Ngày Quốc tế nam giới (19/11): Khi đàn ông cũng cần thấu cảm và sẻ chia

Triển lãm "Man Mask Off" trưng bày mặt nạ ghi lại những cảm xúc thật của các nam sinh tham gia dự án

Trong bối cảnh mạng xã hội bão hòa hình ảnh thành công, áp lực nam tính truyền thống và vòng xoáy so sánh liên tục, nhiều nam giới rơi vào trạng thái căng thẳng âm ỉ. Dù vậy, họ thường chọn cách im lặng thay vì tìm kiếm hỗ trợ. Nam giới, đặc biệt là gen Z, đang chịu nhiều tổn thương tâm lý hơn chúng ta nghĩ, từ lo âu, cô đơn cho đến khủng hoảng bản sắc — nhưng hiếm khi họ thừa nhận điều đó.

Nam tính truyền thống và xung đột bản sắc trong thời đại mạng xã hội

Thế hệ Gen Z sinh ra trong bối cảnh xã hội biến chuyển mạnh mẽ về quan niệm giới, nhưng họ vẫn phải mang theo những "khuôn mẫu nam tính" kéo dài qua nhiều thế hệ.

Theo báo cáo nghiên cứu "Nam giới và Nam tính trong một Việt Nam hội nhập" được công bố bởi Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội đã phác họa hình mẫu "người đàn ông" trong mắt của chính nam giới Việt Nam, qua đó cho thấy nam giới Việt Nam vẫn còn bị đè nặng bởi những chuẩn mực nam tính truyền thống. Trong đó, vai trò "trụ cột gia đình" được nhấn mạnh là giá trị trọng tâm của một người đàn ông.

Cũng theo một báo cáo của Dự án phi lợi nhuận Man Mask – dự án nhằm nâng cao sức khỏe tinh thần cho nam giới Gen Z, khảo sát trên 500 nam sinh tại Hà Nội cho thấy 63% nam giới từ 18–23 tuổi cảm thấy họ "không được phép thể hiện cảm xúc thật vì sợ bị xem là yếu đuối", đồng thời, họ không thoải mái khi nói về cảm xúc thật với bạn bè thân hay người thân.

Không chỉ ở Việt Nam, tại nhiều quốc gia khác trên thế giới, những định kiến xã hội cũng đang gây áp lực cho đàn ông, bóp méo mối quan hệ của họ với bản thân và thế giới xung quanh. Trong khi xã hội tích cực khuyến khích nam giới nhạy cảm và lắng nghe và mạnh dạn chia sẻ cảm xúc hơn, thì mạng xã hội lại dựng lên những khuôn mẫu thành công khác: mạnh mẽ, giàu có sớm, kiểm soát bản thân tuyệt đối, ngoại hình chuẩn chỉnh. Hai luồng kỳ vọng đối nghịch này tạo ra xung đột bản sắc kéo dài, khiến nam giới trẻ dễ cảm thấy "mình không đủ tốt".

"Căn bệnh" thầm lặng

Các số liệu hiện nay cho thấy bức tranh rất rõ về hệ luỵ của áp lực xã hội lên nam giới. Tại Việt Nam, thống kê hộ tịch toàn quốc cho thấy năm 2024, trong các trường hợp chết do tự sát ở nam giới chiếm tới 77,3%. Ở cấp độ Đông Nam Á cũng ghi nhận tình trạng tương tự. Các số liệu năm 2019 cho thấy con số này cao gấp hơn 2 lần nữ giới ở Campuchia, Lào, Singapore, Timor-Leste và Việt Nam; gần 3 lần ở Philippines; hơn 3 lần ở Indonesia và Malaysia; 5 lần ở Brunei và tới 6 lần ở Thái Lan. Điều này không chỉ phản ánh gánh nặng sức khỏe tâm thần ở nam giới, mà còn cho thấy tác động của các khuôn mẫu giới rằng nam giới "phải mạnh mẽ, phải chịu đựng, không tìm kiếm giúp đỡ" khiến nam giới không chia sẻ, không tìm đến các dịch vụ hỗ trợ khi đối mặt với các vấn đề sức khoẻ tâm thần và đã tìm đến những lựa chọn tiêu cực khi cảm thấy không thể tự mình đối mặt nữa.

TS.BS. Hoàng Tú Anh - Giám đốc Trung tâm Sáng kiến Sức khoẻ và Dân số cho biết: "Một trong những căn nguyên sâu xa nhất đến từ định kiến giới và khuôn mẫu về "người đàn ông lý tưởng" mà xã hội duy trì trong nhiều thế hệ. Nam giới thường được kỳ vọng phải mạnh mẽ, thành công, làm trụ cột, không được khóc, không được yếu đuối, không được nói về cảm xúc hay tìm kiếm hỗ trợ. Những chuẩn mực này khiến họ kìm nén cảm xúc, sợ bị đánh giá, và cảm thấy mình "thất bại" nếu không đáp ứng được các tiêu chuẩn "làm đàn ông". Định kiến và khuôn mẫu giới không chỉ gây bất lợi cho phụ nữ mà còn làm tổn thương chính nam giới, đặc biệt là các bạn trẻ đang đứng giữa các áp lực thi cử, nghề nghiệp, tài chính, kỳ vọng gia đình và mạng xã hội."

Nam giới thường có khuynh hướng bị ngó lơ khi họ chia sẻ về sức khỏe tinh thần của bản thân ví dụ như khi nói về việc rối loạn tinh thần, cảm xúc tiêu cực, hay đôi khi đơn giản là cảm giác buồn. Khi nói ra các vấn đề này, đàn ông thường bị một "ám ảnh tâm lý" với câu hỏi: Liệu rằng mình có đang là người yếu đuối, nhỏ nhen và làm quá vấn đề hay không? Chính vì vậy, không dễ dàng để nam giới giãi bày với những người thân xung quanh về những vấn đề mà họ đang phải đối mặt.

