Một thông báo tin nhắn từ một người lạ. Điều đó đủ để đưa Soma Banik về thời niên thiếu và ký ức về tất cả những "điều kinh khủng" mà cô đã trải qua.
Người lạ đó là Janet James, người đã liên hệ với Banik vào một buổi chiều tháng 6/2018. "Tôi cần bạn giúp đỡ". James nhắn tin cho Banik như vậy trên mạng xã hội Quora. Cô mô tả cách sử dụng kem có chứa steroid Betamethasone trong hơn hai năm để làm sáng da và gặp phải những tác dụng phụ đáng lo ngại. Cô viết: "Bất cứ khi nào tôi ngừng sử dụng, da mặt tôi bắt đầu ngứa và nổi mụn nước nhỏ".
James đã tình cờ xem được blog chăm sóc da của Banik, trong đó Banik ghi lại trải nghiệm đau đớn của mình với các loại kem bôi steroid và đã gửi cho Banik một lời khẩn cầu khẩn cấp xin được hướng dẫn.
Banik, hiện là nhân viên chính phủ 33 tuổi sống ở ngoại ô Kolkata, trả lời ngay lập tức. Cô cho James lời khuyên mà cô ước ai đó đã trao cho mình trước đây: "Hãy dừng lại ngay lập tức".
Soma Banik kể lại trải nghiệm sử dụng kem có chứa steroid trên blog cá nhân (Nguồn: CNN)
Betamethasone là một loại thuốc corticosteroid mạnh, bôi tại chỗ, thường được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh về da, bao gồm bệnh vẩy nến và bệnh chàm, nhưng một trong những tác dụng phụ tiềm ẩn là làm sáng da.
Các loại kem có chứa Betamethasone chỉ nên được sử dụng theo lời khuyên của bác sĩ và thường được mua theo toa. Nhưng ở Ấn Độ, Betamethasone và các loại kem corticosteroid khác lại thường xuyên bị lạm dụng như một chất làm sáng da - chủ yếu là do phụ nữ.
Năm 2003, khi Banik mới 14 tuổi, một người hàng xóm nói với mẹ cô bé rằng con chị ta đã "được lợi" như thế nào khi trở nên "sáng da" bằng cách sử dụng một loại kem mới. Chị ta bảo: "Con gái của chị cũng có thể trở nên trắng hơn".
Muốn Banik có triển vọng tốt nhất ở một quốc gia nơi làn da sáng được coi là điều đáng mơ ước và gắn liền với thành công, mẹ của Banik đã nghe theo lời khuyên của người hàng xóm. Banik nhớ lại: "Tôi rất thất vọng vì nó được đựng trong một ống đựng thuốc xấu xí, nhưng nó nắm giữ những bí mật đối với tương lai da sáng hơn cho tôi".
Bạn bè trong trường là những người đầu tiên chú ý, nhận xét về "ngoại hình đẹp" của Banik, nhưng trong vòng hai tháng kể từ khi sử dụng kem steroid, cô bắt đầu cảm thấy bỏng rát mỗi khi ra nắng. Cô đã chấp nhận điều này vì cho rằng: không đau đớn, không sáng da.
Nhưng vào một buổi sáng, cô thiếu nữ quên thoa kem và trong vòng vài giờ, một nốt mụn thịt xuất hiện trên cằm. Mặc dù sau khi thoa kem mụn nhanh chóng biến mất nhưng mặt Banik bắt đầu ngứa liên tục. Cô lại nổi mụn và một năm sau khi mụn xuất hiện, lông bắt đầu mọc khắp mặt.
Chồng Banik giúp nhổ lông mặt vẫn tiếp tục mọc sau khi cô đã dừng sử dụng corticosteroid (Nguồn: CNN)
Một khuôn mặt phụ thuộc vào thuốc men
Nhiều bác sĩ da liễu Ấn Độ xác nhận rằng các triệu chứng của Banik - ngứa, mụn trứng cá và rậm lông (lông trên mặt) - là dấu hiệu của da mặt bị tổn thương hoặc bị phụ thuộc vào steroid tại chỗ (TSDF), hậu quả của việc sử dụng quá nhiều hoặc kéo dài kem steroid.
Corticosteroid tại chỗ, chẳng hạn như Betamethasone, có một số lợi ích y tế, bao gồm cả tác dụng chống viêm, nhưng chúng chỉ nên được sử dụng trong thời gian ngắn và dưới sự giám sát của bác sĩ, lý tưởng nhất là bác sĩ da liễu. Sử dụng rộng rãi có thể gây ra một loạt các tác dụng phụ, bao gồm mụn mủ, các nốt ban lớn trên mặt, da khô, giảm sắc tố (da sáng hơn), tăng sắc tố (da sẫm màu đi) hoặc nhạy cảm với ánh sáng (phản ứng với ánh sáng mặt trời).
