Lần đầu tiên cho Big Four
Khi tỷ phú Bill Gates ra điều trần trước Quốc hội Mỹ 22 năm trước, để trả lời những chất vấn về việc tập đoàn Microsoft của ông đã có những hành vi cạnh tranh không lành mạnh, ông đã đưa ra những lời giải thích sẽ trở thành điệp khúc quen thuộc của giới công nghệ thung lũng Silicon sau đó.
Tỷ phú Bill Gates và tập đoàn Microsoft từng phải đối mặt với cuộc điều trần về chống độc quyền trước Hạ viện Mỹ năm 1998... (Nguồn: CNN)
Theo Bill Gates, Microsoft đã sản xuất ra những sản phẩm mới, với mức giá cả phải chăng, tạo ra nhiều việc làm và cơ hội kinh doanh hơn bất kỳ lĩnh vực nào của nền kinh tế, đồng thời giúp nước Mỹ trở thành quốc gia đi đầu về đổi mới.
Tuy nhiên, bất chấp những lời giải thích này của Bill Gates, Microsoft vẫn phải đối mặt với vụ kiện chống độc quyền quy mô lớn từ chính phủ Mỹ - trường hợp mang tính điển hình trong suốt nhiều năm sau đó, tạo ra bước ngoặt cho nền kinh tế kỹ thuật số.
Giờ đây, khoảnh khắc này lại sắp được tái hiện, khi Ủy ban Tư pháp Hạ viện Mỹ chuẩn bị có cuộc điều trần dưới hình thức trực tuyến với không chỉ một mà là bốn hãng công nghệ lớn bậc nhất thời điểm này, bao gồm Amazon, Apple, Facebook và Alphabet. Cả 4 vị giám đốc điều hành của các công ty này, trong đó có 2 người giàu có nhất thế giới sẽ buộc phải xuất hiện trước giới lập pháp Mỹ để trả lời về những cáo buộc liên quan tới việc các công ty này có đang chiếm ưu thế quá mức trên thị trường và gây tổn hại cho hoạt động cạnh tranh hay không.
Đây là buổi điều trần chống độc quyền đầu tiên mang hình thức như vậy kể từ cuộc ghé thăm của Gates đến Capitol Hill vào năm 1999. Và một số chuyên gia chính sách dự đoán rằng, lịch sử có thể sẽ lặp lại, trong bối cảnh các đại gia công nghệ đều đang phải đối mặt với một loạt các cuộc điều tra chống độc quyền từ giới chức Mỹ, cả chính quyền liên bang, tiểu bang, cũng như Liên minh châu Âu (EU).
"Càng nhiều thành viên của Ủy ban Tư pháp gây sức ép lên các công ty này, các cơ quan chống độc quyền sẽ càng phải chịu nhiều áp lực trong việc đẩy mạnh các cuộc điều tra" - ông Gene Kimmelman, một cựu quan chức chống độc quyền của Bộ Tư pháp Mỹ chia sẻ.
Mỗi vị giám đốc điều hành lại có những trải nghiệm khác nhau với các nhà lập pháp Mỹ. CEO Apple Tim Cook từng ra điều trần năm 2013 để thảo luận về một số điểm trong chính sách thuế toàn cầu. CEO Alphabet Sundar Pichai đã thể hiện sự bình tĩnh trong phiên điều trần cuối năm 2018 về thực hành dữ liệu và cáo buộc thiên vị chính trị của Ủy ban Tư pháp. CEO Facebook Mark Zuckerberg lại bị Hạ viện và Thượng viện Mỹ truy hỏi tới 10 tiếng về vấn đề bảo mật quyền riêng tư.
...giờ đây, đến lượt các CEO của 4 tập đoàn lớn rơi vào hoàn cảnh tương tự (Nguồn: CNN)
Tuy nhiên, đáng chú ý hơn cả chính là CEO Amazon Jeff Bezos - người giàu nhất hành tinh - chưa lộ diện lần nào trước Quốc hội. Trên thực tế, ông cũng hiếm khi xuất hiện trong các cuộc phỏng vấn mà không có kịch bản sẵn. Vì vậy, những biểu hiện của vị CEO này trong phiên điều trần có lẽ sẽ là điều mà công chúng chờ đợi nhất.
Vì sao thung lũng Silicon trở thành tâm điểm chỉ trích?
Bốn CEO được dự đoán có thể sẽ phải đối mặt với một loạt câu hỏi hóc búa từ các nghị sĩ Mỹ trong bối cảnh Tiểu ban chống độc quyền thuộc Ủy ban Tư pháp Hạ viện đang nỗ lực chống lại tình trạng độc quyền tại thị trường công nghệ.
Không như trường hợp của Microsoft, chỉ tập trung vào cách công ty dùng Windows để chiếm được lợi thế trên thị trường trình duyệt web và một số loại phần mềm, 4 hãng công nghệ sắp ngồi "ghế nóng" đối mặt với nhiều loại khiếu nại khác. Điều này phản ánh một thực tế là ngành công nghệ đã mở rộng sang mọi ngóc ngách của đời sống, không chỉ trong điện toán mà còn trong cả những lĩnh vực như mặt hàng thiết yếu, tạp hóa, theo dõi sức khỏe, vận tải…
Trong hơn 1 năm, Tiểu ban Chống độc quyền của Ủy ban Tư pháp Hạ viện Mỹ do Hạ nghị sĩ Đảng Cộng hòa David Ciciline dẫn đầu, đã yêu cầu hàng núi bằng chứng từ các công ty và phỏng vấn nhiều đối thủ của 4 hãng công nghệ lớn. Kết quả của những nỗ lực này là 5 cuộc điều trần công khai, 385 tiếng gọi điện, họp báo và họp hành khác, 93 yêu cầu cung cấp thông tin từ các doanh nghiệp mang về hơn 1,3 triệu tài liệu. Những gì các CEO sẽ nói trong phiên điều trần ngày 29/7 chỉ là đoạn cuối của cuộc điều tra.
