Hầu hết các nước châu Phi không trải qua đỉnh dịch COVID-19
Những thị trấn đông đúc. Không gian giặt chung. Không thể có sự giãn cách xã hội trong các cộng đồng nơi các gia đình lớn thường ở chung một phòng ...
Trong nhiều tháng, các chuyên gia y tế và chính trị gia đã cảnh báo rằng điều kiện sống trong các cộng đồng đô thị đông đúc ở Nam Phi có khả năng góp phần vào sự lây lan nhanh chóng của virus SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19.
"Mật độ dân số là yếu tố then chốt. Nếu bạn không có khả năng giãn cách xã hội, virus sẽ lây lan", Giáo sư Salim Karim, trưởng nhóm cố vấn cấp bộ của Nam Phi về COVID-19 cho biết.
Nhưng một số chuyên gia hiện đang đặt ra câu hỏi, nếu điều ngược lại cũng đúng thì sao? Liệu những điều kiện đông đúc tương tự đó cũng đưa ra một giải pháp khả thi cho bí ẩn chưa được giải đáp trong nhiều tháng? Liệu những điều kiện đó có thể chứng minh là mang lại cho người dân Nam Phi và người dân trong các bối cảnh tương tự trên toàn cầu, thêm những biện pháp bảo vệ trước đại dịch COVID-19?
Trong giai đoạn đầu của đại dịch, các chuyên gia trên khắp châu Phi dường như đều cho rằng rằng lục địa này phải đối mặt với mối đe dọa nghiêm trọng từ virus.
Giáo sư Shabir Madhi, nhà virus học hàng đầu của Nam Phi, nói: "Tôi nghĩ rằng chúng ta đang hướng tới một thảm họa, một cuộc khủng hoảng toàn diện".
Ngay cả những mô hình và dự đoán lạc quan nhất cũng cho thấy rằng các bệnh viện của Nam Phi - hệ thống y tế phát triển nhất châu lục này - sẽ nhanh chóng bị quá tải.
Một trung tâm xét nghiệm virus SARS-CoV-2 ở Nam Phi. (Nguồn: Reuters)
Tuy nhiên, Nam Phi đang trỗi dậy khỏi làn sóng lây nhiễm đầu tiên với tỷ lệ tử vong do COVID-19 thấp hơn gần 7 lần so với Anh.
Các nhà khoa học thừa nhận rằng dữ liệu đáng tin cậy không phải lúc nào cũng dễ dàng có được và tất cả những số liệu này có khả năng thay đổi. Nhưng ngay cả trong trường hợp các ca tử vong do COVID-19 không được báo cáo đầy đủ, Nam Phi - cũng như nhiều khu vực khác của châu lục - vẫn ứng phó với dịch bệnh một cách ấn tượng, khi nhiều giường bệnh vẫn còn trống và các biểu đồ lây nhiễm hầu như hoàn toàn tránh được đỉnh dịch vốn được thấy ở rất nhiều nơi khác trên thế giới.
"Hầu hết các quốc gia châu Phi không có đỉnh dịch. Tôi không hiểu tại sao. Tôi cảm thấy thật sự bối rối", Giáo sư Salim Karim - người được coi là tiếng nói hàng đầu về ứng phó với đại dịch ở Nam Phi và khắp châu lục - cho biết
"Đây là một bí ẩn. Hoàn toàn không thể tin được", Giáo sư Shabir Madhi nói.
Dân số trẻ có phải là yếu tố then chốt?
Các chuyên gia nhận định, dân số trẻ là lời giải thích hợp lý nhất cho tỷ lệ lây nhiễm virus tương đối thấp của châu Phi. Độ tuổi trung bình của châu lục này chỉ bằng một nửa ở châu Âu. Rất ít người châu Phi sống ở độ tuổi 80 và do đó cũng ít có nguy cơ tử vong vì COVID-19 hơn.
Ông Tim Bromfield, giám đốc khu vực của Viện Tony Blair về Thay đổi Toàn cầu, cho biết: "Tuổi tác là yếu tố rủi ro cao nhất. Dân số trẻ đã bảo vệ châu Phi khỏi COVID-19".
Nhưng khi đại dịch kéo dài và các bằng chứng thống kê dày lên, các nhà phân tích dường như ngày càng miễn cưỡng chấp nhận nhân khẩu học là lý do dẫn đến thành công của châu lục này trong cuộc chiến chống COVID-19.
"Tuổi tác không phải là một yếu tố quá lớn", Giáo sư Karim nói.
Tuyên truyền về đeo khẩu trang trên một khu chung cư ở Nam Phi. (Nguồn: AP)
Những biện pháp đóng cửa sớm và quyết liệt ở Nam Phi cũng như các nơi khác trên châu lục rõ ràng đóng vai trò quan yếu. Công tác truyền thông về khẩu trang và nguồn cung oxy cũng quan trọng không kém.
