Cho đến lúc này, những hòn đá được xếp dãy dài tại các nghĩa trang của đồng bào Chăm vẫn là ẩn số với nhiều người. Có người gọi đó là những hòn đá kỳ lạ. Có người gọi đó là những hòn đá che giấu những điều bí ẩn. Cứ thế, năm này qua năm khác, những hòn đá tại nơi yên nghỉ của người Chăm luôn cuốn hút sự quan tâm của nhiều người.
Những hòn đá xếp thành dãy dài, nhuộm màu thời gian trong cái nắng như rang của vùng đất Ninh Thuận. Năm này qua năm khác, lại có thêm nhiều hòn đá được xếp thành dãy, để rồi cả một khu đất rộng trở thành nơi của những hòn đá. Một không gian chất chứa nhiều điều lạ lẫm với bất cứ ai lần đầu đến đây. Đây chính là nơi yên nghỉ của những người Chăm Bàni và người Chăm Islam trong cộng đồng người Chăm hiện đang sinh sống ở Ninh Thuận và Bình Thuận.
Sau khi cải táng, hài cốt người Chăm được đưa về đây, chôn theo từng dòng họ. Mỗi người nằm xuống được đánh dấu bởi hai hòn đá. Theo lời của những cả sư ở làng Chăm, những hòn đá này phải được mang về từ núi cao. Vì sao người Chăm lại đặt những hòn đá trên mộ? Nhiều câu chuyện được người làng Chăm kể lại để lý giải. Đằng sau những câu chuyện ấy là cả một cuộc sống văn hóa được hun đúc qua năm tháng.
Lễ tảo mộ của người Chăm Bàni và người Chăm Islam bao giờ cũng là phần linh thiêng nhất trong ngày Tết Ramưwan - ngày Tết truyền thống của người Chăm theo đạo Hồi giáo. Những hòn đá cũng vì thế mà nhuộm màu linh thiêng hơn.
Nhiều người Chăm rời làng để mưu sinh nơi khác, nhưng ra đi rồi cũng để quay về, quay về với những hòn đá gắn liền với dòng tộc trong làng Chăm, bởi chính họ, đến một lúc nào đó cũng sẽ trở về với đất mẹ, bên dưới những hòn đá này.
Trên vùng gió cát Ninh Thuận, những hòn đá tại nơi yên nghỉ của người Chăm lặng lẽ theo năm tháng, nhưng lại chứa đầy nhiều thông điệp về đời sống văn hóa giàu bản sắc của người Chăm. Và trong muôn màu đời sống văn hóa, nguồn cội bao giờ cũng là điều đầu tiên mà mỗi người đều hướng về.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!