Đối mặt hạn hán tồi tệ nhất trong 1 thế kỷ, Iraq đánh cược thỏa thuận đổi dầu lấy nước

Bờ sông Tigris nhìn từ thành phố Mosul, miền Bắc Iraq, ngày 20/11/2025 (Ảnh: AFP)

Iraq đang đối mặt cuộc khủng hoảng nước nghiêm trọng nhất trong gần 1 thế kỷ khi hai con sông Tigris và Euphrates suy giảm mạnh do hạn hán kéo dài và tác động từ các đập thủy điện thượng nguồn. Tình trạng này đe dọa trực tiếp sinh kế và an ninh lương thực của quốc gia hơn 46 triệu dân.

Nguồn cung nước của Iraq giảm mạnh bởi nhiều yếu tố, gồm các đập tại Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và Syria, hạ tầng nước xuống cấp sau nhiều thập kỷ xung đột, cùng tình trạng quản lý yếu kém. Trong khi đó, nhu cầu nước tiếp tục tăng do đô thị hóa và nông nghiệp, lĩnh vực tiêu thụ hơn 80% tổng lượng nước.

Theo các chuyên gia, khoảng 60% nguồn nước của Iraq bắt nguồn từ Thổ Nhĩ Kỳ, song lượng nước chảy về hiện thấp hơn nhiều so với trước đây. Các đập thượng nguồn, đặc biệt tại Thổ Nhĩ Kỳ, bị cho là làm trầm trọng thêm tình trạng khan hiếm nước ở hạ lưu.

Trước áp lực ngày càng lớn, Iraq đã ký Thỏa thuận Khung Hợp tác Nước với Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng 11. Theo thỏa thuận, các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ sẽ xây dựng hạ tầng nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng và trữ nước tại Iraq. Các dự án được tài trợ bằng nguồn thu từ xuất khẩu dầu mỏ của Iraq, theo cơ chế bán một số thùng dầu mỗi ngày để chi trả cho các công trình nước.

Giới chức Iraq cho rằng đây là bước đi cần thiết nhằm bảo đảm an ninh nước, lương thực và ổn định kinh tế, trong bối cảnh Baghdad lâu nay thiếu các hiệp định chính thức điều tiết nguồn nước xuyên biên giới từ Tigris và Euphrates.

Tuy nhiên, thỏa thuận gây tranh cãi trong nội bộ Iraq. Một số chính trị gia và chuyên gia cảnh báo việc gắn nước với doanh thu dầu mỏ có thể làm suy yếu chủ quyền tài nguyên dài hạn, đồng thời cho rằng nước là quyền cơ bản, không nên bị thương mại hóa. Giới chức Iraq bác bỏ lo ngại này, khẳng định quyền quản lý tài nguyên nước vẫn hoàn toàn thuộc về Baghdad.

Ở cấp độ đời sống, khủng hoảng nước đang ảnh hưởng trực tiếp tới người dân. Theo Tổ chức Di cư Quốc tế, hơn 168.000 người đã phải di dời do các tác động khí hậu và môi trường, trong đó có hạn hán. Nhiều nông dân buộc phải từ bỏ sản xuất nông nghiệp khi thiếu nước kéo dài.