Mới đây, nghị trường Quốc hội lại "nóng lên" khi các đại biểu Quốc hội lên tiếng cảnh báo về tình trạng sai phạm trong quy trình xét duyệt và đề xuất các giải pháp bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân có nhu cầu thực sự.
Còn "lỗ hổng" lớn
Theo Luật Nhà ở 2014, nhà ở xã hội là loại hình nhà do Nhà nước hoặc các tổ chức phi lợi nhuận sở hữu và quản lý, nhằm hỗ trợ các đối tượng chính sách như công chức chưa có nhà, người thu nhập thấp. Mục tiêu của NƠXH là cung cấp giải pháp nhà ở giá rẻ hơn thị trường để hỗ trợ những người có hoàn cảnh khó khăn. Tuy nhiên, quy trình xét duyệt NƠXH hiện tại có nhiều bất cập.
Thực tế cho thấy tình trạng người không thuộc diện ưu tiên, người có thu nhập cao vẫn sở hữu được NƠXH, trong khi những người thực sự cần lại khó tiếp cận. Ảnh: MH
Một trong những yếu tố then chốt là sự khan hiếm của nguồn cung NƠXH, khiến nhu cầu vượt xa khả năng cung cấp. Điều này dễ dẫn đến tình trạng đầu cơ, lợi dụng chính sách để thu lợi bất chính. Mặc dù Luật Nhà ở 2014 quy định các tiêu chí xét duyệt nghiêm ngặt và cấm bán lại NƠXH trong vòng 5 năm đầu tiên, thực tế cho thấy nhiều căn hộ vẫn được chuyển nhượng bất hợp pháp trước thời hạn, thậm chí được rao bán công khai trên các nền tảng mạng xã hội.
Phát biểu trước Quốc hội hôm 28/10, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (tỉnh Hải Dương) nhấn mạnh rằng nếu thanh tra kỹ lưỡng, chắc chắn sẽ phát hiện ra nhiều trường hợp không đúng đối tượng sở hữu NƠXH. Theo đại biểu, tình trạng người không thuộc diện ưu tiên, người có thu nhập cao vẫn sở hữu được NƠXH, trong khi những người thực sự cần lại khó tiếp cận. Điều này gây ra nghịch lý khi đối tượng có nhu cầu thực sự không được hỗ trợ, còn những người không đúng tiêu chuẩn lại trục lợi từ chính sách.
Nguyên nhân của tình trạng này chủ yếu xuất phát từ những lỗ hổng trong quy trình xét duyệt. Quy trình chưa được thực hiện một cách nghiêm ngặt và minh bạch, dẫn đến tình trạng một số cá nhân, mặc dù không thuộc diện được ưu tiên, vẫn có thể sở hữu NƠXH nhờ sự can thiệp của các nhóm lợi ích. Đồng thời, những người thực sự cần sự hỗ trợ của chính sách lại gặp phải khó khăn trong việc đăng ký và xét duyệt hồ sơ.
Bên cạnh đó, một số đại biểu Quốc hội cũng nhấn mạnh rằng sự thiếu nhất quán và chặt chẽ trong quy trình xét duyệt, cùng với các lợi ích nhóm và lách luật, đã tạo ra một "lỗ hổng" lớn trong quản lý NƠXH. Nếu không có biện pháp cải cách và giám sát chặt chẽ, chính sách NƠXH sẽ mất đi tính nhân văn và không phục vụ đúng đối tượng cần hỗ trợ.
Giải pháp nào giúp nhà ở xã hội tiếp cận đúng đối tượng?
Để ngăn chặn tình trạng trục lợi từ NƠXH, các đại biểu và chuyên gia đã đề xuất nhiều giải pháp nhằm đảm bảo tính minh bạch và ngăn ngừa sự can thiệp của các nhóm lợi ích trong quá trình xét duyệt. Mục tiêu là bảo vệ quyền lợi của những người thực sự cần hỗ trợ nhà ở xã hội, đồng thời giảm thiểu hành vi lợi dụng chính sách.
Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP. Hồ Chí Minh cho biết, Nghị định 16/2022 của Chính phủ đã quy định rõ về xử phạt hành vi rao bán NƠXH khi chưa đủ điều kiện. Mức phạt này áp dụng cho cả bên bán và bên mua, kèm theo các biện pháp thu hồi nhà hoặc hoàn trả tiền cho bên mua hoặc thuê mua. Tuy nhiên, ông Châu cho rằng mức phạt hiện nay, thường dưới 100 triệu đồng, vẫn chưa đủ sức răn đe so với giá trị của một căn nhà ở xã hội. Do đó, cần có chế tài nghiêm khắc hơn để kiểm soát tình trạng này.
