Nguyên tắc "không thể bỏ qua" khi dùng thuốc cho trẻ

Đối với trẻ em, các dạng thuốc như viên nén, viên nang, si rô… thường đã được tính toán liều lượng một cách phù hợp. Trên nguyên tắc, đối với trẻ dưới 2 tuổi phải dùng loại thuốc dành cho trẻ sơ sinh, trẻ từ 2 - 15 tuổi dùng thuốc dành cho trẻ em, trẻ trên 15 tuổi có thể dùng thuốc dành cho người lớn nhưng giảm liều.

Dạng thuốc thích hợp cho trẻ là dạng thuốc lỏng như si rô, hỗn dịch, nhũ dịch, thuốc uống nhỏ giọt... hoặc đối với trẻ sơ sinh là thuốc đạn - thuốc được nhét vào hậu môn. Do khó để trẻ chịu nuốt thuốc dạng viên nén, hay đối với trẻ sơ sinh thuốc dù ở dạng lỏng cũng rất khó, trẻ dễ bị sặc.

Đối với trẻ sơ sinh, để an toàn không sợ dùng quá hoặc thiếu liều đối với thuốc dạng lỏng, cần sử dụng thuốc có kèm bơm hút nhỏ giọt chia thể tích để lấy thuốc theo giọt. Đối với trẻ lớn hơn, dùng dạng thuốc nước có cung cấp cốc chia độ để lường thể tích thuốc.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo các nhà sản xuất dược phẩm không nên dùng nhiều cồn hay quá nhiều đường trong dạng bào chế thuốc lỏng cho trẻ, vì cồn là rượu không tốt cho sức khỏe và đường dùng quá nhiều không tốt về mặt dinh dưỡng.

‘Đối với thuốc dạng lỏng, nên sử dụng thuốc có kèm bơm hút nhỏ giọt chia thể tích (Ảnh minh họa)

Phân liều thuốc cho trẻ:

Liều thuốc cho trẻ phải tính trên nhiều yếu tố: tuổi, cân nặng, diện tích cơ thể và sự kém chức năng gan, thận của chính lứa tuổi này. Trong các yếu tố, tuổi được xem ít quan trọng nhất do tình trạng suy dinh dưỡng làm cho tuổi không còn biểu diễn đúng tình trạng sinh lý của trẻ.

Đối với ta hiện nay, có tình trạng khá phổ biến là phải dùng dạng thuốc dùng cho người lớn và từ liều người lớn phân nhỏ ra tính liều cho trẻ. Phải xem việc làm này là bất đắc dĩ và chỉ nên áp dụng đối với thuốc thông thường có rất ít độc tính, gần như vô hại đối với trẻ.

Nếu phải dùng thuốc dành cho người lớn và thuốc rất ít độc tính, ví dụ: thuốc hạ sốt paracetamol, dược sĩ tại các nhà thuốc có thể tính liều lượng cho trẻ như sau:

- Trẻ từ 1 - 3 tuổi: dùng 1/6 - 1/3 liều người lớn.

- Trẻ từ 3 - 12 tuổi: dùng 1/3 - 2/3 liều người lớn.

- Trẻ trên 12 tuổi: dùng 3/4 liều người lớn.

Khi sử dụng thuốc viên nén của người lớn, không nên bẻ nhỏ, cà nhuyễn hoặc dùng dụng cụ nghiền thuốc để phân liều, giúp cho trẻ dễ uống như cách thức các bậc cha mẹ vẫn thường làm. Cần lưu ý, thuốc dạng viên nén, viên nang trong nhiều trường hợp phải giữ nguyên vẹn viên khi uống, nếu phân nhỏ, tháo nang có khi là có hại.

Phân loại thuốc theo mức độ an toàn cho trẻ:

Đối với các đối tượng đặc biệt như phụ nữ có thai hay trẻ nhỏ, thường có 3 mức độ an toàn trong sử dụng thuốc: thuốc được phép dùng, thuốc thận trọng chỉ dùng khi thật cần thiết, thuốc tuyệt đối không dùng - thường ghi trong phần Chống chỉ định.

Nay có 5 mức độ an toàn được sử dụng gọi là Hệ thống phân loại thuốc A, B, C, D và X trong Nhi khoa được Cơ quan quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Mỹ (FDA) xét duyệt:

- Loại A: đã thử lâm sàng đầy đủ chứng minh không có nguy cơ gây tai biến cho trẻ.

- Loại B: thử lâm sàng chưa đầy đủ nhưng không có dữ kiện nào cho thấy có nguy cơ gây tai biến cho trẻ.

- Loại C: đã có nguy cơ gây tai biến cho trẻ được ghi nhận ở một loại thuốc cùng nhóm điều trị hoặc có tính chất tương tự.

- Loại D: thử lâm sàng chưa đầy đủ và không có dữ kiện cho thấy có nguy cơ gây tai biến cho trẻ, tuy nhiên đã có một thứ thuốc khác chứng tỏ an toàn hơn trong sự lựa chọn.

- Loại X: thử lâm sàng đầy đủ chứng minh có nguy cơ gây tai biến cho trẻ (Chống chỉ định tuyệt đối).

Thuốc thuộc loại A là thuốc có thể chỉ định sử dụng đối với trẻ em. Thuốc loại B, C, D là thuốc có thể chỉ định trong trường hợp quá cần thiết nhưng phải cân nhắc thật kỹ giữa lợi ích điều trị và nguy cơ gây hại. Loại C phải cân nhắc kỹ hơn B, loại D có thể gây hại hơn B và C, tốt nhất không nên dùng D. Riêng X là thuốc chống chỉ định hoàn toàn.