Từ bài học nam tính đầu đời như "Con trai không được khóc, phải mạnh mẽ", phần lớn nam giới lớn lên với việc hiểu rằng cảm xúc và nhu cầu giãi bày sẽ khiến họ trở nên "lệch chuẩn" so với khuôn mẫu kỳ vọng. Những định kiến về "giới" trong xã hội cũng phần nào khiến họ né tránh trong việc chia sẻ, thể hiện các vấn đề về sức khỏe tinh thần của bản thân. Dù gen Z đã có xu hướng quan tâm hơn tới các vấn đề về sức khỏe tinh thần, nhưng định kiến này vẫn tồn tại và khiến họ luôn cảm thấy cô đơn trên con đường trưởng thành của mình.

Để nam giới không phải trưởng thành trong cô đơn

Một trong những khó khăn mà nam giới nói chung, thường gặp phải chính là việc thấu hiểu và gọi tên chính xác cảm xúc của mình, đặc biệt trong việc sẻ chia với những người xung quanh về những gì họ đang suy nghĩ. Việc gọi tên các cảm giác và suy nghĩ tiêu cực mà họ đang gặp phải, thẳng thắn bày tỏ vấn đề kịp thời sẽ giúp cho cảm xúc không bị đè nén quá mức.

Cần nhìn nhận rằng, sức khỏe tâm lý cũng quan trọng như sức khỏe thể chất, không chỉ vì cảm xúc khó nhìn thấy hay chạm vào mà phủ nhận sự tồn tại của các vấn đề tinh thần. Việc dành thời gian để kiểm tra và đánh giá sức khỏe tinh thần một cách thường xuyên sẽ giúp nam giới kịp thời nhận ra các vấn đề của bản thân, cũng như tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời từ chuyên gia, bác sĩ, người thân và bạn bè.

Theo khuyến cáo của TS.BS Hoàng Tú Anh:

Trước hết, cần thay đổi quan niệm xã hội về vai trò giới. Một cộng đồng khỏe mạnh phải là cộng đồng tôn trọng sự đa dạng, nơi nam giới được phép thể hiện cảm xúc, được quyền mong manh, được tìm kiếm sự hỗ trợ mà không bị phán xét. Xóa bỏ định kiến và khuôn mẫu giới đối với cả phụ nữ và nam giới là bước quan trọng để xây dựng một môi trường bình đẳng và lành mạnh, thay cho mô hình nam giới "phải luôn mạnh mẽ" và phụ nữ "phải luôn hy sinh".

Thứ hai, cần xây dựng những không gian an toàn để nam giới chia sẻ theo từng giai đoạn cuộc đời: trước hôn nhân, sau hôn nhân, khi làm chồng, làm cha, khi đối diện áp lực công việc hay khủng hoảng tài chính… Đây là nơi họ có thể học và thực hành kỹ năng cảm xúc, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng gìn giữ mối quan hệ – những điều lâu nay xã hội ít dạy cho nam giới.

Thứ ba, cần đẩy mạnh các lớp tiền hôn nhân và trong hôn nhân về làm chồng, làm cha, chia sẻ việc nhà, nuôi dạy con, giải quyết xung đột không bạo lực. Khi nam giới được trang bị kỹ năng, được nhìn nhận như những con người có cảm xúc chứ không phải "cỗ máy kiếm tiền", và được sống trong môi trường không phán xét, họ sẽ dễ dàng chủ động tìm kiếm hỗ trợ. Điều đó sẽ góp phần hình thành một cộng đồng thấu cảm, cởi mở và hỗ trợ tốt hơn cho sức khỏe tinh thần của chính nam giới – và đồng thời tốt hơn cho phụ nữ, trẻ em và cả gia đình.

Cuối cùng, các cơ sở giáo dục, các cơ quan cần đưa sàng lọc đánh giá sức khoẻ tâm thần vào trong gói khám sức khoẻ định kỳ và có các hỗ trợ phù hợp. Các thăm khám này cũng cần được cung cấp ở một số giai đoạn đặc biệt quan trọng và có nhiều áp lực. Ví dụ với học sinh, sinh viên đó là vào những kỳ thi chuyển cấp, trước và sau kỳ thi đại học hay khi các bạn trẻ đối mặt với những biến cố về gia đình hay trong học tập. Tương tự, ở các cơ quan, các hoạt động thăm khám này cần được đưa ra cho các cán bộ đặc biệt nam giới trong các thời điểm quan trọng như bị kỷ luật, bị sa thải, nuôi và chăm sóc con nhỏ, ly hôn...

Dẫu biết rằng để mở lời và chia sẻ về các vấn đề mình gặp phải sẽ bước đầu khó khăn và đôi khi là lạ lẫm với một bộ phận thế hệ trẻ. Nhưng dù là phái nào cũng luôn cần tìm kiếm sự thấu cảm và lắng nghe thực sự.

Nam giới, đặc biệt là Gen Z đang sống và trưởng thành trong thời đại nhiều cơ hội, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều yêu cầu, áp lực và phải luôn che dấu đằng sau chiếc "mặt nạ". Họ không chỉ chịu đựng gánh nặng kỳ vọng xã hội mà còn phải giữ im lặng vì nỗi sợ bị xem là yếu đuối. Để thế hệ này phát triển khỏe mạnh về tinh thần, xã hội cần nhiều hơn những không gian cho nam giới được nói, được lắng nghe và được hỗ trợ - không có phán xét, không áp lực.