lách vào những vùng xám của con người, không phán xét, như một người bạn thân, đó là thay đổi nơi mình.

Cảm ơn chị về cuộc trò chuyện!

Đạo diễn Đoàn Hồng Lê: "Tôi chú trọng đến tính chân thực trong những câu chuyện của mình"

VTV.vn - Đoàn Hồng Lê nói điều duy nhất chị muốn khi làm phim là ghi lại những ký ức. Với chị, mỗi mảnh ghép ký ức nhỏ bé sẽ tạo thành bức tranh toàn cảnh của ký ức cộng đồng.