Thời gian gần đây, ở Zimbabwe đã xuất hiện những khu bảo tồn động vật với phương thức hoạt động rất mới mẻ. Để cứu loài tê giác trắng thoát khỏi bờ vực tuyệt chủng, người ta đã thành lập những khu bảo tồn tê giác với sự tham gia của khách du lịch và người dân địa phương theo phương châm: mọi người đều có lợi.
Lợi ích cho cả người và động vật hoang dã
Những khu bảo tồn mới được thành lập sẽ là nhà của loài tê giác. Để thay đổi tập tính và bản năng hoang dã, tê giác sẽ được thả vào một khu vực kín của khu bảo tồn trong vài tháng, được canh gác bởi những người bảo vệ có vũ trang. Nếu mọi việc suôn sẻ, trong vòng một năm, những con tê giác sẽ hoàn toàn thích nghi với môi trường xung quanh và nhờ sự hiện diện thường xuyên của những người bảo vệ, chúng sẽ quen với con người. Sau đó, du khách có thể vào khu bảo tồn với một khoản phí và đi dạo cùng những con tê giác khi chúng gặm cỏ.
Những con tê giác sẽ sống trên vùng đất thuộc sở hữu cộng đồng, nơi người dân địa phương đã được đào tạo và được thuê để chăm sóc chúng. Bằng cách khuyến khích du khách mạo hiểm đi dạo cùng tê giác, dự án được cho là sẽ mang lại việc làm, dịch vụ và lợi ích thay đổi cuộc sống cho những ngôi làng từ lâu đã bị bỏ rơi ở vùng ngoại vi kinh tế.
Những thành công cho đến nay bao gồm việc làm cho người dân địa phương, giáo dục cộng đồng, tham quan du lịch, và thiết lập một vùng đệm xung đột giữa con người và động vật hoang dã. Chương trình cũng nhấn mạnh nhu cầu nghiên cứu liên tục và giáo dục cộng đồng để đảm bảo bảo tồn tê giác bền vững. Với hơn 40 trinh sát địa phương tận tâm bảo vệ loài động vật này, sáng kiến này cũng cung cấp việc làm rất cần thiết và thúc đẩy du lịch, tạo ra hiệu ứng lan tỏa mang lại lợi ích cho cả con người và động vật hoang dã.
Những chú tê giác đang trong quá trình làm quen với sự hiện diện gần gũi của con người. Ảnh: Rinos Conservation
Sáng kiến kết hợp bảo tồn và làm du lịch
Tại làng Ngamo, sáng kiến cộng đồng về tê giác đã bắt đầu và là nơi nỗ lực du lịch còn non trẻ hiện đang phát triển mạnh mẽ. Vào năm 2022, Ngamo đã triển khai một dự án thí điểm nhằm đưa một cặp tê giác trắng vào một khu bảo tồn rộng 420 mẫu Anh. Mục đích là để chứng minh rằng, dân làng có thể bảo vệ động vật và tương tác với du khách.
Một vài năm sau, dự án đã thu hút hơn 2.500 du khách nước ngoài, mỗi người phải trả 180 USD để xem và đi dạo cùng tê giác. Cho đến nay, từ khoản phí đó người ta đã nhập khoảng 100.000 USD vào quỹ cộng đồng, một số tiền khổng lồ đối với một ngôi làng từng chỉ sống dựa vào nghề nông tự cung tự cấp và hầu như không có tiền lưu thông.
Kể từ khi dự án bảo tồn tê giác đi vào hoạt động, đời sống của người dân ở Ngamo đã thay đổi rõ rệt. Bây giờ Ngamo có một phòng khám y tế phục vụ 90 hộ gia đình. Chợ ngoài trời bán đồ thủ công địa phương: thảm, giỏ và đồ trang trí được chạm khắc từ các loại hạt có khắc hình tê giác ở hai bên. Trường hiện đã có mái che và câu lạc bộ bóng đá trẻ Ngamo Lions thi đấu trên sân gần đó.
