Chào mừng 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám tổ chức trưng bày chuyên đề “Hình tượng rồng trên bia Tiến sĩ”.
Trưng bày mang đến cho khách tham quan những khám phá mới lạ về các hoạ tiết rồng trên 82 bia Tiến sĩ Thăng Long hiện đang được lưu giữ và bảo tồn tại Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Đây không chỉ là kho sử liệu quý giá về lịch sử khoa bảng Việt Nam đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới vào năm 2011 mà còn là những tác phẩm nghệ thuật thực thụ, nơi các nghệ nhân chế tác đá gửi gắm nhiều thông điệp thú vị.
Các tác phẩm được giới thiệu tại trưng bày đều được thể hiện trên nguyên tắc tôn trọng những đường nét nguyên bản trên bia Tiến sĩ. Từ đó giúp cho người xem hình dung rõ hơn sự tài hoa và điêu luyện của những nghệ nhân chế tác đá đã dành trọn tâm huyết tạo nên những tác phẩm điêu khắc thực sự ấn tượng.
Đại diện nhóm thực hiện trưng bày, ông Dương Quốc Toàn, chia sẻ: “Bình thường thì công chúng, khách tham quan đi qua bia Tiến sĩ rất khó để tiếp cận, khó có thể nhìn được vẻ đẹp của những họa tiết rồng này. Nhưng với triển lãm này, hình tượng rồng cách đây mấy trăm năm được thể hiện rất đẹp, thú vị và hấp dẫn. Bia Tiến sĩ là một pho sử đá chứa rất nhiều giá trị về mặt mỹ thuật. Do đó, triển lãm lần này ngoài việc tôn vinh những giá trị của bia Tiến sĩ thì cũng tôn vinh những nghệ nhân tạc nên những họa tiết hoa văn mà chúng ta có thể chiêm ngưỡng”.
Cũng theo ông Toàn, điều đặc biệt mà Ban tổ chức muốn nhấn mạnh trong thiết kế trưng bày này là nét đẹp của các hoa văn họa tiết trên bia Tiến sĩ nói chung và hoa văn họa tiết rồng trên bia Tiến sĩ nói riêng.
“Khi chúng tôi thể hiện bằng ngôn ngữ hình họa như thế này, khách tham quan sẽ lần đầu tiên được khám phá những hình tượng rồng thực sự sinh động và đa màu sắc, thậm chí đa phong cách, điều mà có lẽ rất nhiều người không tưởng tượng ra trước đây. Bởi vì lâu nay nói đến hình tượng rồng trong văn hóa dân gian, chúng ta luôn nghĩ đến những hình tượng rồng mang tính chất tả thực và trông rất uy nghiêm, rất oai vệ và chỉ tượng trưng cho vương quyền. Nhưng trên bia Tiến sĩ này, chúng ta sẽ thấy không gian sáng tác của các nghệ nhân ngày xưa thể hiện những hình tượng rồng phong phú hơn rất nhiều và cũng gần gũi hơn với cuộc sống” - ông Toàn nhấn mạnh.
Trên thực tế, các hoa văn, họa tiết rồng chỉ bắt đầu xuất hiện trên những trán bia Tiến sĩ được tạo tác kể từ năm 1653 theo hướng tả thực. Nhưng kể từ đợt dựng bia năm 1717 trở đi, hầu hết các hình tượng rồng đều được thể hiện hết sức đa dạng, thoát ly hoàn toàn khỏi những khuôn mẫu thông thường, thậm chí có cả những phiên bản rồng hóa mây, rồng hóa lửa hay rồng hóa cây lá.
Tác phẩm “Long môn 2” thể hiện họa tiết Rồng trên bia Tiến sĩ khoa thi 1731, dựng năm 1732
Tiến sĩ Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho biết, trưng bày lần này là bước tiếp nối của triển lãm “Bia đá kể chuyện” năm 2022. Nếu như triển lãm “Bia đá kể chuyện” tập trung vào nội dung khai thác những giá trị về mặt lịch sử, văn hóa thì với triển lãm này, sự khác biệt chính là khai thác những giá trị về mặt mỹ thuật.
Trong vô vàn hoa văn và họa tiết trang trí trên trán bia và diềm bia, các hoa văn hình rồng luôn được dành một vị trí hết sức trang trọng. Vốn là linh vật đứng đầu trong danh sách tứ linh, rồng luôn được coi là đại diện thiêng liêng, cao quý và chỉ dành cho các bậc quân vương. Vì vậy, hình tượng rồng chủ yếu xuất hiện ở phần trán bia - bộ phận trang nghiêm nhất trên thân bia - và thường được thể hiện theo bố cục một đôi rồng chầu Mặt trời có mây lửa bao quanh.
Tác phẩm “Hội ngộ với rồng 3”
Dù nhiều thế kỷ đã trôi qua, mỗi tấm bia đều phải hứng chịu rất nhiều tác động bất lợi của thời tiết khiến mặt bia bị bào mòn khá nhiều, các họa tiết đều ít nhiều bị che phủ sau lớp bụi của thời gian, song, nhờ có kỹ thuật rập thác bản, các nhà nghiên cứu tìm lại được không chỉ những bài văn bia chứa đựng nhiều thông tin hữu ích mà còn phát hiện hàng loạt hoa văn, họa tiết hết sức tinh xảo. Các hoa văn, họa tiết rồng xuất hiện rõ nét trên trán bia Tiến sĩ được tạo tác trong đợt dựng bia năm 1653, trong số đó có rất nhiều bia được truy dựng bởi liên quan đến các khoa thi trước đó hàng chục năm.
Hình ảnh rồng chầu Mặt trời mây lửa thường xuyên hiện diện trên các trán bia
Trưng bày chuyên đề “Hình tượng rồng trên bia Tiến sĩ” diễn ra hết ngày 26/8/2024 tại Nhà Thái học, Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!