Không thể phủ nhận những đóng góp của dòng vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế Việt Nam những năm qua. Tuy nhiên, theo Kiểm toán Nhà nước, tình trạng báo lỗ, chuyển giá liên tục của những doanh nghiệp này đã khiến Ngân sách nhà nước (NSNN) thất thu hàng chục nghìn tỷ đồng trong những năm qua. Quy mô các khoản thu NSNN này không nhỏ khi các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã chiếm tới khoảng 20% GDP, chiếm khoảng 30% tổng thu NSNN.
Nhiều "chiêu trò" chuyển giá của các doanh nghiệp FDI
Ông Đoàn Xuân Tiên, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước chỉ ra, chiêu chuyển giá thường được các tập đoàn đa quốc gia, các công ty FDI thực hiện là mua đi bán lại hàng hóa, dịch vụ lòng vòng giữa các công ty con, công ty liên kết.
Ông Đoàn Xuân Tiên, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước.
"Các công ty đa quốc gia thường thiết lập nên một hệ thống trung gian phức tạp, chuyển giá giữa công ty mẹ, với hoạt động liên kết với công ty con. Họ thường bán hàng trong hệ thống với giá thấp hơn, thậm chí bán 2,3 vòng mới tay người tiêu dùng. Do đó, làm giảm nghĩa vụ nộp thuế, đặc biệt là thuế tiêu thụ đặc biệt. Như vậy, nó không phản ánh đúng nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp với Ngân sách Nhà nước", ông Tiên cho hay.
Một chiêu khác cũng được các doanh nghiệp dùng để "hô biến" biến lãi thành lỗ, đó là bán sản phẩm, dịch vụ cho các công ty liên kết với giá thấp hơn giá thành, nhưng lại mua nguyên vật liệu, máy móc với giá cao hơn. Dù những hàng hóa đó họ có thể mua ngay tại thị trường trong nước, nhưng doanh nghiệp FDI vẫn chọn giao dịch với công ty trong hệ thống ở nước ngoài nhằm mục đích chuyển giá.
PGS.TS Nguyễn Thị Phương Hoa, Trưởng Bộ môn Kiểm toán, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định: "Doanh nghiệp FDI có lãi trong thời gian được miễm thuế, nhưng sau đó báo lỗ khi hết thời hạn miễn thuế. Sự thay đổi trong kết quả hoạt động báo cáo (lãi, lỗ) của doanh nghiệp FDI gắn liền với thời điểm phải thực hiện nghĩa vụ thuế cho thấy mục tiêu doanh nghiệp hướng tới là có vẻ như muốn tránh/giảm số thuế phải nộp".
Nhiều doanh nghiệp cũng mạnh tay chi cho các dịch vụ nội bộ/trong cùng hệ thống hơn so với bình thường, và kéo dài trong nhiều năm.
Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp cũng mạnh tay chi cho các dịch vụ nội bộ/trong cùng hệ thống (như dịch vụ đào tạo, dịch vụ tư vấn quản trị, dịch vụ tài chính...) hơn so với bình thường và kéo dài trong nhiều năm. Các chuyên gia cho rằng chuyển giá ở dịch vụ khó phát hiện hơn so với chuyển giá ở tài sản vật chất vì các dịch vụ mang tính đặc thù duy nhất, trên thị trường không tồn tại dịch vụ so sánh được nên không có giá thị trường để tham chiếu và so sánh.
Tăng cường vai trò của kiểm toán trong chống chuyển giá
Qua hoạt động kiểm toán hàng năm, Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện nhiều sai phạm liên quan đến các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài trên một số lĩnh vực như môi trường, đất đai, chuyển giá. Ông Đoàn Xuân Tiên cho rằng một trong những nguyên nhân là doanh nghiệp lợi dụng chính sách quản lý thuế hiện nay, cho phép doanh nghiệp tự kê khai thuế rồi kiểm tra, rà soát sau. Vì thế, nên nhiều doanh nghiệp đã dùng kẽ hở này để khai giảm, khai tránh.
Do đó, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị các cơ quan quản lý khắc phục những sai sót, yếu kém, sửa đổi, bổ sung các quy định để ngăn chặn các "lỗ hổng" về cơ chế, chính sách.
Kiểm toán nhà nước kiến nghị các cơ quan quản lý khắc phục những sai sót, yếu kém, sửa đổi, bổ sung các quy định để ngăn chặn các "lỗ hổng" về cơ chế, chính sách.
"Chúng ta không quá nóng ruột về thu hút đầu tư FDI mà phải thu hút có chọn lọc, nhấn mạnh tới những tiêu chí về công nghệ, sản phẩm, khả năng tạo lao động, và cạnh tranh. Đồng thời, cần xây dựng các quy định chặt chẽ hơn trong chuẩn mực kiểm toán, nâng cao việc đào tạo cán bộ. Kiểm toán nhà nước có thể sẽ tăng cường việc kiểm toán chuyên đề về chống chuyển giá trong thời gian tới", ông Đoàn Xuân Tiên nhận định.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhấn mạnh các đơn vị kiểm toán độc lập cần nghiêm túc hơn, chỉ ra những biện pháp loại trừ, nghi vấn khi kiểm toán báo cáo tài chính của các doanh nghiệp FDI. Từ đó, đưa ra các kiến nghị để ngăn chặn tình trạng chuyển giá, gây thất thu ngân sách nhà nước.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!