Bà Nguyễn Thị Oanh, người phụ nữ duy nhất được phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân làng nghề Việt Nam", đồng thời cũng là nữ nghệ nhân đầu tiên ở làng Đông Hồ (Thuận Thành, Bắc Ninh). Bà là vợ của nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả và là con dâu trưởng của cố nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam. Sắp tới, bà Oanh sẽ được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Tìm đến nhà của nữ nghệ nhân vào một buổi sáng mùa hè, trước mắt tôi là một không gian rộng, đậm chất truyền thống, và nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh đang ngồi thu xếp nhưng bản in tranh Đông Hồ phơi từ ngày hôm trước.
Bà Oanh đang thu xếp những bản in tranh Đông Hồ để bán cho khách. Vừa xếp tranh, bà Oanh vừa tâm sự: “Cô vẽ tranh từ hồi 9, 10 tuổi. Đến bây giờ là tròn 60 rồi. Tính ra cũng nửa thế kỷ. Làm tranh Đông Hồ mất công lắm mà kiếm chẳng được bao nhiêu nên mọi người trong làng chuyển nghề hết rồi. Cô làm vì đam mê, muốn giữ nghề."
Khi được hỏi về công đoạn để tạo ra một bức tranh Đông Hồ, bà Oanh rất nhiệt tình hướng dẫn và còn in thử một bức tranh cho tôi xem.
Bà Oanh nói rằng, một bức tranh Đông Hồ có bao nhiêu màu thì có bấy nhiêu bản in. Để làm ra được bức tranh “Đám cưới chuột”, cần có 4 màu, tương đương với 4 bản in.
Dưới mỗi khuôn in đều có 2 chiếc đinh để đánh dấu vị trí, tránh bị in lệch.
Bà Oanh thao tác in tranh theo đúng thứ tự màu. Đầu tiên phải in màu đỏ trước rồi đến xanh, vàng và cuối cùng là đen. Bà nói rằng làm việc này khổ cái bật quạt là giấy bay, nên mùa hè phải chịu nóng một chút.
Bản in sau khi hoàn thành.
Bà Oanh sửa lại phần màu đen của bức tranh do ván in hơi khô nên màu in chưa rõ.
Bà Oanh rửa ván in sau khi hoàn thành bức tranh.
Bà Oanh cho biết mỗi người trong gia đình bà làm một công đoạn khác nhau. Với những bản tranh to, không có ván in thì sẽ phải vẽ tay. Công việc chính của bà Oanh là vẽ tranh. Thể loại tranh Đông Hồ nào bà cũng vẽ được.
Bà Oanh nói rằng với những bức tranh đơn giản, ít chi tiết, bà chỉ cần 1 đến 2 ngày. Tuy nhiên có những bức tranh phức tạp hơn, thời gian hoàn thành lên đến 1 tuần hoặc hơn.
Không gian làm việc và trưng bày sản phẩm
Nhiều bức tranh ở đây đã được lưu giữ hơn 100 năm.
Cần rất nhiều đầu khắc có kích cỡ khác nhau để tạo ra một bản in tranh.
Ngày nay, những nghệ nhân làm tranh Đông Hồ cũng đã sáng tạo, sản xuất thêm nhiều loại sản phẩm khác để thu hút thêm nhiều khách hàng. Không chỉ tranh, mà còn có cả sổ tay các loại, thậm chí cả những bản in bằng gỗ để mọi người tự in được bức tranh hoàn chỉnh.
Nhiều sản phẩm khác liên quan đến Đông Hồ được sáng tạo ra nhằm phục vụ nhu cầu hiện nay.
Tuy nhiên việc kinh doanh năm nay ế ẩm hơn nhiều do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Bà Oanh tâm sự rằng lịch in năm nay vẫn còn chất một đống. Năm ngoái thì trái ngược hẳn, còn chẳng kịp in mà bán.
Bà Oanh nhiệt tình giải thích ý nghĩa của các bức tranh in trên lịch.
Nghề làm tranh dân gian cũng giống như các nghề khác, có lúc thịnh lúc suy. Nhưng vì đam mê, trăn trở suy tư về việc lưu giữ giá trị truyền thống của thế hệ trước để lại, gia đình bà Nguyễn Thị Oanh hàng ngày vẫn miệt mài với các bức tranh Đông Hồ. Một khu nhà truyền thống dành riêng cho tranh Đông Hồ đang được xây dựng ngay tại lối vào làng, là nơi chia sẻ, giao lưu và bảo tồn nét đẹp văn hoá đã 400 năm tuổi.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!