Từ khóa của năm từ nhiều ngôn ngữ khác nhau sẽ phản ánh điều gì về bức tranh thế giới năm qua. Câu chuyện quốc tế Nhìn lại thế giới 2022 sẽ được thể hiện lại qua những từ khóa nổi bật nhất.
Cuộc sống sơ tán của người dân Ukraine
Từ đầu tiên là Bойна, theo tiếng Nga có nghĩa là Chiến tranh. Ngày 24/2/2022, Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Xung đột Nga - Ukraine leo thang ác liệt khiến gần 8 triệu người dân Ukraine phải rời bỏ nhà cửa đi lánh nạn. Khi tiếng bom, tiếng súng chưa ngớt tại Ukraine, ngày trở về chưa thực hiện được thì họ đang dần thích nghi với cuộc sống ở nơi ở mới và chờ đợi vào một tương lai tươi sáng hơn.
Chị Nataliia Parkhomenko sơ tán từ Ukraine đến Anh từ tháng 5, chị đã sống với bà Amanda Medina trong nhà của bà ở vùng Essex từ đó đến nay. Tấm lòng nhiệt thành của bà chủ nhà khiến quá trình ổn định cuộc sống của chị ở nơi ở mới diễn ra thuận lợi hơn. "Tôi đang sống hạnh phúc ở đây. Tôi may mắn được ở với một phụ nữ rất tốt, bà đã giúp tôi như là mẹ tôi vậy".
Những tình cảm ấm áp như vậy vẫn đang được san sẻ với những người Ukraine phải xa quê hương. Mùa Giáng sinh năm nay, phần lớn họ vẫn được những người chủ nhà tổ chức đón lễ trong yên vui.
Ông Berezhko, một diễn viên kịch Ukraine đã đến Ba Lan cùng với mẹ, vợ và hai con. Ông cho biết: "Chúng tôi tới đây chỉ mang theo vài túi đồ, mọi thứ để lại hết ở Ukraine. Tất cả những gì chúng tôi có hiện nay là nhờ người dân Ba Lan".
Ông Marek Mioduszewski - Thành phố Warszawa, Ba Lan nói: "Bản năng tự nhiên là phải giúp đỡ họ. Chúng tôi gặp nhau trong một đêm lạnh giá bên ngoài nhà tôi, tôi đã mời ông Serhiy và gia đình vào nhà, tôi đã ôm họ vào lòng".
Trải qua lễ Giáng sinh và đón năm mới ở nơi xa lạ, nhưng được bao bọc bằng mọi thứ mà người địa phương có. Những người Ukraine này mang trong mình cùng lúc hai thứ: lòng biết ơn đối với những người cưu mang mình và nỗi mong ngóng chiến sự kết thúc để gia đình được bình an.
Xu hướng thu nhỏ sản phẩm thời kỳ lạm phát
Từ khóa thứ hai là Krympflasjon, được Hội đồng ngôn ngữ Na Uy đề cử. Krympflasjon có từ tương đương trong tiếng Anh là Shrinkflation tạm dịch là quá trình các mặt hàng tiêu dùng vẫn giữ nguyên giá nhưng bị thu nhỏ về kích cỡ hoặc số lượng. Ví dụ một thanh kẹo chocolate Toblerone nhưng loại to hơn, kích cỡ 400 gram có giá bán khoảng 25 USD tại thị trường Mỹ.
Khi bão giá đến, nhà sản xuất không muốn tăng giá để kìm hãm sức mua của người tiêu dùng, thế nên họ chọn cách thu nhỏ sản phẩm. Bao bì vẫn như vậy, vẫn có giá 25 USD nhưng trọng lượng thanh chocolate đã giảm từ 400 gram xuống còn 360 gram. Người mua vẫn trả từng đó tiền nhưng được ít chocolate hơn. Shrinkflation là cách để các nhà sản xuất ứng phó với lạm phát, âm thầm đẩy chi phí sang cho người tiêu dùng.
Ông Edgar Dworsky - Chuyên gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Mỹ: "Trong thời kỳ lạm phát, các nhà sản xuất sẽ dùng cách này nhiều hơn. Họ chịu sức ép từ giá nguyên vật liệu đầu vào tăng cao, hoặc giá vận chuyển tăng do xăng dầu tăng. Khi đó các nhà sản xuất sẽ phải tăng giá trực tiếp đối với sản phẩm, nhưng họ tránh làm mất lòng khách hàng, nên đổi lại họ sẽ thu nhỏ sản phẩm một cách kín đáo".
Chuyên gia kinh tế nhắn nhủ rằng điều mà người tiêu dùng nên làm để bảo vệ quyền lợi của mình, đó là hãy để ý kỹ các loại bao bì xem có sự thay đổi về thể tích hay trọng lượng sản phẩm không, giá thành tăng giảm thế nào và đưa ra sự lựa chọn phù hợp.
Tàu chở khí hóa lỏng Nikolay Urvantsev tại cảng Boilbao, Tây Ban Nha hôm 10/3. Ảnh: Reuters.
