Sức sống mới cho những làng nghề truyền thống

Xưởng tạo hình con rối Phan Duy Triển ở làng Rạch (Ảnh: NVCC)

Phường rối nước làng Rạch và làng họa sĩ Hải Minh trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đang có nhiều nỗ lực đổi mới trong cách kết nối du khách, tạo nên bức tranh đầy thú vị về sức sống nghệ thuật truyền thống trong dòng chảy hiện đại.

Phường nghệ thuật múa rối nước cổ truyền Nam Chấn, hay còn gọi phường rối nước làng Rạch (thuộc thôn Bàn Thạch, phường Hồng Quang, tỉnh Ninh Bình) đã trải qua hơn 500 năm hình thành, phát triển. Rối nước nơi đây không chỉ là một nghệ thuật dân gian mang đậm bản sắc mà còn là kho ký ức của làng Việt. Hơn 40 tích trò cổ được lưu giữ trọn vẹn: từ Trần Hưng Đạo ba lần phá quân Nguyên – Mông, Chú Tễu, Múa rồng, Sư tử vờn cầu đến những tích trò mang đậm chất đời thường như Cấy lúa, Chọi trâu, Đánh đu. Mỗi tiết mục là một trang sách mở, kể về tinh thần, lao động và tâm hồn người nông dân xưa.

Người nghệ sĩ rối nước ở làng Rạch phần lớn là nông dân. Họ cấy lúa, gặt lúa, và khi ao nước "gọi", họ lại xắn quần, xuống với sân khấu tự nhiên mà cha ông truyền lại từ bao đời. Không phải vì thù lao, mà vì đam mê chảy trong huyết quản. Trước mỗi buổi diễn, nghi lễ "ổi rỗi" dâng hương Thành Hoàng làng diễn ra như lời thỉnh nguyện: xin thần linh phù hộ cho buổi diễn tròn trịa, cho nghệ thuật còn mãi.

Lễ hội rối nước ngày 16 tháng Giêng hằng năm trở thành điểm hẹn văn hóa rực rỡ sắc màu. Du khách không chỉ xem rối mà còn được trải nghiệm cùng nghệ nhân – từ học giật dây rối, thử tạc tượng gỗ, đến lội nước dưới bóng tre làng.

Rối nước làng Rạch đang bước vào hành trình mới: du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn nghệ thuật. Những ao diễn xưa được tu sửa, nhà cộng đồng mở cửa, không gian giao lưu văn hóa dành cho du khách được tạo dựng. Nghệ thuật truyền thống không lùi về quá khứ – nó đang sống lại trong đời sống hiện tại và cả nhiều kỳ vọng vào sự phát triển trong tương lai với sự chung tay đồng lòng, những nỗ lực sáng tạo của nghệ nhân cũng như các đơn vị kết nối, quảng bá du lịch cộng đồng.

Đối với làng họa sĩ Hải Minh (xã Hải Anh), từ lâu danh tiếng của những người nông dân yêu hội họa, tài hoa trong từng nét vẽ đã vang xa. Họa sĩ Phạm Văn Nghệ - người dành cả đời với màu sắc - được xem là "người giữ lửa làng tranh". Ông không chỉ vẽ mà còn dạy, mở lối cho bao lứa học trò, từ Hà Nội đến TP Hồ Chí Minh, từ xưởng nhỏ đến phòng tranh lớn nơi phố thị.

Hiện nay, hơn 40 họa sĩ vẫn ngày ngày miệt mài sáng tác tại làng. Làng không chỉ giữ nghề mà đang mở ra một không gian sáng tạo sống động: đón khách du lịch về thăm quan phòng tranh; trải nghiệm học vẽ tranh, kết hợp thực hiện những sản phẩm mang đậm màu sắc truyền thống, thân thiện với môi trường...

Làng Hải Minh dần trở thành điểm đến của những người yêu nghệ thuật, muốn tìm lại sự yên bình và tinh thần sáng tạo nguyên sơ của làng quê Việt. Tại đây, khách không chỉ ngắm tranh mà còn trải nghiệm sâu sắc hơn về hội họa, về cuộc sống khi ngồi bên hiên nhà lợp ngói, nhấp ngụm trà, nghe chuyện làng, và tự tay tạo ra sản phẩm mang dấu ấn riêng. Nghề vẽ từ niềm đam mê của người dân đang dần trở thành sinh kế, mang đến sức sống mới, động lực phát triển mới ở làng họa sĩ Hải Minh.

Hiện nay định hướng phát triển du lịch cộng đồng cho các làng nghề truyền thống không còn dừng lại ở việc tham quan, "check in" thuần túy mà hướng tới chiều sâu của trải nghiệm và gắn kết với người dân bản địa, đồng thời hòa mình vào xu hướng du lịch bền vững, có trách nhiệm với môi trường, với các giá trị văn hóa.