Để thanh thiếu niên "không một mình" trong thế giới số

Triển lãm đa giác quan Không một mình tại Ngày hội An toàn trực tuyến tại Hà Nội

Đối tượng được quan tâm hướng tới của chiến dịch là thanh thiếu niên - những người trưởng thành trong kỷ nguyên số nhưng đồng thời cũng là nhóm dễ bị các thủ đoạn lừa đảo trực tuyến nhắm tới.

Điểm tựa tinh thần, cảm xúc cho các công dân kỷ nguyên số

Chuỗi hoạt động trong chiến dịch được triển khai tại các trường học ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh thu hút hàng triệu học sinh, sinh viên, thầy cô giáo cùng sự tham gia của các chuyên gia an ninh mạng và người ảnh hưởng trên mạng xã hội.

Theo bà Huỳnh Lê Như Trang - Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP Hồ Chí Minh - không ai có thể tự tạo môi trường mạng an toàn mà đó là trách nhiệm của toàn xã hội. Thầy cô giáo là người đồng hành cùng học sinh; cha mẹ cần lắng nghe, thấu hiểu và cập nhật những nguy cơ mới trong môi trường mạng; học sinh, học viên và sinh viên được khuyến khích can đảm lên tiếng khi cảm thấy không an toàn.

Những hoạt động thiết thực của chiến dịch góp phần trang bị “lá chắn số” cho thanh thiếu niên trước những cạm bẫy từ thế giới ảo. Bên cạnh đó, một lần nữa vấn đề chăm sóc sức khỏe tinh thần cho lứa tuổi thanh thiếu niên lại được đặt ra và rất cần sự quan tâm một cách đúng mức. Bởi ngoài tri thức, kỹ năng, chỉ khi khỏe mạnh về thể chất và tinh thần, thanh thiếu niên mới tạo cho mình nền tảng cảm xúc vững vàng để an toàn hơn trong thế giới ảo.

“Lá chắn mềm” trước những nguy cơ trực tuyến

Theo một thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới năm 2023, cứ 7 thanh thiếu niên thì có 1 người đang phải đối mặt với các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm hoặc căng thẳng kéo dài.

Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF năm 2022 cho thấy, hơn 20% học sinh trung học từng cảm thấy cô đơn, mất kết nối, đặc biệt sau thời gian dài học trực tuyến trong đại dịch. Trong môi trường mạng, những cảm xúc tiêu cực dễ bị khuếch đại bởi bình luận ác ý, so sánh xã hội hoặc tin giả, khiến người trẻ rơi vào trạng thái tự ti, lo âu hoặc tự cô lập. Khi đó các em trở nên “mong manh” hơn, dễ tổn thương, dễ trở thành đối tượng của những chiêu trò thao túng tâm lý, từ đó bị điều khiển, dẫn dắt theo những cách khó lường. Một nghiên cứu của Harvard Medical School năm 2023 chỉ ra rằng, thanh thiếu niên có nền tảng tinh thần ổn định sẽ có khả năng nhận diện và phản ứng tích cực hơn với hành vi tiêu cực trên mạng, đồng thời ít có nguy cơ bị thao túng hoặc bắt nạt.

Sức mạnh tinh thần của thanh thiếu niên còn thể hiện ở việc hiểu rõ cảm xúc bản thân, biết nói “không” với điều độc hại, dám lên tiếng khi bị tổn thương, chủ động, tỉnh táo trong cách chọn lọc thông tin. Chỉ khi được hỗ trợ đúng cách, có điểm tựa vững vàng từ tri thức, tinh thần, cảm xúc tích cực, các em mới có thể chủ động bước vào không gian số với tâm thế lành mạnh và an toàn.

Từ thông điệp tới hành động thực tế

Tại TP Hồ Chí Minh, mô hình Trường học hạnh phúc đã được khởi xướng và đang được nhân rộng với những hoạt động đi vào chiều sâu, thiết thực. Bộ tiêu chí do Sở Giáo dục & Đào tạo (GD&ĐT) TP Hồ Chí Minh xây dựng dựa trên cơ sở tham khảo Bộ tiêu chí Trường học Hạnh phúc của UNESCO và điều kiện thực tế ở địa bàn. Sau hơn một năm nghiên cứu và lấy ý kiến của các chuyên gia và nhà giáo, bộ tiêu chí đã chính thức ban hành và áp dụng từ ngày 16/10/2023. Việc xây dựng, phát triển mô hình Trường học Hạnh phúc ở TP Hồ Chí Minh dựa trên nguyên lý trải nghiệm hạnh phúc của con người: Kết nối với bản thân - Kết nối với người khác - Kết nối với thế giới tự nhiên. Mục tiêu là tạo chuyển biến trong văn hóa ứng xử, phát triển năng lực và nhân cách học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục.

Hiện nay, nhiều trường học tại TP Hồ Chí Minh đã và đang thí điểm việc hạn chế sử dụng điện thoại di động trong giờ học và giờ ra chơi để tăng cường kết nối thực tế, hướng học sinh vào các giao tiếp trực tiếp với thầy cô, bạn bè; khuyến khích các hoạt động thể chất tăng cường sức khỏe… Ở nhiều trường học, các hoạt động tham vấn tâm lý học đường cũng được chú trọng, mở ra kênh giao tiếp, chia sẻ tin cậy, phù hợp để những vấn đề về tinh thần kịp thời được hỗ trợ.

Chăm sóc tinh thần không nhất thiết phải là liệu pháp phức tạp mà bắt đầu từ những thói quen nhỏ nhưng bền vững như: Ngủ đủ và đúng giờ, hạn chế thức khuya vì điện thoại; Tập thể dục hoặc ra ngoài trời ít nhất 30 phút mỗi ngày; Giới hạn thời gian mạng xã hội, tránh đọc tin tiêu cực kéo dài; Duy trì giao tiếp thật - nói chuyện trực tiếp với người thân, bạn bè. Những thói quen này giúp ổn định hormone cortisol (giảm căng thẳng) và tăng dopamine, serotonin - các chất hóa học gắn liền với cảm xúc tích cực.

Theo Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ, mối quan hệ gần gũi trong gia đình là “lá chắn mạnh nhất” trước rối loạn cảm xúc tuổi vị thành niên. Khi được lắng nghe và không bị phán xét, trẻ sẽ chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần.