Trai bút quý tộc, hay Pinna nobilis, là một trong những biểu tượng đặc trưng nhất ở Địa Trung Hải nhưng đang bị đe dọa bởi ký sinh trùng.
Với lớp vỏ hình cánh được đệm lót bằng lớp xà cừ ánh kim và việc tạo ra những sợi tơ biển quý hiếm, tinh khiết, trai bút quý tộc là một trong những biểu tượng đặc trưng nhất ở vùng Địa Trung Hải, có mối liên hệ mật thiết với tình trạng môi trường biển.
Nhưng động vật thân mềm khổng lồ lớn thứ hai thế giới này đang bị đe dọa hủy hoại từ một loại ký sinh trùng được phát hiện dọc theo bờ biển Tây Ban Nha vào năm 2016.
Các nhà khoa học lo ngại rằng biến đổi khí hậu và nước ấm lên sẽ làm gia tăng sự tàn phá khi hiện tại, trai bút quý tộc được xếp vào loài phải bảo vệ khẩn cấp. Trai bút quý tộc, hay Pinna nobilis, có thể sống tới 45 năm và dài nhất khoảng 1,2 m (4 feet). Loài này chỉ được tìm thấy ở biển Địa Trung Hải, đứng thẳng như những chiếc thuyền, đầu nhọn của chúng neo trong những đồng cỏ biển đầy cát bằng những sợi gân.
Các nhà khoa học cho biết trai bút quý tộc đang trong tình trạng nguy hiểm khi đối mặt với sự tấn công của ký sinh trùng
Tại Villefranche-sur-Mer, gần Nice (miền Nam nước Pháp), mặt nước yên tĩnh phía trên cho thấy rất ít bằng chứng về cuộc tàn sát bên dưới. Nhưng khi lặn xuống đáy biển thì hiện ra một "nghĩa địa" của trai bút quý tộc. Xác của loài động vật thân mềm này khi chết đã co rúm lại và làm cho lớp xà cừ bị xỉn màu trong lớp vỏ màu nâu tại một khu vực bị bỏ rơi bởi vô số những loài cộng sinh nhỏ bé thông thường như cua nhỏ, tôm và san hô nhánh quạt màu cam.
Suy yếu, rồi chết đói
Sau một nỗ lực tìm kiếm để chụp ảnh loài Pinna nobilis đưa lên trang web Phoctopus của mình nhưng không thành công, thợ lặn Olivier Jude chia sẻ rằng: "Chúng tôi không thể tìm thấy một con nào còn sống".
French Riviera là địa điểm mới nhất của sự chết chóc này do sự tấn công không ngừng của một loại ký sinh trùng mới gây ra sự suy yếu con trai, làm nó chết vì đói một cách nhanh chóng. Tác nhân gây bệnh trên đã gần như xóa sổ quần thể trai bút quý tộc ngoài khơi Tây Ban Nha, nơi hiện được cho là cực kỳ nguy cấp.
Tình trạng này cũng đã lan sang các khu vực ven biển khác. Loài ký sinh đang tấn công các con trai từ Pháp đến Thổ Nhĩ Kỳ.
Maria del Mar Otero, một chuyên gia hàng hải tại Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), cảnh báo: "Tình hình rất nguy cấp" và chia sẻ thêm rằng loài trai bút quý tộc "đang trên bờ tuyệt chủng" ở Tây Ban Nha.
"Mọi thứ đã chết"
Các cánh đồng của động vật thân mềm khổng lồ tụ lại trên bờ biển Địa Trung Hải đã được cộng đồng cư dân duyên hải biết đến trong nhiều thế kỷ.
Các quần thể trai bút quý tộc đã bị tàn phá bởi một loại ký sinh trùng kể từ khi nó được xác định xuất hiện dọc theo bờ biển Tây Ban Nha vào năm 2016
Vào thời cổ đại, những sợi tơ nhỏ mọc ra từ sự phát triển giống như râu của chúng được kéo thành lụa biển - một chất liệu tơ tằm cực kỳ hiếm có lấp lánh như vàng.
