Thị trường trái phiếu riêng lẻ: Thiết lập "luật chơi" mới để khơi thông dòng vốn

Định hình lại thị trường trái phiếu riêng lẻ: Nâng chuẩn pháp lý để phát triển bền vững

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang hoàn thiện dự thảo Nghị định thay thế các Nghị định 153/2020, 65/2022 và 08/2023. Theo Ban soạn thảo, văn bản này được xây dựng để đảm bảo tính thống nhất với Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Chứng khoán 2019 và đặc biệt là hai văn bản luật sửa đổi mới nhất vừa được Quốc hội thông qua là Luật số 56/2024/QH15 và Luật số 76/2025/QH15.

Điểm đột phá trong dự thảo lần này là việc tháo gỡ nút thắt về thay đổi mục đích sử dụng vốn. Doanh nghiệp được phép điều chỉnh phương án sử dụng vốn nếu được cấp có thẩm quyền thông qua và đạt tỷ lệ chấp thuận từ người sở hữu đại diện trên 65% tổng số trái phiếu lưu hành. Tuy nhiên, để đảm bảo nguyên tắc tự vay tự trả và tự chịu trách nhiệm, dự thảo yêu cầu nguồn vốn huy động phải được theo dõi tách biệt, ngăn chặn tình trạng sử dụng vốn sai mục đích hoặc đảo nợ thiếu minh bạch.

Dự thảo đặt ra hàng rào kỹ thuật khắt khe hơn đối với nhà đầu tư cá nhân. Theo đó, chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được phép mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, nhưng với điều kiện trái phiếu đó phải có xếp hạng tín nhiệm, được bảo đảm bằng tài sản hoặc có bảo lãnh thanh toán. Nhận định về động thái này, ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch FiinRatings cho rằng, việc bắt buộc xếp hạng tín nhiệm là bộ lọc cần thiết để phân loại hàng hóa trên thị trường, giúp bảo vệ nhà đầu tư cá nhân khỏi những rủi ro thông tin bất cân xứng. Dưới góc độ doanh nghiệp, đại diện một tập đoàn bất động sản lớn tại TP.HCM thừa nhận rằng các quy định mới sẽ khiến chi phí tuân thủ và thời gian phát hành tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, vị này cũng đồng tình rằng đây là cái giá phải trả để sàng lọc các đơn vị yếu kém, giúp những doanh nghiệp làm ăn bài bản có thể huy động vốn với chi phí rẻ hơn trong dài hạn nhờ niềm tin thị trường được khôi phục.

Cơ hội lớn đi kèm áp lực giám sát

Dù khung pháp lý mới mở ra cơ hội huy động vốn, giới chuyên gia cảnh báo rủi ro vẫn chực chờ nếu thiếu cơ chế giám sát thực thi chặt chẽ và minh bạch thông tin tài chính.

Giới chuyên môn đánh giá việc hoàn thiện khung pháp lý là bước đi cấp thiết, song văn bản luật không thể chỉ dừng lại trên giấy tờ. Ông Lê Trung Hải, Phó Trưởng ban Giám sát các công ty đại chúng (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước), nhấn mạnh rằng việc rà soát lại các điều kiện phát hành, xếp hạng tín nhiệm và tài sản bảo đảm là yếu tố sống còn. Quy định mới cần ngăn chặn triệt để tình trạng doanh nghiệp phát hành quá dễ dàng nhưng lại tắc nghẽn dòng tiền khi đáo hạn, gây ra hiệu ứng dây chuyền xấu cho nền kinh tế. Đồng quan điểm, các chuyên gia tài chính độc lập cũng cảnh báo rằng nếu quy định chỉ mang tính chất bổ sung mà thiếu chế tài xử lý vi phạm nghiêm minh, nợ xấu trái phiếu riêng lẻ sẽ rất khó kiểm soát. Mối lo ngại lớn nhất hiện nay vẫn là tình trạng "bình mới rượu cũ", khi một số doanh nghiệp chưa thực sự minh bạch trong báo cáo tài chính hoặc sử dụng vốn huy động sai mục đích cam kết ban đầu.