Chủ tịch Tiểu ban Chống độc quyền của Hạ viện Mỹ David Cicilline đang đi đầu nỗ lực cải tổ thị trường kỹ thuật số và kiện toàn luật lệ chống độc quyền tại Mỹ (Nguồn: CNBC)
Amazon bị chỉ trích vì cáo buộc dùng dữ liệu bán hàng từ người bán bên thứ ba để xác định nên bán mặt hàng nào và loại bỏ các thương gia bán cùng mặt hàng trên Amazon như thế nào. Apple bị đối thủ tố cáo dùng chính sách App Store để hạn chế thiết kế ứng dụng và buộc các nhà sản xuất phần mềm phải sử dụng kênh thanh toán riêng của hãng.
Sự thống trị của Facebook trong thị trường quảng cáo trực tuyến cũng làm dấy lên những nghi ngại về việc mạng xã hội này có thể "giết chết" các tờ báo nhỏ lẻ thông qua bóp nghẹt doanh thu quảng cáo và thôn tính các công ty khởi nghiệp nhỏ hơn để bóp nát sự cạnh tranh. Hãng công nghệ Google bị cáo buộc ưu tiên dịch vụ riêng của mình trên trang kết quả tìm kiếm và trên thực tế, từng bị giới chức châu Âu xử phạt vì bán dịch vụ kèm với hệ điều hành Android.
Xét theo một khía cạnh nào đó, phiên điều trần có thể xem là đỉnh điểm sau nhiều năm giới chức Mỹ tiến hành giám sát và chỉ trích tác động của ngành công nghệ đối với quyền riêng tư, nội dung thù ghét, bầu cử. Dù các vấn đề này không có nhiều liên hệ trực tiếp tới cạnh tranh – chủ đề chính trong phiên điều trần, nhiều nhà phân tích hi vọng nó sẽ được nêu ra tại đây.
Các công ty công nghệ sẽ phòng thủ thế nào?
Cả 4 công ty dĩ nhiên đều đã phủ nhận các cáo buộc chống độc quyền, nhấn mạnh vào sự cạnh tranh quyết liệt mà họ phải đối mặt, có thể là từ chính trong nhóm này, hoặc từ các công ty đang ngày càng trở nên hùng mạnh của Trung Quốc. Bên cạnh đó, các công ty cũng lưu ý một cách nhẹ nhàng rằng, nhiều dịch vụ của họ hoàn toàn miễn phí hoặc chỉ tính mức phí rất tháp cho người dùng. Đây được coi là một vấn đề gây nhiều tranh cãi, bởi trong suốt nhiều thập kỷ, mối bận tâm chính của các điều luật chống độc quyền chính là tác động của hành vi doanh nghiệp đối với giá tiêu dùng. Tuy nhiên, gần đây, nhiều chuyên gia đã đặt ra câu hỏi rằng, liệu các tòa án có tập trung quá nhiều vào vấn đề hiệu ứng giá, đặc biệt là trong thời đại mà quảng cáo phụ thuộc rất nhiều vào dữ liệu.
Trước cuộc điều trần, ít nhất một công ty đã công bố nghiên cứu cho thấy họ bị đối xử thiếu công bằng. Hôm thứ Tư, Apple vừa công bố một nghiên cứu mà hãng thực hiện cho thấy, việc Apple được hưởng 30% doanh thu từ nhà phát triển ứng dụng thông qua hệ sinh thái App Store là không hề đắt và phổ biến trong hệ sinh thái số, bao gồm cả Google Play Store, Microsoft Store và các chợ ứng dụng khác.
Chắc chắn, bộ tứ CEO sẽ tranh luận mạnh mẽ, tương tự Bill Gates đã làm hồi năm 1998, rằng các công ty của họ giúp hình thành và phát triển nhiều loại hình doanh nghiệp mới. Ở chiều ngược lại, các nhà lập pháp sẽ đóng vai trò tìm kiếm lỗ hổng trong phản biện của CEO và đánh vào các vấn đề họ không chuẩn bị.
Tuy nhiên, theo ông David Heinemeier Hansson, nhà sáng lập công ty phần mềm quản trị dự án Basecamp, các tranh luận trong phiên điều trần có thể không xoay quanh các vấn đề quan trọng. Ông Hansson là một trong những người lên án Apple và từng làm chứng trước tiểu ban chống độc quyền hồi tháng Một năm nay.
Ông cho rằng phiên điều trần có thể tạo ra động lực để mở đường cho vụ kiện chống độc quyền của Bộ Tư pháp hoặc các thẩm phán liên bang.
"Tôi cho rằng bản thân sự kiện quan trọng hơn bất kỳ điều gì mà mỗi lãnh đạo doanh nghiệp sẽ nói. Điều lạ lùng là chúng ta đã trải qua 25 năm mà không có bất kỳ sự thực thi chống độc quyền nào trong giới công nghệ kể từ vụ Microsoft" - Giám đốc công nghệ Basecamp chia sẻ.
Theo Reuters, Bộ Tư pháp Mỹ được cho là sẽ tiến hành một vụ kiện nhằm vào Google liên quan đến những cáo buộc vi phạm luật cạnh tranh, trong khi Ủy ban Thương mại Liên bang đang điều tra Facebook. Facebook và Google hiện cũng đang phải đối mặt với các cuộc điều tra tại gần 50 bang ở Mỹ. Trong khi đó, Apple và Amazon cũng đang phải đối mặt với sự giám sát chống độc quyền từ các lực lượng thực thi pháp luật ở cả trong và ngoài nước Mỹ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!