Nam giới hiếm muộn vì những lý do không ngờ

Nguyễn Hùng Huy (33 tuổi, TP Hồ Chí Minh) không thể tin nguyên nhân khiến 5 năm sau ngày cưới mà hai vợ chồng vẫn chưa có con lại bắt nguồn từ anh.

Vô sinh ngay cả khi có tinh trùng

Huy là nhân viên IT ở một ngân hàng lớn. Ngoài thời gian làm việc giờ hành chính, anh dành 3 buổi tối mỗi tuần tập gym và duy trì đi bơi cuối tuần. Huy không có bất cứ áp lực nào trong công việc, không bia rượu, thuốc lá, sống khoa học và luôn chủ động bảo vệ sức khỏe. Hai vợ chồng anh cũng hòa hợp, hạnh phúc. Thế nhưng vợ anh, chị Mai Hương, 30 tuổi, vẫn chưa có thai lần nào.

Qua thăm khám, bác sĩ ghi nhận Huy có tinh hoàn, dương vật bình thường nhưng không sờ thấy sợi xơ của mào tinh hoàn. Anh bị bất sản ống dẫn tinh hai bên do đột biến gene CFTR. Đây là tình trạng nam giới hoàn toàn không có ống dẫn tinh 2 bên bẩm sinh, không có túi tinh. Quá trình sinh tinh vẫn diễn ra bình thường hoặc chỉ giảm nhẹ, tuy nhiên xét nghiệm tinh dịch đồ không có tinh trùng.

Theo bác sĩ Lê Đăng Khoa, Trường bộ phận Nam học Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản BVĐK Tâm TPHCM (IVFTA-HCM), nhiều nam giới rơi vào hoàn cảnh như anh Huy, dù vẫn phát triển bình thường về nội tiết và ham muốn, quan hệ tình dục đều đặn, số lượng tinh trùng có trong tinh dịch nhiều, tinh trùng bơi khỏe… nhưng vẫn khó có con do tinh trùng không xuất ra ngoài được.

Hiện nay không có biện pháp để điều trị triệt để bất sản ống dẫn tinh. Vi phẫu lấy tinh trùng ở mào tinh (MESA) hoặc lấy tinh trùng bằng chọc mào tinh qua da (PESA), sau đó bơm tinh trùng vào bào tương trứng (ICSI) là biện pháp điều trị duy nhất giúp bệnh nhân có con.

Vợ chồng anh Huy đã tiến hành thủ thuật thụ tinh ống nghiệm (IVF) tại IVFTA-HCM và chị Hương có thai ngay sau lần chuyển phôi đầu tiên. Anh cho hay sẽ tiếp tục quay lại đây chuyển phôi để sinh con thứ hai trước khi chị Hương bước sang tuổi 35.

Bác sĩ Kha tư vấn cho bệnh nhân vô sinh nam tại IVFTA-HCM. Ảnh: Phúc Thịnh.

Theo bác sĩ Lê Đăng Khoa, có rất nhiều trường hợp như vợ chồng anh Huy, gặp rào cản về kinh tế, thời gian, tâm lý ngại ngùng, thiếu thông tin về điều trị khiến vô sinh nam ngày càng tăng và trẻ hóa. Thống kê tại IVFTA-HCM cho thấy, có tới 65% nam giới đến khám hiếm muộn không biết rằng đàn ông có thể vô sinh ngay cả khi có sức khỏe ổn định, sinh lý bình thường, xét nghiệm có tinh trùng, xuất tinh bình thường, số lượng tinh trùng có trong tinh dịch nhiều, tinh trùng bơi khỏe… và không có biểu hiện bất thường nào. Khoảng 40% trường hợp nam giới bị phát hiện vô sinh có số lượng và hình dạng tinh trùng hoàn toàn bình thường nhưng vẫn không thể thụ thai tự nhiên.

Bác sĩ Khoa cho biết, vô sinh vì yếu tố di truyền như Huy chiếm 10-15% tùy mức độ, nhưng hầu như không được quan tâm. Người dân quan niệm vô sinh do di truyền chỉ gặp ở các bệnh nhân có bố mẹ có vấn đề về khả năng sinh sản. Tuy nhiên, nhiều trường hợp bố mẹ bình thường nhưng trong quá trình thụ tinh bị sai lạc, nhiễm trùng, nhiễm độc, 46 XX… gây ảnh hưởng trực tiếp đến con cái.

Thực tế cho thấy đã có nhiều trường hợp vợ chồng làm thụ tinh ống nghiệm nhiều lần không đạt, làm xét nghiệm nâng cao thì phát hiện người chồng có bộ NST 47XXY kiểu hình nam nhưng không có tinh trùng; hoặc mắc hội chứng Klinefelter thể khảm (có kiểu hình bình thường) với đặc trưng là suy sinh dục, rối loạn nội tiết, tinh hoàn teo nhỏ, khả năng sinh tinh kém hoặc không sinh tinh… Nếu không có sự can thiệp của phương pháp hỗ trợ sinh sản, nhóm bệnh nhân này sẽ không thể có con tự nhiên mà cần hỗ trợ sinh sản. Trường hợp nam giới có tinh trùng thì sàng lọc phôi làm thụ tinh trong ống nghiệm, hoặc vi phẫu micro-TESE.

