"Thuốc thiết kế" (Designer drugs) là một trong những chất gây nghiện có lượng sản xuất tăng nhanh nhất và có tính linh hoạt nhất trong số các loại thuốc gây nghiện hiện nay. Được biết đến như là chất kích thích tâm thần mới, loại ma túy tổng hợp này gồm các thành phần hóa học có thể mang lại cho người sử dụng các tác dụng tương tự như sử dụng cần sa, cocaine, thuốc lắc và thuốc gây ảo giác LSD. Các "thuốc thiết kế" được cho là nguy hiểm hơn thuốc "truyền thống", hay là ma túy hữu cơ, như cocaine và heroin. Sự khác biệt giữa thuốc tổng hợp và thuốc hữu cơ là thuốc hữu cơ được chiết xuất từ thực vật và động vật, còn thuốc tổng hợp được sản xuất theo quy trình hóa học trong phòng thí nghiệm. Các nghiên cứu cho thấy các loại "thuốc thiết kế" gây ra tình trạng nhiệt độ cơ thể và nhịp tim tăng đột ngột, hôn mê, tổn thương các cơ quan nội tạng, nôn mửa, rối loạn nhận thức, dẫn đến hung hăng và bạo lực. Các triệu chứng khác bao gồm hoang tưởng, co giật, rối loạn tâm thần và tử vong.
Năm 2016, khoảng 730 chất hướng thần mới được phát hiện trên toàn cầu. Theo UNODC, đến cuối năm 2018, con số này đã tăng lên 888. Do sự đa dạng về chủng loại thuốc, các phòng thí nghiệm sản xuất đa chức năng, sự đổi mới liên tục trong công thức điều chế thuốc, đóng gói và đặt tên thuốc khiến thị trường thuốc hướng thần mới rất phức tạp và ngày càng khó kiểm soát.
Các loại ma túy mới này đang được giới trẻ nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là châu Phi, ưa chuộng do giá rẻ hơn nhiều so với các loại thuốc kích thích và gây nghiện truyền thống. Một liều dùng có thể chỉ là 2 USD. Ngoài ra, sự ngộ nhận rằng các dạng thuốc tổng hợp gây nghiện này là hợp pháp.
Theo Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC), với "diện bao phủ" nhanh đến chóng mặt và số lượng sử dụng lớn, giới trẻ các nước châu Phi trở thành nạn nhân lệ thuộc vào ma túy. Riêng trong năm 2017, "thuốc thiết kế" đã hoành hành tại 18/55 quốc gia thuộc châu lục. Mặc dù rất ít các nước thuộc miền Nam châu Phi phát hiện và báo cáo về việc sử dụng các "thuốc thiết kế" gây nghiện, nhưng nhiều dấu hiệu cho thấy thanh thiếu niên trong khu vực đang ngày càng sử dụng loại thuốc này nhiều hơn.
Năm 2018, một loạt các sự cố xảy ra liên quan đến việc sử dụng thuốc pha chế không rõ nguồn gốc ở Nam Phi dẫn đến nhiều trường hợp tử vong, nhập viện điều trị, cho thấy những rủi ro tiềm ẩn của các loại chất hướng thần này. Rất khó để kiểm soát việc sản xuất và tiêu thụ loại thuốc tổng hợp này. Ngay cả ở châu Âu, với hệ thống giám sát nghiêm ngặt và tiên tiến, hằng tuần các cơ quan chức năng vẫn phát hiện được các loại thuốc mới.
Internet đóng vai trò lớn trong việc phân phối và bán thuốc tổng hợp, khiến việc phòng chống càng trở nên khó khăn hơn. Đa phần các giao dịch là giao dịch trực tuyến, thường xuyên nhất thông qua web đen – hay mạng ẩn của các thị trường tiền điện tử, nơi các loại tiền điện tử như Bitcoin và Litecoin được sử dụng rộng rãi, khiến các hoạt động giao dịch bất hợp pháp rất khó bị theo dõi, phát hiện. Yếu tố ẩn danh trong không gian mạng và Internet cung cấp nền tảng cho giao dịch giữa người mua và người bán đã tạo điều kiện cho việc giao hàng tận nơi. Xu hướng này đang phổ biến và các dấu hiệu đều cho thấy diễn biến sẽ trở nên xấu hơn nếu các cơ quan chức năng không áp dụng nhiều biện pháp hữu hiệu để kiểm soát tình hình.
Nhằm đẩy mạnh cuộc chiến này, giới chuyên gia khuyến cáo chính phủ các nước có thể điều chỉnh luật phòng chống ma túy hiện hành, cập nhật danh mục các chất hướng thần mới. Ireland đã ban hành lệnh cấm nhập khẩu, xuất khẩu và bán bất kỳ chất gây nghiện hoặc chất kích thích nào gây hại cho con người. Ngoài ra, các nước cần chú trọng công tác phòng ngừa và điều trị, cũng như nghiên cứu nhằm đào tạo chuyên sâu cho lực lượng cảnh sát phòng chống ma túy. Việc đẩy mạnh trao đổi thông tin giữa các lực lượng thực thi pháp luật của các nước láng giềng cũng được đánh giá là chìa khóa của thành công.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!