Thanh toán xuyên biên giới: Dữ liệu cá nhân cần nhiều lớp “lá chắn” bảo vệ

Phát biểu tại Hội thảo “Thanh toán xuyên biên giới và vay vốn trực tuyến: Tiện ích số cho kinh doanh và tiêu dùng”, bà Nguyễn Thị Thu – Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước cho biết thanh toán xuyên biên giới là các giao dịch tài chính mà người trả tiền và người nhận tiền ở hai khu vực pháp lý, tức là hai quốc gia khác nhau. Các giao dịch này liên quan đến nhiều đồng tiền khác nhau và gắn với những quy trình chuyên biệt, ví dụ như quy trình quyết toán ngoại hối.

Về phương thức kết nối, có thể tiếp cận theo hai cách: Song phương và đa phương. Ở cấp độ song phương, chúng ta thấy các mô hình kết nối như UPI của Ấn Độ với PayNow của Singapore, hay PayNow của Singapore với PromptPay của Thái Lan thông qua thanh toán bằng mã QR. Còn ở cấp độ đa phương, hiện có các hệ thống thanh toán quốc tế và những dự án đang triển khai giữa nhiều quốc gia, tiêu biểu như Nexus của ASEAN-5, dự án P27 ở Bắc Âu, hay mBridge.

Về thực tiễn triển khai, Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán cho biết, Việt Nam đã chính thức kết nối thanh toán song phương bằng mã QR với một số quốc gia. Với Lào, từ tháng 6/2025 đã hoàn thành kết nối hai chiều, triển khai theo mô hình chuyển mạch – chuyển mạch, và đến tháng 7/2025 đã có hơn 3.000 giao dịch với tổng giá trị khoảng 2,4 tỉ đồng.

Với Thái Lan, từ tháng 3/2021 đã hoàn thành kết nối hai chiều, cũng theo mô hình chuyển mạch – chuyển mạch; tính đến tháng 7/2025 có hơn 56.000 giao dịch, tổng giá trị gần 49 tỉ đồng. Với Campuchia, từ tháng 12/2023 đã cung ứng dịch vụ theo mô hình ngân hàng – chuyển mạch, và đến tháng 7/2025 ghi nhận khoảng 920 giao dịch với tổng giá trị hơn 520 triệu đồng.

“Chúng ta cũng đang triển khai kết nối với các đối tác khác. Với Trung Quốc, tháng 10/2024, NAPAS và UPI đã ký Biên bản ghi nhớ về phối hợp triển khai dịch vụ thanh toán xuyên biên giới bằng mã QR. Hiện các đơn vị đang hoàn thiện các bước kỹ thuật, dự kiến thử nghiệm kỹ thuật chiều inbound (đầu vào) vào tháng 9/2025 và chiều outbound (đầu r vào tháng 12/2025”, bà Nguyễn Thị Thu - Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán cho biết.

Liên quan đến dịch vụ thanh toán xuyên biên giới, ông Nguyễn Hoàng Long – Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Thanh toán Quốc gia Việt Nam (Napas) đánh giá, hệ sinh thái thanh toán hiện nay của Việt Nam vẫn còn phân tán: thẻ quốc tế, thẻ nội địa, ví điện tử, QR code… tồn tại song song nhưng chưa có sự kết nối xuyên biên giới hiệu quả.

“Khách du lịch quốc tế, đặc biệt là khách từ Trung Quốc, Thái Lan, Hàn Quốc… vẫn gặp nhiều khó khăn khi chi tiêu tại các cửa hàng nhỏ, chợ, quán cà phê vỉa hè - nơi chưa chấp nhận thanh toán số xuyên biên giới. Trong khi đó, các doanh nghiệp Việt Nam cũng chưa thể tận dụng tối đa dòng chi tiêu của khách quốc tế do thiếu hạ tầng thanh toán tương thích”, ông Long cho biết.