Ngoài yếu tố di truyền, bác sĩ Khoa khuyến cáo, có 4 nhóm vô sinh nam thường gặp nhưng phái mạnh chủ quan trì hoãn thăm khám, bỏ lỡ thời gian vàng điều trị.

Chiếm tỷ lệ lớn nhất là nam giới vô sinh do biến chứng bệnh quai bị. Hầu hết bệnh nhân không nhớ tiền sử bệnh đã mắc vào thời gian trước hay sau dậy thì. Khi mắc bệnh, họ chỉ điều trị đợt cấp mà không có bất cứ động thái dự phòng nào để duy trì khả năng sinh sản. Có tới 30% nam giới bị biến chứng viêm, teo tinh hoàn hậu quai bị mà không hề hay biết. Quá trình teo tinh hoàn diễn ra sau vài tháng xuất hiện viêm cấp tính, khoảng 50% tinh hoàn bị teo dần, 50% còn lại vẫn có thể sinh tinh và trở về trạng thái bình thường. Nam giới trưởng thành nếu viêm tinh hoàn nặng cả hai bên sẽ làm xơ hóa tinh hoàn khiến tinh hoàn không sản xuất được tinh trùng, gây vô sinh.

Môi trường độc hại là nguyên nhân ít ai ngờ tới, nhưng lại chiếm 25% trường hợp vô sinh nam đến thăm khám tại IVFTA-HCM. Phần lớn bệnh nhân là nông dân, đầu bếp, thợ rèn, tài xế… thường xuyên tiếp xúc với môi trường độc hại như hóa chất, nhiệt độ cao, hóa chất, sóng cao tần… Bác sĩ Khoa từng điều trị cho bệnh nhân 23 tuổi, làm ruộng, bị giãn tĩnh mạch thừng tinh, mật độ tinh trùng chỉ 1-2 triệu so với mức bình thường của nam giới bình thường (trên 15 triệu tinh trùng trong mỗi ml tinh dịch). Sau khi nghe theo lời khuyên của bác sĩ, tránh xa thuốc trừ sâu, kết hợp phẫu thuật cột tĩnh mạch tinh, hai năm sau bệnh nhân đã sinh con khỏe mạnh.

Giãn tĩnh mạch thừng tinh cũng đang chiếm 10-15% dân số nói chung và khoảng 30% các ca vô sinh nam, chủ yếu do tình cờ phát hiện khi khám nam khoa, hiếm muộn. Giãn tĩnh mạch thừng tinh là sự giãn, xoắn bất thường của tĩnh mạch tinh hoàn trong bó thừng tinh, hiếm khi phát hiện trước 10 tuổi và thường tăng lên khoảng 15% khi bước vào tuổi trưởng thành. Nguyên nhân giãn tĩnh mạch thừng tinh khá phức tạp, kết hợp nhiều yếu tố, như thay đổi nhiệt độ bìu, sự dội ngược của các chất chuyển hóa tuyến thượng thận, thiếu ôxy, mất cân bằng nội tiết tại chỗ và tổn thương sự tăng tưới máu nội tinh hoàn. Phẫu thuật cột giãn tĩnh mạch thừng tinh, thuyên tắc tĩnh mạch tinh giãn qua da xuôi dòng hay ngược dòng, hoặc mổ nội soi là những kỹ thuật điều trị có chi phí thấp, hiệu quả cao, giảm thiểu nguy cơ tai biến và phù hợp cho nhiều đối tượng.

Nguyên nhân còn lại là yếu tố xã hội đang ngày càng gia tăng, điển hình là những dịch vụ "khó nói", mại dâm trá hình gây ra các bệnh lây lan qua đường tình dục. Bác sĩ Khoa cho biết, có tới 12 chủng vi khuẩn gây ra bệnh lây qua đường tình dục. Nam giới nhiễm nhiều loại vi khuẩn cùng lúc, khả năng kháng thuốc cao, nguy cơ tổn thương lớn, có thể gây ra bệnh HIV, giang mai, lậu... Không ít nam giới khi mắc bệnh đã tự điều trị bằng thuốc "truyền miệng" nên khi đến bệnh viện thì tình trạng bệnh đã nặng: tắc ống dẫn tinh khiến không có tinh trùng trong mẫu xuất tinh, viêm tinh hoàn mãn tính gây suy giảm khả năng sinh tinh; hoặc trường hợp nặng là không tìm thấy tinh trùng… Đây là những "sát thủ vô hình" gây ra tình trạng vô sinh nam.

Kỹ thuật hiện đại giúp nam giới vô tinh có con

Theo bác sĩ Lê Đăng Khoa, tình trạng không có tinh trùng trong tinh dịch là tình trạng nặng nề nhất, chiếm khoảng 15% trong các trường hợp vô sinh nam.