Châu Âu đối mặt với khủng hoảng năng lượng
Trong khi đó đến từ châu Phi, Hội đồng ngôn ngữ Nam Phi đề cử từ khóa của năm là Load Shedding, tạm dịch là giảm tải lưới điện trong bối cảnh Nam Phi đang hứng chịu cuộc khủng hoảng thiếu điện tồi tệ nhất từ trước đến nay. Nhưng câu chuyện tồi tệ hơn lại ở nhiều nước châu Âu, nhiều hộ gia đình đã và đang phải vật lộn với việc chi trả các hóa đơn năng lượng. Thậm chí có người buộc phải lựa chọn dành tiền mua thực phẩm hay bật máy sưởi ấm.
Chị Frape - Y tá ở Thành phố London là một trong số hàng triệu người Anh từng có cuộc sống dư dả trước đây, nhưng giờ cũng đang bị cuốn vào cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt. "Có quá nhiều thứ cùng tăng giá, ai cũng cảm thấy áp lực. Buổi tối tôi thường tắt máy sưởi, chúng tôi sẽ lấy một chai nước nóng ôm đi ngủ và đắp thêm chăn. Đắp thêm một lớp chăn thì chẳng tốn kém gì, nhưng bật máy sưởi thì sẽ hết sạch tiền mất".
Nhiều người như chị Frape đã tìm đến Dad's House, một ngân hàng thực phẩm và tổ chức từ thiện ở phía tây London. Nơi này cung cấp thực phẩm cho khoảng 500 gia đình mỗi tuần, trong đó có nhiều người trước kia từng là mạnh thường quân, giờ cũng lâm vào cảnh khó khăn.
Bà Jackie Gordon - Người sử dụng ngân hàng thực phẩm, Thành phố London: "Đêm qua tôi nhịn đói đi ngủ, tôi chẳng có gì để ăn, tôi phải trả các hóa đơn, tôi phải trả tiền thuê nhà. Tôi thà nhịn đói chứ không muốn bị đuổi ra khỏi nhà".
Khủng hoảng năng lượng và giá cả đã kéo dài ở châu Âu trong suốt một năm vừa qua và dường như chưa có dấu hiệu dừng lại. Đầu tháng này, Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) nhận định, châu Âu vẫn sẽ còn đối mặt với việc thiếu hụt khí đốt trong năm 2023, có nghĩa là người dân vẫn phải gánh các hóa đơn chi phí sinh hoạt ở mức cao. Băng giá vẫn đang bao trùm hầu hết châu Âu buộc người dân nhiều nước như Phần Lan hay Đức đã tính đến những phương án năng lượng tạm thời khác từ củi.
World Cup 2022 xô đổ hàng loạt kỷ lục
Từ khóa thứ tư là Gaslighting được bình chọn là từ của năm theo từ điển Merriam-Webster. 'Gaslighting' là thủ thuật thao túng tâm lý để đánh lừa nạn nhân.
Và "thao túng tâm lý" cũng là cụm từ rất phổ biến trong giới trẻ Việt Nam mấy tháng gần đây. Từ những ồn ào về câu chuyện lừa đảo của một cô gái, cụm từ này đã trở thành "hot trend" - xu hướng trên mạng xã hội ở Việt Nam.
Nguồn gốc của từ "thao túng tâm lý" ở Việt Nam là vậy, còn trên thế giới, 'Gaslighting' có số lượt tìm kiếm tăng mạnh trong năm 2022, là do tình trạng tin giả tràn lan trên mạng xã hội và công nghệ đánh lừa người dùng, khiến họ nghi ngờ nhận thức của chính mình, dẫn đến bị lệ thuộc về tâm lý. Điển hình là sự lan truyền các loại tin giả hoặc công nghệ deepfake tổng hợp hình ảnh để tạo ra những video giả và độc hại.
Từ thứ năm trong danh sách từ khóa nổi bật của năm được đề cử bởi một Tổ chức ngôn ngữ đến từ Nhật Bản, từ này đọc là XÊN, có nghĩa là là chiến đấu trong tiếng Nhật.
Bên cạnh các điểm nóng xung đột trên thế giới, từ XÊN cũng dùng để mô tả tính quyết liệt, sự khó khăn mà các cầu thủ Nhật Bản cũng như các cầu thủ từ các quốc gia khác trải qua khi thi đấu tại vòng chung kết FIFA World Cup 2022 vừa qua tại Qatar. Giải đấu tại Qatar cũng là một điểm sáng khép lại một năm 2022 nhiều biến động.
World Cup 2022 tại Qatar là lần đầu tiên giải đấu bóng đá lớn nhất hành tinh được tổ chức vào mùa Đông ở một quốc gia Arab. Đây là kỳ World Cup đắt đỏ nhất trong lịch sử, gấp hàng chục lần chi phí tổ chức World Cup ở Nga năm 2018 hay Brazil 2014. Người hâm mộ trên khắp thế giới được chứng kiến những trận đấu hấp dẫn. Giải đấu tại Qatar có tổng số bàn thắng cao nhất trong lịch sử các kỳ World Cup. Lionel Messi đã điền tên mình vào ngôi đền của những cầu thủ vĩ đại nhất lịch sử bóng đá thế giới khi góp công lớn giúp đội tuyển Argentina vô địch World Cup lần thứ ba trong lịch sử.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!