Ở góc độ doanh nghiệp, dự thảo mới được xem là cơ hội vàng để giảm sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng. Ông Phạm Mạnh Cường, giám đốc tài chính của một doanh nghiệp bất động sản tại Hà Nội nhận định, nếu quy định rõ ràng, họ sẵn sàng chấp nhận cuộc chơi minh bạch để phát hành trái phiếu với lãi suất hợp lý và kỳ hạn dài hơn, từ đó giảm áp lực tái cấu trúc nợ ngắn hạn. Sự thay đổi này cũng nhận được tín hiệu tích cực từ các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm và quỹ đầu tư, những đơn vị vốn dĩ rất khắt khe về quản trị rủi ro. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là chi phí tuân thủ sẽ tăng mạnh. Việc bắt buộc xếp hạng tín nhiệm, phí bảo lãnh thanh toán và tư vấn sẽ khiến biên lợi nhuận của nhà đầu tư cá nhân bị thu hẹp. Nếu thị trường không đủ lớn hoặc doanh nghiệp phát hành có sức khỏe tài chính yếu, chi phí phát hành có thể vượt quá lợi ích mang lại, tạo ra rào cản gia nhập cho cả hai phía cung và cầu.

Gỡ khó cho thị trường trái phiếu: Từ chính sách đến thực thi

Để khung pháp lý mới không chỉ nằm trên giấy, giới chuyên gia nhấn mạnh cần đồng bộ hóa giữa minh bạch thông tin, chuẩn hóa trung gian và chế tài xử phạt đủ sức răn đe.

Các chuyên gia tài chính cho rằng, chìa khóa để khôi phục niềm tin dài hạn là minh bạch hóa tuyệt đối dòng tiền. Doanh nghiệp bắt buộc phải công bố định kỳ, chi tiết về mục đích sử dụng vốn và tiến độ trả nợ thay vì những báo cáo chung chung như trước đây. TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ kiến nghị, cơ quan quản lý cần phân cấp rõ ràng trách nhiệm giám sát, đặc biệt là vai trò của các đơn vị định mức tín nhiệm và tổ chức bảo lãnh phát hành. Không thể tiếp diễn tình trạng các bên trung gian hưởng phí dịch vụ cao nhưng lại vô can khi doanh nghiệp phát hành mất khả năng thanh toán.

Dưới góc độ thị trường, đại diện một quỹ đầu tư trái phiếu lớn tại Hà Nội chia sẻ rằng, họ chỉ thực sự "xuống tiền" khi nhìn thấy sự cam kết minh bạch từ đơn vị phát hành thông qua các báo cáo được kiểm toán độc lập và có sự giám sát chéo từ bên thứ ba.

Bên cạnh đó, định nghĩa "nhà đầu tư chuyên nghiệp" cần được hiểu theo hướng thực chất về kiến thức hơn là chỉ dựa vào quy mô tài sản nắm giữ. Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đề xuất cần có các chương trình đánh giá năng lực hoặc yêu cầu chứng chỉ bắt buộc để đảm bảo cá nhân hiểu rõ rủi ro trước khi tham gia thị trường riêng lẻ, tránh tâm lý đầu tư theo đám đông. Song song đó, tính răn đe của pháp luật là yếu tố then chốt để giữ vững kỷ cương. Các hành vi cố tình cung cấp thông tin sai lệch, che giấu tình hình tài chính hoặc thay đổi điều khoản trái phiếu bất lợi cho trái chủ cần phải bị xử lý hình sự thay vì chỉ dừng lại ở mức phạt hành chính. Việc mạnh tay với các sai phạm sẽ là liều thuốc thử mạnh giúp thanh lọc thị trường, loại bỏ những đơn vị yếu kém để hướng tới sự phát triển bền vững.

Khung pháp lý mới cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là bước tiến quan trọng nhằm củng cố thị trường vốn trung, dài hạn, giúp doanh nghiệp giảm phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng. Song, để tận dụng cơ hội này, cần triển khai đồng bộ các biện pháp minh bạch, giám sát và bảo vệ nhà đầu tư. Nếu thực hiện tốt, thị trường TPDN riêng lẻ có thể trở thành "mỏ vàng" vốn bền vững cho nền kinh tế Việt Nam./.