Một số người tin rằng loại vải này được đánh bắt từ biển có thể là cơ sở cho truyền thuyết về lông cừu vàng được Jason tìm kiếm trong thần thoại Hy Lạp.
Bây giờ, chính sự tồn tại của chúng dường như bị treo trong sự cân bằng. Trai bút quý tộc được coi là một chỉ số về tình trạng của đại dương, thể hiện qua việc vỏ của chúng ghi lại những thay đổi hóa học và vật lý của vùng nước xung quanh.
Một bản đồ của IUCN trên khu vực bị ảnh hưởng, được cập nhật định kỳ kể từ khi sự tàn phá của ký sinh trùng bắt đầu, cho thấy số lượng chấm đỏ ngày càng tăng tương ứng với tỷ lệ chết trên 85%.
Bờ biển phía Nam Tây Ban Nha được bao phủ gần như hoàn toàn là màu đỏ thẫm, trong khi các điểm đỏ tươi cũng tập trung quanh đảo Corsica của Pháp, ở Italy, Thổ Nhĩ Kỳ, đảo Síp và Hy Lạp.
Nhà sinh vật học người Pháp Nardo Vicente, thuộc Viện Hải dương học Paul Ricard, đã theo dõi quần thể trai bút quý tộc ngoài khơi bờ biển Corsica từ đầu những năm 1990. Ông cho biết rằng: "Năm 2017, quần thể này đạt tình trạng hoàn hảo. Năm nay, mọi thứ đã chết hoàn toàn, 100%!".
Sát thủ tí hon
Ký sinh trùng, được tìm thấy trong hệ thống tiêu hóa của một số trai bút quý tộc đã chết, là từ chi haplosporidian. Loài này được cho là lây lan từ Hoa Kỳ qua việc hàng loạt hàu ở Vịnh Delwar đã chết trong những năm 1950.
Trai bút quý tộc được coi là một chỉ số về tình trạng của đại dương, thể hiện qua việc vỏ của chúng ghi lại những thay đổi hóa học và vật lý của vùng nước xung quanh
Vẫn chưa rõ điều gì đã đưa kẻ giết người nhỏ bé đến Địa Trung Hải hoặc làm thế nào nó lan nhanh như vậy, mặc dù nó có thể đã bám theo thân tàu buôn. Nhưng căn bệnh này dường như phát triển mạnh hơn ở vùng nước ấm lên.
Vicente cho biết Trái đất nóng đang kích thích một loạt vi trùng, virus và ký sinh trùng đã ngủ yên hoạt động mạnh trở lại, tỷ lệ thuận với sự gia tăng nhiệt độ. Vùng nước xung quanh cánh đồng ở Corsican mà ông theo dõi có nhiệt độ 20oC, thậm chí ở mức nước 40m, trong điều kiện bình thường, nhiệt độ là 13 hoặc 14oC.
"Điều đó hoàn toàn bất thường", ông cho biết. Ông hy vọng rằng các chương trình giải cứu sẽ có thể ổn định lại các khu vực bị ảnh hưởng và cứu lấy loài trai bút quý tộc.
Chạy đua với thời gian
Ở Tây Ban Nha, một vài con trai bút quý tộc đã được bảo quản trong các bể cá - mặc dù không phải tất cả đều sống sót - trong khi Italy và Pháp đã tăng cường giám sát bờ biển.
Khu vực đầm phá là một nguồn hy vọng khác, nơi trai bút quý tộc dường như phát triển cứng cáp hơn. Nhưng trong khi các chuyên gia chạy đua với thời gian trước khi mùa hè làm tăng nhiệt độ của nước, có những lo ngại rằng số phận của trai bút quý tộc có thể là một dấu hiệu cảnh báo cho tình trạng của biển.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!