Tại Trung tâm Hỗ trợ sinh sản BVĐK Tâm Anh, nam giới vô sinh trải qua các bước chẩn đoán vô sinh nam gồm: xác định bệnh sử (viêm nhiễm bộ phận sinh dục, viêm teo tinh hoàn...), khám và xét nghiệm tinh dịch đồ, siêu âm, kiểm tra nội tiết, sinh thiết, xét nghiệm di truyền để xác định có tổn thương nhiễm sắc thể…

Tùy theo căn nguyên là vô tinh bế tắc hay vô tinh không bế tắc hoặc cả hai, cùng mức độ bệnh, các bác sĩ sẽ có phương pháp điều trị phù hợp. Trong đó những trường hợp vô tinh không tắc nghẽn là thách thức lớn trong việc điều trị vô sinh nam.

Cách đây vài năm, vô tinh không tắc nghẽn phải xin tinh trùng từ người hiến tặng thì hiện tại, kỹ thuật trích tinh trùng từ mào tinh và tinh hoàn (micro-TESE) có thể "vét tinh trùng" tận cùng ngõ ngách tinh hoàn để tìm những tinh trùng khỏe mạnh. Đây gần như là phương pháp duy nhất để thu được tinh trùng và thực hiện làm thụ tinh ống nghiệm với trứng của người vợ.

Vô tinh bế tắc (OA), tinh hoàn vẫn sản xuất tinh trùng bình thường nhưng tắc đường dẫn tinh do viêm nhiễm, hoặc do bất thường bẩm sinh của đường dẫn tinh (bất sản ống dẫn tinh một hoặc hai bên, nang ống phóng tinh), thiểu sản mào tinh…; các nguyên nhân này cần can thiệp ngoại khoa để giải phóng chỗ bế tắc của đường dẫn tinh (nếu có) và lưu trữ tinh trùng.

Vô tinh không bế tắc (NOA), nam giới không có tinh trùng do bản thân tinh hoàn sản xuất tinh trùng gặp vấn đề. Nguyên nhân có thể do bất thường về gen về nhiễm sắc thể. Ví dụ ở đây, có thể do đột biến về nhiễm sắc thể, điển hình nhất là bệnh Klinefelter, hay 47 nhiễm sắc thể XY, đột biến về gen AZF trên nhiễm sắc thể Y, viêm teo tinh hoàn sau khi mắc chứng quai bị... Với nhóm vô tinh không bế tắc, các bác sĩ thường tiến hành phẫu thuật, thủ thuật để tìm tinh trùng. Sau đó, lấy tinh trùng của người nam kết hợp với trứng làm thụ tinh trong ống nghiệm để có con.

Bác sĩ Lê Đăng Khoa (thứ hai từ trái qua) đang thực hiện vi phẫu micro-TESE tìm tinh trùng cho bệnh nhân vô sinh nam. Ảnh: Phúc Thịnh

Micro-TESE là kỹ thuật vi phẫu trích mô tinh hoàn để tìm tinh trùng dưới kính hiển vi có độ phóng đại 30 lần, với sự trợ giúp của kính hiển vi đảo ngược với độ phóng đại hơn 200 lần, thường được chỉ định cho hầu hết trường hợp vô sinh không tắc nghẽn do những nguyên nhân như: teo tinh hoàn do quai bị, hội chứng chỉ có tế bào Sertoli, hội chứng sinh tinh nửa chừng, các bất thường về gen đột biến mất đoạn gen AZF trên NST Y), bất thường về NST, vô sinh do hội chứng Klinefelter, vô sinh do mắc hội chứng Klinefelter…

"Nam giới nên đi khám ngay khi thấy có bất thường, đừng đợi đến khi trưởng thành, lập gia đình mới đến khám sức khỏe sinh sản. Các kỹ thuật điều trị vô sinh ở Việt Nam hiện đã phát triển rất mạnh mẽ bao gồm các kỹ thuật điều trị vô sinh truyền thống và kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. Tại IVFTA TP.HCM, kỹ thuật micro-TESE đã giúp hàng trăm nam giới vốn mất khả năng sinh tinh có con từ tinh trùng của chính mình", bác sĩ Khoa cho biết.

Ngoài ra, nam giới cũng có thể chủ động bảo tồn khả năng sinh sản như tiêm vaccine phòng bệnh quai bị, trữ lạnh tinh trùng (trước khi hoá trị, triệt sản nam hoặc liệu pháp thay thế androgen), quan hệ tình dục an toàn, phẫu thuật sớm để sửa chữa vị trí trong tinh hoàn ẩn…

Đông lạnh tinh trùng cũng là giải pháp cho những người đã và đang có nguy cơ suy giảm chất lượng tinh dịch như viêm tinh hoàn do quai bị, giãn tĩnh mạch tinh, thường xuyên phải tiếp xúc với yếu tố độc hại do nghề nghiệp như tia xạ, hóa chất. IVFTA-HCM sử dụng kỹ thuật đông tinh số lượng ít bằng phương pháp thủy tinh hóa để dự phòng do người chồng có lượng tinh trùng cực ít, thậm chí chỉ có khoảng 3-5 tinh trùng.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!