Di sản điện ảnh là “đất vàng”, làm gì để phát huy giá trị?

Theo TS Ngô Phương Lan, di sản điện ảnh là “đất vàng”, thậm chí là “kim cương”, cần chú trọng tìm giải pháp phát huy giá trị.

Trong khuôn khổ Liên hoan phim Việt Nam XXIV, ngày 25/11 tại TP Hồ Chí Minh, Viện Phim Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học "Phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ trong tình hình hiện nay".

Làm gì trên mảnh "đất vàng?

Nhận định về giá trị của kho báu di sản điện ảnh, TS Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam (VFDA) nhấn mạnh: Di sản điện ảnh là "đất vàng", thậm chí là "đất kim cương". Chúng ta sẽ làm gì để phát huy giá trị?

Theo bà Lan, đã có thời gian phim chiến tranh dường như "ngủ quên", khán giả không mấy mặn mà. Chủ tịch VFDA cho rằng, nên khuyến khích hướng làm lại các bộ phim kinh điển, chuyển thể hoặc làm phần tiếp nối. Những bộ phim khai thác đề tài chiến tranh cách mạng "thắng lớn" trong thời gian qua, đặc biệt như Mưa đỏ, năm ngoái có Đào, Phở và Piano cũng tạo hiệu ứng lớn..., cho thấy khả năng tạo "bom tấn" của dòng phim tưởng chừng kén người xem, và cũng cho thấy hướng đi nhằm đẩy mạnh phát triển dòng phim lịch sử cách mạng trong bối cảnh hiện nay.

TS Ngô Phương Lan chia sẻ, ngày 5/12 tới, Tuần phim Điện ảnh Việt Nam - Hành trình ánh sáng sẽ khai mạc tại Pháp, trình chiếu 17 tác phẩm Việt Nam từ sau 1975. Nhiều bộ phim Việt nổi tiếng như Mưa đỏ, Tử chiến trên không, Bao giờ cho đến tháng Mười, Cánh đồng hoang, Bi đừng sợ, Những đứa trẻ trong sương... sẽ được giới thiệu trên nước bạn. Phim khai mạc được chiếu là Tử chiến trên không và bế mạc là Mưa đỏ.

"Đến thời điểm này, hàng ngàn vé xem phim đã được khán giả tại Pháp đăng ký. Đặc biệt là Mưa đỏ, lượng khán giả đăng ký khiến BTC phải tìm cách để có thể đưa được bộ phim đến với đông đảo người xem hơn", bà Lan cho hay.

Không đơn thuần là một sự kiện, theo bà Ngô Phương Lan, Tuần phim Điện ảnh Việt Nam - Hành trình ánh sáng còn là minh chứng sống động về giá trị di sản điện ảnh của Việt Nam.

Từ dòng chảy của di sản điện ảnh trong đời sống đương đại, bà Lan cho rằng, cần sáng tạo, kết hợp điện ảnh công nghệ thực tế ảo, thực tế tăng cường,… tạo ra sản phẩm mới dựa trên nền tảng cũ. 

Chủ tịch VFDA cũng đồng thời giới thiệu cuốn sách viết bằng 3 thứ tiếng là tiếng Việt, Anh và Pháp mang tên Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh do VFDA phối hợp với Viện Phim Việt Nam thực hiện. Sách gồm góc nhìn của những người trong cuộc, các đạo diễn, nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu... về phim chiến tranh.

Khi Hiệp hội tổng hợp tư liệu nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh, công tác lưu trữ không phải lúc nào cũng đáp ứng được. Có phim phải mua bản quyền không rẻ, hoặc có những bản phim Viện Phim Việt Nam có nhưng không đầy đủ. Điều đó cho thấy sự cần thiết phải có giải pháp phát huy giá trị của kho di sản điện ảnh này.

Chìa khóa "hồi sinh" kho tàng điện ảnh

Bà Lê Thị Hà, Viện trưởng Viện Phim Việt Nam khẳng định, tư liệu hình ảnh động lưu trữ có vai trò sống còn đối với nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội. Việc phổ biến, quảng bá giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của những tư liệu này, nhất là các tác phẩm điện ảnh Việt Nam về đề tài chiến tranh cách mạng được xem là một yêu cầu cần thiết, mang tính chiến lược quốc gia.

Tuy nhiên, công tác khai thác, phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ lại đang có nhiều vấn đề đặt ra. TS. Ngô Đặng Trà My, Phó Viện trưởng Viện Phim Việt Nam cho biết, Viện đang bảo quản một kho tàng điện ảnh vô giá, với gần 20.000 tên phim cùng hàng chục ngàn băng video quý hiếm.

Bộ sưu tập này đặc biệt nổi bật với những tác phẩm kinh điển về chiến tranh cách mạng như: Chung một dòng sông, Vợ chồng A Phủ, Cánh đồng hoang, Bao giờ cho đến tháng Mười, cùng các tư liệu hình ảnh động quý giá về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

"Dù sở hữu khối tài sản khổng lồ, nhưng chỉ hơn 500 tác phẩm được giới thiệu đến công chúng. Con số chênh lệch này cho thấy một khoảng cách lớn giữa di sản văn hóa đồ sộ của quốc gia và khả năng tiếp cận của người dân", theo bà My.

Các chuyên gia nêu rõ, cần sớm có giải pháp để khắc phục bất cập này. Việc giải quyết triệt để những trở ngại sẽ là chìa khóa để "hồi sinh" kho tàng điện ảnh, biến kho phim lưu trữ thành "ngân hàng ký ức sống" và nguồn lực chiến lược cho sức mạnh mềm quốc gia.

TS Hà Thanh Vân nhấn mạnh, việc khai thác và phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động không chỉ là trách nhiệm bảo tồn ký ức dân tộc, mà còn là cơ hội để Việt Nam kiến tạo sức mạnh mềm văn hóa trong thời đại số.

Khi kho phim lưu trữ quốc gia được nhìn nhận như "ngân hàng ký ức sống", nó sẽ trở thành nguồn năng lượng tinh thần và sáng tạo, nuôi dưỡng bản sắc Việt Nam trong hiện tại và tương lai.

4 nhóm giải pháp mang tính đột phá được đề xuất gồm: Hoàn thiện cơ chế quản lý và hành lang pháp lý cho "di sản hình ảnh động"; Đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới (AI, VR/AR, blockchain) trong phục chế, lưu trữ và phổ biến; Xây dựng chiến lược truyền thông – giáo dục – sáng tạo, đưa di sản điện ảnh vào đời sống đương đại; Phát triển mô hình hợp tác công – tư, gắn bảo tồn di sản với công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo.

Việc khai thác di sản điện ảnh không chỉ được nhìn nhận là cấp thiết mà còn cần được nâng tầm thành chính sách văn hóa dài hạn, nằm trong Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa.

Theo các chuyên gia, với lộ trình đột phá, từ luật hóa đến ứng dụng AI, chuyển đổi tư duy khai thác, điện ảnh Việt Nam sẽ không chỉ bảo tồn ký ức mà còn biến kho tàng này thành nguồn lực chiến lược, kiến tạo sức mạnh mềm văn hóa trong bối cảnh mới hiện nay.