Năm 2025, Việt Nam chính thức xác lập vị thế mới trên bản đồ giao thương toàn cầu với kim ngạch xuất khẩu dự kiến vượt ngưỡng 470 tỷ USD. Tuy nhiên, đằng sau những con số kỷ lục là một bài toán cấp bách về tính bền vững. Để không rơi vào bẫy tăng trưởng chiều rộng, xuất khẩu Việt Nam đang đứng trước yêu cầu tự thân: Phải chuyển mình từ "gia công giá trị thấp" sang "chủ thể giá trị cao".
Top 15 toàn cầu
Kết thúc năm 2025, bức tranh kinh tế Việt Nam rực sáng với những chỉ số thương mại ấn tượng. Theo số liệu chính thống, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước đã chạm mốc kỷ lục 920 tỷ USD, đưa Việt Nam hiên ngang bước vào nhóm 15 quốc gia có quy mô thương mại lớn nhất thế giới.
Đặc biệt, xuất khẩu hàng hóa ước đạt trên 470 tỷ USD, tăng trưởng 16% so với năm 2024. Theo các chuyên gia kinh tế, đây là một kỳ tích trong bối cảnh địa chính trị thế giới vẫn còn nhiều mảng tối. Việt Nam không chỉ duy trì được đà tăng trưởng mà còn xác lập chuỗi 10 năm liên tiếp xuất siêu với thặng dư thương mại khoảng 22 tỷ USD.
Xuất khẩu không nên chỉ nhìn vào kim ngạch tăng trưởng hằng năm mà phải nhìn vào lượng giá trị gia tăng thực sự ở lại trong nước. Khi mỗi sản phẩm "Made in Vietnam" không chỉ mang theo niềm tự hào về số lượng mà còn khẳng định được đẳng cấp về chất lượng, công nghệ và sự bền vững, đó mới là lúc chúng ta thực sự làm chủ được cuộc chơi trên thương trường quốc tế.
Đáng chú ý, theo ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cơ cấu hàng hóa xuất khẩu cũng cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ. Nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện tiếp tục giữ vai trò "đầu tàu" với kim ngạch xuất khẩu ước đạt 82 tỷ USD, tăng hơn 14% so với cùng kỳ năm ngoái.
Bên cạnh đó, các mặt hàng truyền thống như dệt may duy trì đà phục hồi với 40,5 tỷ USD, gỗ và sản phẩm gỗ đạt 16,8 tỷ USD. Nhóm nông - lâm - thủy sản ghi nhận sự bứt phá ngoạn mục với tổng kim ngạch toàn ngành dự kiến vượt mốc kỷ lục 70 tỷ USD. Trong đó, rau quả trở thành điểm sáng lớn nhất khi đạt xấp xỉ 8,1 tỷ USD, riêng sầu riêng đóng góp hơn 3,6 tỷ USD nhờ tận dụng tối đa các nghị định thư xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc. Xuất khẩu tôm hùm cũng tăng trưởng ấn tượng 15% khi thâm nhập sâu vào các thị trường cao cấp. Kết quả này minh chứng cho việc doanh nghiệp đã tận dụng hiệu quả các FTA để nâng cao sức cạnh tranh và khẳng định vị thế hàng Việt trên toàn cầu năm 2025.
Sự phụ thuộc và tính dễ tổn thương
Tuy nhiên, nhìn thẳng vào sự thật, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vẫn tồn tại những "gót chân Achilles" chưa thể khỏa lấp ngay trong một sớm một chiều. Theo chuyên gia kinh tế - thị trường Trần Mạnh Hùng, đầu tiên phải kể đến là sự phụ thuộc vào khối ngoại. Dù con số 470 tỷ USD là rất lớn, nhưng tỷ trọng đóng góp từ khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối. Các doanh nghiệp nội địa, dù có sự lớn mạnh, vẫn chưa thực sự tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao như thiết kế, R&D hay phân phối. Chúng ta chủ yếu vẫn đang dừng lại ở công đoạn lắp ráp và gia công – nơi biên lợi nhuận thấp nhất trong chuỗi giá trị.
Bên cạnh đó là nghịch lý "nguyên liệu nhập – thành phẩm xuất". Nhiều ngành hàng mũi nhọn vẫn đang phải nhập khẩu tới 60-80% nguyên liệu và linh kiện đầu vào. Điều này khiến nền sản xuất trong nước cực kỳ nhạy cảm trước các cú sốc cung ứng toàn cầu. Mỗi khi chi phí vận tải biển tăng cao hay chuỗi cung ứng khu vực đứt gãy, biên lợi nhuận của doanh nghiệp xuất khẩu lập tức bị bào mòn.