Để giải quyết triệt để tình trạng trục lợi từ NƠXH, cần thiết lập cơ chế xử lý nghiêm minh các hành vi sai phạm. Ảnh MH
Ông Châu cũng đưa ra giải pháp lâu dài là tăng cường nguồn cung NƠXH để đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân. Hiện nay, Bộ Xây dựng đang chuẩn bị dự thảo Nghị định mới nhằm điều chỉnh các điều kiện cho người thu nhập thấp dễ dàng tiếp cận NƠXH hơn, bao gồm việc nới lỏng yêu cầu về nơi cư trú. Thay vì phải có hộ khẩu thường trú, người dân chỉ cần có đăng ký tạm trú từ một năm trở lên. Dự thảo cũng đề xuất nâng mức thu nhập tối đa từ 11 triệu lên 15 triệu đồng/tháng, giúp mở rộng đối tượng có thể tiếp cận NƠXH.
Ngoài ra, nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai những biện pháp quản lý NƠXH nghiêm ngặt và hiệu quả hơn. Ở Singapore, quy trình xét duyệt được thực hiện rất chặt chẽ. Những người đăng ký NƠXH phải cung cấp thông tin chi tiết về thu nhập, tài sản và tình trạng sở hữu nhà hiện tại. Thông tin này sẽ được đối chiếu với các cơ quan quản lý thuế và tài chính để xác thực, ngăn chặn các hành vi gian lận hoặc sai sót.
Tại Đức, chính phủ quy định rõ rằng người được cấp NƠXH không được phép bán lại nhà trong khoảng thời gian từ 5 đến 10 năm. Nếu họ muốn chuyển nhượng, quyền sở hữu phải được trả lại cho chính phủ hoặc cơ quan quản lý NƠXH. Quy định này giúp đảm bảo rằng NƠXH luôn thuộc về những người thật sự có nhu cầu và ngăn chặn việc trục lợi.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho rằng Nhà nước cần có cơ chế giám sát minh bạch và hiệu quả hơn. Theo ĐBQH Mai Văn Hải (tỉnh Thanh Hóa), để giải quyết triệt để tình trạng trục lợi từ NƠXH, cần thiết lập cơ chế xử lý nghiêm minh các hành vi sai phạm. Các trường hợp mua bán trái phép hoặc sở hữu sai đối tượng cần được kiểm tra kỹ lưỡng và xử phạt nghiêm khắc. Để tăng cường tính minh bạch, việc công khai danh sách đối tượng được xét duyệt và người thụ hưởng NƠXH cần được thực hiện rộng rãi, qua đó tạo niềm tin cho người dân vào chính sách này.
ĐBQH Nguyễn Văn An (tỉnh Thái Bình) cũng đề xuất phát triển NƠXH từ ngân sách nhà nước để cho thuê dài hạn thay vì bán đứt như hiện nay. Phương án này sẽ giúp ngăn chặn tình trạng đầu cơ và đảm bảo NƠXH được sử dụng đúng mục đích, phục vụ đúng đối tượng cần hỗ trợ.
Việc giám sát quy trình xét duyệt cần được thực hiện bởi các tổ chức độc lập, không phụ thuộc vào các nhóm lợi ích. Các chuyên gia kinh tế và tổ chức xã hội có thể tham gia vào quá trình này để đảm bảo tính khách quan và minh bạch. Đồng thời, cần triển khai các cuộc thanh tra định kỳ, thanh tra chéo giữa các địa phương để phát hiện các sai phạm và xử lý kịp thời.
Một giải pháp khác là thành lập ủy ban giám sát độc lập, có sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội. Ủy ban này sẽ theo dõi, giám sát toàn bộ quá trình xét duyệt và phát hiện sai phạm. Tại Nhật Bản, hệ thống đánh giá theo điểm đã được áp dụng để chấm điểm các đối tượng thụ hưởng NƠXH. Điểm số dựa trên các yếu tố như thu nhập, tình trạng gia đình và nhu cầu thực tế, đảm bảo nhà ở xã hội chỉ đến tay những người thực sự cần thiết.
Để giúp người lao động thu nhập thấp có nơi ở ổn định mà không phải chịu áp lực tài chính quá lớn, nhiều đại biểu Quốc hội đã đề xuất phát triển phân khúc NƠXH cho thuê dài hạn. Điều này giúp người lao động tích lũy dần dần và sau này có thể chuyển sang mua nhà thương mại, nhường lại NƠXH cho những đối tượng khác cần hơn. Những giải pháp trên không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, mà còn giúp NƠXH đến được tay những người thực sự có nhu cầu, ngăn chặn tối đa hành vi lợi dụng từ các cá nhân hoặc nhóm lợi ích.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!