Các giả thuyết khác - về tác động của độ cao hoặc nhiệt độ ấm hơn - thường bị gạt sang một bên. Một số chuyên gia cảnh báo rằng virus vẫn có thể tấn công mạnh trong những tháng tới.
Giáo sư Karim nói: "Tôi không chắc liệu một ngày nào đó, dịch bệnh có lan rộng không kiểm soát nổi ở đây hay không".
Các chủng virus Corona khác
Gần như chắc chắn rằng nhiều yếu tố - đặc biệt là việc đóng cửa nhanh chóng cũng như dân số trẻ - có thể đã góp phần vào thành công của Nam Phi trong cuộc chiến chống COVID-19 đến thời điểm hiện tại.
Một phòng thí nghiệm ở Nam Phi. (Nguồn: Reuters)
Nhưng thời gian gần đây, các nhà khoa học tại đơn vị Phân tích vaccine và bệnh truyền nhiễm, thuộc bệnh viện Baragwanath ở Soweto, đã tự hỏi liệu nhân tố còn thiếu có thể nằm bên trong một tủ đông lạnh trong phòng thí nghiệm của họ, ở ngoại ô Johannesburg hay không.
Tủ đông - có nhiệt độ được giữ ở -180 độ C nhờ nitơ lỏng - chứa các hộp kim loại lưu trữ các mẫu máu người 5 năm tuổi. Hay cụ thể hơn, chiết xuất từ các tế bào máu - được gọi là PBMC - thu được trong một cuộc thử nghiệm vaccine cúm trước đó ở Soweto.
Ý tưởng là, bằng cách nghiên cứu PBMC, các nhà khoa học có thể tìm thấy bằng chứng cho thấy mọi người đã bị lây nhiễm rộng rãi bởi các chủng virus corona khác - ví dụ, chủng gây ra nhiều bệnh cảm cúm thông thường - và kết quả là họ có thể có được mức độ miễn dịch nhất định với COVID-19.
"Đó là một giả thuyết. Một số mức độ miễn dịch bảo vệ chéo đã có từ trước... có thể giải thích tại sao dịch bệnh không bùng phát (như cách nó đã xảy ra ở những nơi khác trên thế giới)", Giáo sư Madhi nói, giải thích rằng dữ liệu từ các nhà khoa học Mỹ dường như ủng hộ giả thuyết về một số miễn dịch đã có từ trước.
Tất nhiên, cảm lạnh và cúm là những điều phổ biến trên khắp thế giới. Nhưng các nhà khoa học Nam Phi tự hỏi liệu rằng, vì những loại virus này dễ lây lan hơn ở những khu dân cư đông đúc - nơi con người khó giãn cách hơn - liệu có thể có thêm một mức độ miễn dịch đối với COVID-19 hay không.
Giáo sư Madhi cho biết: "Sự bảo vệ này có thể mạnh hơn nhiều ở các khu vực đông dân cư, ở châu Phi. Nó có thể giải thích tại sao phần lớn các ca nhiễm (tại châu lục) bị nhẹ hoặc không có triệu chứng".
"Tôi không thể nghĩ ra bất cứ điều gì khác có thể giải thích cho số lượng người hoàn toàn không có triệu chứng mà chúng tôi đang thấy. Con số này hoàn toàn không thể tin được", ông nói, bày tỏ hy vọng thận trọng rằng một số thách thức vốn thường kìm hãm các cộng đồng nghèo hơn có thể bây giờ lại hữu ích với họ.
Tuy nhiên, những người hoài nghi có thể lấy Brazil làm minh chứng cho điều ngược lại, với những khu ổ chuột đông đúc và tỷ lệ lây nhiễm cao.
Xét nghiệm virus SARS-CoV-2 tại Johannesburg, Nam Phi. (Ảnh: AP)
Thật không may, khi các nhà khoa học bắt đầu chuẩn bị kiểm tra các mẫu PBMC trong phòng thí nghiệm, họ phát hiện ra một vấn đề. Một thử nghiệm kiểm tra chất lượng cho thấy nhiệt độ băng giá bên trong các thùng chứa lạnh đã dao động theo thời gian - quá nhiều so với các tiêu chuẩn khắt khe cần thiết cho một thí nghiệm quan trọng và tinh vi như vậy.
"Chúng tôi rất thất vọng. Tất cả chúng tôi đã sẵn sàng nhưng không may điều này đã xảy ra", Tiến sĩ Gaurav Kwatra, người đứng đầu cuộc thử nghiệm cho biết.
Hiện nhóm nghiên cứu đang bận rộn tìm kiếm các mẫu mới để kiểm tra, nhưng điều đó có thể mất hàng tháng. Trong khi đó, các nhà khoa học Nam Phi tiếp tục tìm kiếm những lời giải thích mới cho sự thành công tương đối của quốc gia họ trong ứng phó với dịch bệnh.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!