Ngoài ra còn rào cản từ "tiêu chuẩn xanh". Thị trường thế giới không còn chỉ cần hàng hóa rẻ và đẹp mà cần hàng hóa "sạch" và có nguồn gốc rõ ràng. Các quy định về giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội từ các thị trường khó tính như EU, Mỹ đang trở thành những "hàng rào kỹ thuật" khắc nghiệt.
Trước thực trạng này, các nhà quản lý và chuyên gia kinh tế đều cho rằng, đã đến lúc Việt Nam phải thay đổi chiến lược xuất khẩu. theo ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) khẳng định: "Để thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong những năm tới, xuất khẩu không thể mãi dựa vào các lợi thế chi phí truyền thống như nhân công giá rẻ hay tài nguyên thiên nhiên. Chúng ta phải chuyển dịch mạnh mẽ sang tăng trưởng theo chiều sâu, nâng cao hàm lượng công nghệ và tỷ lệ nội địa hóa".
Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, việc đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững (ESG) không còn là câu chuyện "nên làm" mà là "bắt buộc phải làm". Bà Trang cho rằng, nếu doanh nghiệp không chủ động thích ứng với các chuẩn mực về môi trường và lao động, họ sẽ tự loại mình ra khỏi cuộc chơi toàn cầu ngay từ vòng gửi xe.
Chiến lược "Kiềng ba chân" cho xuất khẩu bền vững
Để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng cao đi đôi với bền vững, các chuyên gia kinh tế khẳng định Việt Nam cần tập trung vào ba trụ cột chiến lược là nâng cao năng lực tự chủ và giá trị gia tăng, xanh hóa chuỗi cung ứng và đa dạng hóa thị trường và đối tác.
Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để tái định vị mình. Tăng trưởng cao là cần thiết, nhưng bền vững mới là con đường duy nhất để chúng ta đi xa và đi vững chắc trong một thế giới đầy biến động.
"Thay vì chỉ gia công, các doanh nghiệp cần được khuyến khích đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa. Mục tiêu là để mỗi đô la xuất khẩu mang lại nhiều giá trị thặng dư hơn cho người lao động và doanh nghiệp Việt. Việc phát triển các cụm liên kết ngành sẽ giúp giảm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, từ đó nâng cao khả năng chống chịu trước các biến động của thị trường thế giới", ông Hùng khuyên nghị.
Bên cạnh đó, bà Trang cho rằng, xanh hóa không chỉ là lắp đặt tấm pin năng lượng mặt trời trên mái nhà xưởng. Đó là một quá trình thay đổi toàn diện từ khâu lựa chọn nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất tiết kiệm năng lượng cho đến bao bì thân thiện môi trường và logistics xanh. Đây chính là "giấy thông hành" để hàng Việt tiến sâu vào các phân khúc cao cấp trên thị trường quốc tế.
Chỉ có minh bạch hóa dữ liệu và số hóa quy trình, doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được các yêu cầu khắt khe về truy xuất nguồn gốc từ đối tác ngoại.
Bài học từ các cuộc khủng hoảng địa chính trị cho thấy việc "bỏ trứng vào một giỏ" là cực kỳ rủi ro. Việt Nam cần tiếp tục khai thác hiệu quả hơn nữa các thị trường trong khối CPTPP, EVFTA, RCEP, đồng thời mở rộng sang các thị trường tiềm năng mới tại Trung Đông, Mỹ Latinh và châu Phi. Đa dạng hóa thị trường giúp giảm thiểu rủi ro khi một quốc gia hay khu vực gặp sự cố kinh tế.
Đặc biệt, trong cuộc chơi này, vai trò của Nhà nước là kiến tạo và hỗ trợ, nhưng chủ thể quyết định chính là các doanh nghiệp và hộ kinh doanh. Các doanh nghiệp trong nước cần mạnh dạn hơn trong việc ứng dụng công nghệ số vào quản trị và sản xuất. Chỉ có minh bạch hóa dữ liệu và số hóa quy trình, doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được các yêu cầu khắt khe về truy xuất nguồn gốc từ đối tác ngoại.
Hơn nữa, sự liên kết giữa các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) với các tập đoàn lớn là yếu tố then chốt. Các "ông lớn" cần đóng vai trò dẫn dắt, đưa các doanh nghiệp vệ tinh vào chuỗi cung ứng của mình, cùng nhau xây dựng hệ sinh thái xuất khẩu vững mạnh./.
Bình luận (0)