Có những cộng đồng dọc theo Hwange hiện đang kêu gọi nuôi tê giác, mỗi cộng đồng đều hy vọng có thể khởi động các dịch vụ du lịch của riêng mình. Các nhà lãnh đạo địa phương đã đề ra kế hoạch mở ít nhất hai khu bảo tồn nữa trong vòng 4 năm tới và hy vọng rằng một ngày nào đó, khu vực này của Zimbabwe có thể có 1.000 con tê giác được thả rông như một quần thể sinh sản bền vững.
Khu bảo tồn Mlevu là khu bảo tồn tê giác thứ hai do cộng đồng lãnh đạo ở Zimbabwe, cho thấy sự tham gia của địa phương có thể thay đổi các nỗ lực bảo tồn như thế nào.
Mỗi du khách phải trả 180 USD để đi dạo cùng tê giác. Ảnh: Ngamo
Tầm quan trọng của việc bảo tồn tê giác
Tại châu Phi, có rất nhiều tổ chức và cá nhân chú trọng và tận tâm cống hiến cho việc bảo vệ những loài động vật hoang dã mang tính biểu tượng của châu lục, trong đó tê giác giữ một vị trí đặc biệt. Trong nhiều thập kỷ, chỉ có một số ít loài động vật có vú đặc biệt này được tìm thấy ở Zimbabwe. Đến năm 2002, loài tê giác ở châu Phi đã bị săn trộm đến bờ vực tuyệt chủng để lấy sừng vì huyền thoại cho rằng, chúng có khả năng chữa bệnh.
Đại diện của Quỹ Banovich Wildscapes Foundation cho rằng, tê giác không chỉ là loài động vật to lớn, chúng là nền tảng của hệ sinh thái châu Phi, biểu tượng cho trách nhiệm chung của chúng ta trong việc bảo vệ thế giới tự nhiên. Tuy nhiên, những sinh vật tuyệt vời này đang đứng trước bờ vực tuyệt chủng do nạn săn trộm và mất môi trường sống. Cứu tê giác không chỉ là ngăn chặn sự tuyệt chủng của một loài mà còn là bảo tồn một phần di sản quan trọng của hành tinh chúng ta cho các thế hệ tương lai.
Lực lượng bảo vệ giúp tê giác làm quen với du khách. Ảnh: Ngamo
Việc bảo vệ tê giác đòi hỏi một cách tiếp cận nhiều mặt: Bảo vệ các khu bảo tồn rộng lớn: ưu tiên bảo vệ các cảnh quan rộng lớn nơi tê giác có thể đi lang thang tự do và an toàn. Bằng cách bảo tồn những môi trường sống này, người ta tạo ra một tương lai nơi tê giác và hệ sinh thái mà chúng hỗ trợ có thể phát triển mạnh; Hỗ trợ nghiên cứu khoa học: Chúng ta càng hiểu rõ về hành vi, di truyền và nhu cầu của tê giác thì chúng ta càng được trang bị tốt hơn để bảo vệ chúng. Quỹ Banovich Wildscapes Foundation tích cực tài trợ cho nghiên cứu nhằm nâng cao kiến thức về chiến lược bảo tồn hiệu quả, đảm bảo mọi hành động mà họ thực hiện đều có cơ sở khoa học; Thúc đẩy phát triển bền vững: Việc bảo tồn không thể diễn ra một cách biệt lập nên các nhà khoa học và các nhà sinh thái học hợp tác chặt chẽ với cộng đồng địa phương, tạo ra nền kinh tế bền vững, mang lại lợi ích cho cả động vật hoang dã và những người sống cùng chúng. Điều này đảm bảo rằng tương lai của tê giác gắn chặt với hạnh phúc của cộng đồng con người cùng chia sẻ môi trường với chúng.
Sau khi định cư, những con tê giác này sẽ được theo dõi để đảm bảo chúng thích nghi tốt với môi trường. Khu bảo tồn không chỉ là nơi trú ẩn an toàn, nó là một ví dụ mạnh mẽ về cách bảo tồn, cộng đồng và hợp tác có thể đoàn kết để tạo ra sự thay đổi lâu dài.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!