Tác dụng phụ là khả năng giảm sắc tố (da sáng hơn) được nhiều phụ nữ ưa thích, dẫn đến việc lạm dụng thuốc, từ đó dẫn đến tình trạng phụ thuộc thuốc.
Tiến sĩ Rajetha Damisetty - Chủ tịch của Hiệp hội các bác sĩ da liễu, bác sĩ da liễu và bác sĩ bệnh phong Ấn Độ (IADVL) - giải thích: Một khi da phụ thuộc vào kem steroid, thì rất khó để ngừng sử dụng. Nếu dừng lại sẽ dẫn đến việc nổi mụn, phát ban và mẩn đỏ. "Đó là lý do tại sao mọi người quay lại sử dụng nó".
Mặc dù nhiều tác dụng phụ gây đau đớn và có thể nhìn thấy là do lạm dụng corticosteroid tại chỗ, các bác sĩ da liễu cho hay phương pháp này vẫn đang được sử dụng tràn lan ở Ấn Độ - bất chấp việc nhà chức trách đã áp dụng các hạn chế vào năm 2018 để hạn chế việc tiếp cận với các loại thuốc này.
Hai loại kem corticosteroid thường được bán không theo đơn thuốc cho phụ nữ muốn làm sáng da ở Ấn Độ (Nguồn: CNN)
Vào năm 2017, Hiệp hội IADVL đã đệ đơn kiện lên Tòa án cấp cao Delhi nhằm yêu cầu áp đặt lệnh cấm bán các loại kem bôi da chứa steroid mà không có đơn thuốc hợp lệ.
Trong khi Tòa án vẫn chưa ra phán quyết, chính phủ Ấn Độ đã hành động vào tháng 3 năm 2018, với việc Bộ Y tế bổ sung 14 loại kem bôi steroid, bao gồm cả Betamethasone, vào danh sách các loại thuốc Lịch H không thể mua nếu không có đơn của bác sĩ.
Nhưng trên thực tế có rất ít thay đổi trong việc bán hoặc sử dụng những thứ được gọi là "kem làm sáng da" này.
Một dịch bệnh thầm lặng nhưng "cường độ lớn"
Ấn Độ là một đất nước rộng lớn với dân số nông thôn đông đảo trong khi các dịch vụ y tế lại được quản lý ở cấp trung ương. Do đó, việc vẽ một bức tranh hoàn chỉnh, cập nhật về việc lạm dụng kem steroid không phải việc dễ dàng.
Tuy nhiên, vẫn có đủ bằng chứng cho thấy dù ở thành phố lớn hay nông thôn, những chất bị hạn chế này vẫn tiếp tục dễ dàng tiếp cận, được sử dụng như một chất làm sáng da chủ yếu là do phụ nữ. Lợi ích của chúng được bạn bè, gia đình, hàng xóm, thậm chí cả quảng cáo trên truyền hình và dược sĩ giới thiệu.
Khi được hỏi ông nghĩ gì về việc người dân Ấn Độ tiếp tục sử dụng steroid tại chỗ không kê đơn, Tiến sĩ Abir Saraswat, một bác sĩ da liễu với 20 năm kinh nghiệm, cho biết ông tin rằng hoạt động vận động hành lang dược phẩm tại Ấn Độ là một nguyên nhân. Ông nói thêm rằng trừ khi có những cải cách và quy định sâu sắc, không có cách nào để ngăn người dân bỏ qua các quy định và tiếp tục sử dụng kem chứa steroid không có chỉ định của bác sĩ.
Hiệp hội Dược sĩ Ấn Độ đã xác định một lý do khác cho việc bán kem steroid không được kiểm soát. Chủ tịch Hiệp hội Abhay Kumar cho biết: "Về mặt kỹ thuật, mọi hiệu thuốc trong nước nên có một dược sĩ đã đăng ký ngồi tại quầy... Nhưng không có đủ dược sĩ để có mặt tại quầy".
Theo Tiến sĩ Rajetha Damisetty, corticosteroid cũng có trong nhiều loại kem mỹ phẩm, được tiếp thị rõ ràng là các sản phẩm làm trắng da và đáng báo động là steroid thường không được liệt kê trong thành phần. Bà đã thử nghiệm một trong những sản phẩm phổ biến nhất hiện có và thấy nó chứa 0,056% Betamethasone. Tiến sĩ Damisetty nói: "Số lượng đó chắc chắn có thể gây lệ thuộc vào thuốc nếu sử dụng trong thời gian dài".
