Người nuôi cá tầm Lai Châu gặp khó

Nhiều nông dân nuôi cá tầm tại Tả Lèng (Lai Châu) đang gặp khó. Ảnh: Phạm Hạnh

"Ngồi trên đống lửa" vì giá rớt thảm

Tại vùng nuôi cá tầm bản Phô Hồ Thầu (xã Tả Lèng, Lai Châu) nhiều hộ dân đang thấp thỏm từng ngày. Đàn cá đến kỳ thu hoạch nhưng thương lái chỉ trả 100.000–110.000 đồng/kg, thấp hơn 60.000–70.000 đồng so với cùng kỳ năm ngoái. Sự tụt dốc này khiến người nuôi phải gồng mình bù lỗ, loay hoay tìm lối thoát.

Gia đình ông Trần Ngọc Ninh hiện có hơn 50 tấn cá tầm thương phẩm, nuôi trên diện tích mặt nước 3.000 m². Theo ông Ninh, bản thân ông chưa từng trải qua tình cảnh khó khăn như thời gian vừa qua: "Mọi năm giá khoảng 170.000–180.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí vẫn lãi 300–500 triệu đồng. Năm nay cá chưa bán được, mỗi ký lỗ 10.000–30.000 đồng. Người nuôi nợ ngân hàng, lao động mất việc, không biết xoay xở thế nào. Chúng tôi mong chính quyền sớm có giải pháp để bà con giữ sinh kế ổn định."

Những con cá tầm trong ao nhà ông Ninh đã đạt trọng lượng 1,5–2,5 kg. Càng để lâu, chi phí thức ăn, nhân công càng tăng, khiến người nuôi "ngồi trên đống lửa".

Tả Lèng có 26 bản, chủ yếu là đồng bào Dao, Mông, Thái, Kinh sinh sống. Trước đây, bà con quanh năm chỉ dựa vào nương rẫy, đời sống bấp bênh. Từ khi nghề nuôi cá nước lạnh phát triển, cuộc sống đã đổi thay.

Ông Phàn A Páo, Trưởng bản Phô Hồ Thầu, cho biết: "Nhờ các trại cá tầm, cá hồi, dân bản có việc làm thường xuyên. Nuôi cá tầm thu nhập sẽ cao hơn đi nương, đi rẫy. Chúng tôi cũng mong địa phương có kế hoạch mở rộng thêm để bà con có sinh kế ổn định."

Theo thống kê, tính đến tháng 6/2025, xã Tả Lèng có diện tích nuôi trồng thủy sản khoảng 12,5 ha, sản lượng nửa đầu năm đạt 75 tấn; riêng 7 hộ nuôi cá tầm với thể tích 6.795 m³, sản lượng ước đạt 60 tấn. Nghề cá đã giúp nhiều hộ thoát nghèo, có thu nhập khá hơn so với làm nông nghiệp truyền thống.

Ông Nguyễn Đức Thân, một người lao động ở Tả Lèng, chia sẻ: "Nếu giá ổn định, nuôi cá tầm hiệu quả hơn nhiều so với các công việc khác. Mấy năm trước làm công việc này, chúng tôi có thêm thu nhập để cải thiện đời sống gia đình, lo được việc học hành cho các con. Nhưng năm nay cá chưa bán được, nhiều hộ rất tâm tư, chật vật vì không có nguồn thu. Đến thời điểm này chúng tôi cũng chưa có lương, vì lượng cá bán ra ít quá, cá vẫn nằm tồn trong ao, thu không đủ chi."

Nghề nuôi cá tầm đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu lớn, thời gian nuôi kéo dài khoảng 18 tháng, chi phí thức ăn, thuốc thủy sản, nhân công không ngừng tăng.

Anh Nguyễn Hoài Nam, một hộ dân nuôi cá tầm ở xã Tả Lèng cho biết, gia đình anh đã thế chấp nhà cửa, vay ngân hàng, đầu tư hàng chục tỷ đồng vào khoảng 3.000 m² mặt nước, sản lượng hằng năm 40–60 tấn. "Nhưng hiện nay, cá thương phẩm chỉ bán được 100.000–110.000 đồng/kg. Với giá này, người nuôi chắc chắn lỗ, khó cạnh tranh với cá nhập khẩu từ Trung Quốc."

