Tòa nhà trụ sở của công ty khí đốt độc quyền Gazprom tại St. Petersburg, Nga (Ảnh: AP)
Moldova - một quốc gia thuộc Liên Xô cũ - phụ thuộc rất nhiều vào khí đốt của Nga. Hiện khoản nợ lũy kế của nước này ước tính là 709 triệu USD, ngoài ra còn có các khoản thanh toán quá hạn - theo Gazprom. Trong khi đó, Chisinau tuyên bố rằng nước này không nợ nhiều như vậy.
Gazprom cho biết công ty sẽ giảm lượng khí đốt được giao về 0 bắt đầu từ 8h sáng 1/1/2025 (theo giờ Moscow), dựa trên các điều khoản hợp đồng và luật pháp Nga. Công ty này khẳng định rằng họ bảo lưu mọi quyền - bao gồm cả việc đơn phương chấm dứt hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại từ Moldovagaz, công ty mà Gazprom sở hữu 50% cổ phần.
Để đáp lại, Tổng Giám đốc điều hành tạm quyền của Moldovagaz - ông Vadim Ceban - đã đảm bảo với người dân Moldova rằng khối lượng khí đốt đã ký hợp đồng từ các thị trường châu Âu và khu vực sẽ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của bờ phải sông Dniester - vùng lãnh thổ do Chisinau kiểm soát - cho đến tháng 3/2025.
Moldova tuyên bố rằng từ tháng 12/2022, nước này đã gửi toàn bộ khối lượng khí đốt mà họ nhận được từ Nga đến một nhà máy thủy điện ở bờ trái sông Dniester tại Transnistria - khu vực tự quản ly khai của Moldova - để đổi lại họ nhận được điện giá rẻ.
Moldova nhận khí đốt của Nga thông qua mạng lưới đường ống trung chuyển qua Ukraine theo hợp đồng có thời hạn 5 năm với Gazprom, hợp đồng này sẽ hết hạn vào ngày 31/12. Ukraine đã nhiều lần tuyên bố rằng thỏa thuận sẽ không được gia hạn và lưu lượng sẽ giảm xuống mức 0 vào ngày 1/1/2025, bất chấp những lo ngại từ các quốc gia châu Âu vẫn tiếp tục phụ thuộc vào nguồn khí đốt của Nga.
Phó Thủ tướng Moldova Oleg Serebrian đã cảnh báo vào đầu tháng 12 rằng Ukraine khó có thể đồng ý tiếp tục thỏa thuận quá cảnh khí đốt "chỉ vì Moldova". Quốc hội Moldova đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp toàn quốc trong 60 ngày bắt đầu từ ngày 16/12 - bao gồm cả tình trạng cắt điện theo kế hoạch - với lý do thiếu hụt năng lượng và bất ổn liên quan đến nguồn cung cấp năng lượng phát sinh từ quyết định của Kiev.
Trong nhiều thập kỷ qua, ngành năng lượng của Moldova gần như hoàn toàn phụ thuộc vào khí đốt của Nga được cung cấp qua Ukraine. Sau khi Liên Xô tan rã, sự phụ thuộc này đã được chính thức hóa với việc thành lập Moldovagaz vào năm 1999 - một liên doanh giữa Gazprom của Nga, Chính phủ Moldova và khu vực ly khai Transnistria.
Mặc dù các thỏa thuận ban đầu đưa ra mức giá tương đối thấp, căng thẳng bắt đầu nổi lên khi chi phí khí đốt tăng. Đến năm 2007, Moldova đã phải trả 170 USD cho 1.000 m3, tăng mạnh so với mức 80 USD mà họ phải trả vào đầu những năm 2000. Tranh chấp về nợ và giá cả leo thang đã lên đến đỉnh điểm vào năm 2022 với khoản nợ 709 triệu USD mà Gazprom khẳng định.
Mối quan hệ trở nên tồi tệ hơn trong cuộc khủng hoảng khí đốt vào năm 2021 khi Moldova từ chối chấp nhận các điều khoản của Gazprom cho một hợp đồng mới. Chisinau tuyên bố Nga có động cơ chính trị khi hủy bỏ một thỏa thuận năng lượng với EU, trong khi Gazprom cho biết họ chỉ đơn giản là không muốn hoạt động thua lỗ.
Gazprom đã đưa ra khoản nợ 709 triệu USD, trong khi các quan chức Moldova tuyên bố họ chỉ sẵn sàng thanh toán 9 triệu USD.
Thủ tướng Moldova Dorin Recean mô tả động thái của Gazprom vào ngày 28/12 là một chiến thuật bức ép. Ông nhắc lại rằng Moldova từ chối khoản nợ, tuyên bố chính phủ nước này sẽ không công nhận con số trên và có kế hoạch theo đuổi trọng tài quốc tế để bảo vệ lợi ích của đất nước.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!