Các chú rể tìm kiếm cô dâu da trắng
Căn nguyên của việc lạm dụng rộng rãi các loại thuốc bôi ngoài da có chứa corticosteroid ở Ấn Độ là niềm tin sâu sắc rằng màu da sáng thì tốt hơn màu da sẫm. Và không nơi nào có thể thấy rõ điều này hơn trong văn hóa hôn nhân của Ấn Độ.
Năm 2014, tại Gurugram, một thành phố phía tây nam thủ đô Delhi, một phụ nữ đã tự sát. Em gái của cô nói với các phóng viên rằng chị mình đã "chán ngấy những lời chế nhạo mà cô ấy nhận được từ chồng về màu da của cô".
Một năm sau, một giáo viên ở thành phố Kolkata đã tự thiêu. Trước khi chết trong bệnh viện, cô được cho là đã nói rằng phải chịu đựng sự sỉ nhục liên tục vì làn da của mình và bị nói rằng sẽ không có ai kết hôn với cô ấy và đó là lý do cô tự thiêu.
Trong tình yêu và hôn nhân đều đòi hỏi da trắng
Nhà hoạt động nữ quyền và là một nhà nghiên cứu Reena Kukreja cho hay: "Phần lớn người Ấn Độ mong muốn có làn da trắng là do mối liên hệ giữa làn da đen với lao động chân tay ngoài trời - làn da đen là biểu tượng của địa vị đẳng cấp thấp".
Nói cách khác, ở Ấn Độ, bạn càng da ngăm đen và càng nghèo, bạn càng khó kiếm chồng, trong khi xã hội dành nhiều đặc quyền cho phụ nữ có gia đình.
Bác sĩ da liễu Pallavi Kashyap cho biết: "Một điều mà tôi liên tục nghe được là các bậc cha mẹ yêu cầu tôi "khắc phục nhanh các vấn đề về da của con gái họ". Các bậc cha mẹ lo sợ con gái họ sẽ không tìm được người cầu hôn trong tương lai trừ khi con họ có da sáng màu".
Liên hệ điều này với kinh nghiệm của bản thân và quyết định của mẹ cô theo lời khuyên của hàng xóm 20 năm trước, Banik nói: "Đất nước chúng tôi có tiêu chuẩn sắc đẹp không công bằng và tôi tin rằng mẹ tôi muốn tôi trở nên trắng hơn để mọi người nghĩ rằng tôi đáng được chú ý".
"Câu chuyện cảnh giác"
Banik đã mất sáu năm để khuôn mặt của cô được cai nghiện corticoid. Cô nói: "Một ngày tôi thức dậy và quyết định không dùng kem nữa - tôi đã sẵn sàng cho mọi hậu quả".
Những hậu quả đó bao gồm việc bị chế giễu về ngoại hình. Cô kể lại: "Sự tự tin của tôi giảm sút. Tôi nhớ mình đã nghe lén một người bạn cùng lớp bàn tán về việc tôi trông xấu hơn một con lợn và điều đó đã đọng lại trong đầu tôi rất lâu. Tôi đã mất nhiều năm để xây dựng lại sự tự tin của mình".
Cảm giác bỏng rát, mụn trứng cá và các triệu chứng khác cuối cùng cũng chấm dứt, nhưng lông trên mặt là thứ mà Banik phải sống chung.
Lông trên mặt là vấn đề Banik phải sống chung kể từ khi cô dừng sử dụng corticosteroid (Nguồn: CNN)
Về phần James, với sự giúp đỡ của Banik, cô đã học được cách giảm ngứa khi ngừng sử dụng betamethasone. Một tháng sau khi hai người lần đầu nói chuyện, cô đã viết thư cho Banik, giải thích rằng cô lo lắng về tình trạng da của mình vì cha mẹ cô khi đó đang tìm mối hôn nhân cho cô. Cô viết: "Bạn đã cứu làn da của tôi".
Theo Banik, James chỉ là một trong số 650.000 người đã ghé thăm blog của cô cho đến nay, để tìm kiếm thông tin hoặc lời khuyên. Đó chỉ là một số ít trong số nhiều phụ nữ trên khắp Ấn Độ, những người có thể đang phải chịu đựng sự đau đớn trên khuôn mặt phụ thuộc vào thuốc và có thể là hàng triệu người khác đang lần đầu tiên đưa ra quyết định sử dụng steroid để làm sáng da. Banik muốn nâng cao nhận thức của phụ nữ để có thể tự bảo vệ mình.
Trải nghiệm của cô là một "câu chuyện cảnh giác". Banik nói: "Tôi là một ví dụ sống động về những gì steroid tại chỗ có thể gây ra cho da mặt của bạn. Bạn có đang lắng nghe không?".
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!