Theo anh Nam, tình trạng này không chỉ xảy ra ở Lai Châu mà còn ở Lào Cai, Phú Thọ. Nhiều hợp tác xã, doanh nghiệp chao đảo sau khi thị trường mở cửa cho cá nhập khẩu.

Tỉnh Lai Châu từng kỳ vọng biến cá tầm thành ngành hàng chủ lực. Năm 2012, UBND tỉnh ban hành Quyết định 1744/QĐ-UBND phê duyệt quy hoạch nuôi cá nước lạnh giai đoạn 2011–2020, hướng tới phát triển bền vững, có thương hiệu uy tín, khả năng cạnh tranh cao. Đến năm 2023, Thủ tướng tiếp tục phê duyệt Quy hoạch tỉnh Lai Châu thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn 2050, trong đó ưu tiên vùng nuôi cá nước lạnh ở Tam Đường, Phong Thổ, Sìn Hồ.

Đến nay, toàn tỉnh có thể tích nuôi cá tầm, cá hồi gần 70.000 m³, sản lượng năm 2025 ước khoảng 590 tấn. Ngoài ra, tỉnh cũng ban hành chính sách hỗ trợ về hạ tầng, đào tạo, nhãn mác, bao bì. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các biện pháp này chưa đủ sức đối phó với sự cạnh tranh gay gắt từ cá nhập khẩu giá rẻ.

Không thể để nghề nuôi cá tầm "thua trên sân nhà"

Khó khăn khác là nguồn giống chưa được chứng nhận rõ ràng. Dù một số tỉnh đã nghiên cứu sản xuất giống thành công, nhưng việc thiếu giấy chứng nhận cá bố mẹ, trứng cá, cá bột khiến nhiều cơ sở không thể được cấp mã số nuôi trồng thủy sản.

Ông Phong Vĩnh Cường - Chủ tịch UBND xã Tả Lèng (Lai Châu) cho biết: "Lợi thế địa phương bà con nuôi cá tầm mấy năm qua có kết quả kinh tế, đem lại thu nhập rất tốt. Tuy nhiên để đảm bảo chính thống, bài bản, chúng tôi mong muốn các cấp, các ngành có liên quan xem xét để hỗ trợ từ cách làm, định hướng, thậm chí là đầu ra sản phẩm để có sự phát triển lâu dài, bền vững. Lúc đó người dân mới yên tâm sản xuất, đảm bảo hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế của địa phương."

Bà Lê Thị Hương Nhàn, Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y Lai Châu, thừa nhận: "Không chứng minh được nguồn gốc giống nên khó cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện. Thông tư 27/2025/TT-BNNMT có hiệu lực từ 1/7/2025 đã tháo gỡ phần nào, nhưng các cơ sở vẫn phải lưu giữ hồ sơ, truy xuất nguồn gốc đầy đủ. Nếu không, sẽ bị xử phạt."

Bà Nhàn nhấn mạnh: "Cá tầm là lợi thế địa phương, giúp tăng thu nhập cho bà con. Nhưng muốn phát triển bền vững, cần được hỗ trợ về pháp lý, định hướng, đầu ra sản phẩm."

Nghề nuôi cá tầm không chỉ là sinh kế của hàng trăm hộ dân miền núi phía Bắc, mà còn là hướng đi chiến lược trong phát triển kinh tế xanh, gắn với lợi thế tự nhiên vùng cao. Nếu chính sách không kịp thời, ngành cá nước lạnh sẽ đứng trước nguy cơ bị "xóa sổ" ngay trên sân nhà, nhường chỗ cho cá nhập khẩu giá rẻ.

Khi người dân đã mạnh dạn thay đổi tư duy, đầu tư mô hình mới; khi chính quyền đã có quy hoạch và chính sách; thì điều cần nhất lúc này là hàng rào pháp lý và biện pháp điều tiết thị trường đủ mạnh. Chỉ khi đó, diện mạo nông thôn mới miền núi mới thực sự được nâng tầm, từ những ao cá tầm đang đỏ mắt chờ giá hôm nay.