Đại diện Napas cho rằng, việc kết nối thanh toán xuyên biên giới là yêu cầu cấp thiết nếu chúng ta muốn phát triển du lịch, dịch vụ và thương mại số. Tại đây, các phương thức và mô hình thanh toán xuyên biên giới phổ biến là qua thẻ và thông qua tài khoản ngân hàng, hiện nay chủ yếu thông qua mã QR.

Cần nhiều lớp "lá chắn" bảo vệ dữ liệu

Trong khi đó, ông Vũ Ngọc Sơn – Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia cho rằng, tại kỷ nguyên số, thanh toán quốc tế ngày càng trở thành động lực quan trọng cho thương mại và đầu tư toàn cầu. Các hệ thống như SWIFT, thẻ tín dụng quốc tế, ví điện tử xuyên biên giới và dịch vụ fintech giúp giao dịch nhanh chóng, thuận tiện và kết nối hàng triệu doanh nghiệp, cá nhân khắp thế giới.

Tuy nhiên, cùng với sự bùng nổ này, nguy cơ an ninh mạng và xâm phạm dữ liệu cá nhân trong lĩnh vực thanh toán quốc tế cũng ngày càng gia tăng. Các vụ tấn công không chỉ gây ra thiệt hại tài chính hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD, mà còn làm suy giảm lòng tin của người dùng và tác động sâu rộng đến an ninh kinh tế – tài chính toàn cầu.

Động cơ phổ biến nhất của tin tặc là lợi ích tài chính, khi chúng trực tiếp chiếm đoạt tiền, đánh cắp dữ liệu thẻ tín dụng hoặc khai thác ví điện tử để trục lợi. Một số nhóm tấn công còn mang động cơ chính trị hoặc phá hoại, nhằm gây mất niềm tin vào hệ thống tài chính toàn cầu, làm suy yếu uy tín của quốc gia hoặc tổ chức. Tin tặc cũng lợi dụng khối lượng giao dịch khổng lồ để rửa tiền hoặc che giấu dấu vết, khiến việc phát hiện giao dịch bất thường trở nên khó khăn.

“Tin tặc thường gửi email, tin nhắn hoặc tạo website giả mạo ngân hàng để chiếm đoạt thông tin đăng nhập. Tin tặc cũng có thể sử dụng phần mềm độc hại xâm nhập hệ thống thanh toán, phần mềm độc hại có thể ghi lại thao tác bàn phím, thay đổi số tài khoản trong lệnh chuyển tiền hoặc mã hóa toàn bộ dữ liệu để đòi tiền chuộc…”, ông Sơn chỉ ra một số nguy cơ an ninh mạng trong thanh toán quốc tế.

Để đối phó với nguy cơ bị tấn công, ông Vũ Ngọc Sơn cho rằng các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán xuyên biên giới cần liên tục cập nhật và vá lỗi phần mềm khẩn cấp, áp dụng xác thực đa yếu tố; xây dựng hệ thống giám sát giao dịch bất thường bằng AI...

Đối với cá nhân, người dùng cần cẩn trọng khi nhận email, tin nhắn lạ liên quan đến thanh toán quốc tế; tránh sử dụng Wi-Fi công cộng khi giao dịch tài chính; sử dụng thẻ ảo hoặc ví điện tử có giới hạn để giảm rủi ro.

Về mặt pháp lý và hợp tác quốc tế, cần xây dựng khung pháp lý chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân (như GDPR); tăng cường hợp tác quốc tế trong chia sẻ thông tin tình báo mạng; thiết lập cơ chế ứng cứu khẩn cấp xuyên biên giới khi xảy ra sự cố.

“Không một hệ thống nào an toàn tuyệt đối, chỉ bằng cách kết hợp đồng bộ công nghệ tiên tiến, quản trị an ninh chặt chẽ, đào tạo con người, khuôn khổ pháp lý rõ ràng và hợp tác quốc tế, chúng ta mới có thể bảo vệ hiệu quả dữ liệu cá nhân và đảm bảo sự an toàn, bền vững cho hệ thống thanh toán toàn cầu”, ông Sơn nhấn mạnh.