TP Hồ Chí Minh chuyển đổi xanh: đề xuất giảm 15% phát thải vào 2030

Trong Đề án Chuyển đổi Xanh TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2026–2035, tầm nhìn 2050 do nhóm chuyên gia Đại học VinUni phối hợp Viện Nghiên cứu Phát triển TP (HIDS) xây dựng và đang được lấy ý kiến, các chuyên gia đã đề xuất một lộ trình với nhiều trụ cột và phương pháp thực hiện. Trong đó, đề án đặt mục tiêu giảm tối thiểu 15% mức độ phát thải vào năm 2030. Đây được xem là bước đi quan trọng nhằm hiện thực hóa cam kết Net Zero vào năm 2050 và đưa Thành phố trở thành trung tâm kinh tế xanh của khu vực Đông Nam Á.

Đề án được xây dựng trong bối cảnh TP Hồ Chí Minh là địa phương phát thải lớn nhất cả nước, chủ yếu đến từ giao thông, công nghiệp và tiêu thụ năng lượng. Nếu phát triển theo kịch bản thông thường, tổng lượng phát thải của Thành phố sẽ tăng nhanh, vượt xa khả năng hấp thụ và xử lý của hệ sinh thái đô thị. Vì vậy, mục tiêu giảm ít nhất 15% cường độ phát thải đến năm 2030 không chỉ là yêu cầu môi trường mà còn là điều kiện để duy trì năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Để đạt được mục tiêu này, nhóm chuyên gia đề xuất ưu tiên ba lĩnh vực có tiềm năng giảm phát thải mạnh nhất. Trước hết là năng lượng xanh, trong đó Thành phố cần tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên mức tối thiểu 8% theo công suất thực tế vào năm 2030. Điện mặt trời mái nhà và điện gió ven biển đóng vai trò quan trọng, bên cạnh việc sử dụng LNG như năng lượng chuyển tiếp để thay thế dần nhiên liệu hóa thạch. Mục tiêu này phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế và phản ánh xu hướng giảm phát thải trong sản xuất điện của nhiều đô thị lớn.

Tiếp theo là giao thông – lĩnh vực chiếm tỷ trọng phát thải lớn nhất của Thành phố. Đề án đặt mục tiêu giao thông công cộng đạt ít nhất 15% thị phần vận tải hành khách trước năm 2030, đồng thời thúc đẩy mạnh mẽ quá trình điện hóa phương tiện. Toàn bộ xe buýt mới sẽ được yêu cầu sử dụng điện hoặc hydro, trong khi taxi điện và xe máy điện được khuyến khích triển khai bằng cơ chế tài chính và hạ tầng hỗ trợ như trạm sạc. Việc thí điểm vùng phát thải thấp tại trung tâm Thành phố và các khu vực sinh thái như Cần Giờ được xem là bước tiến quan trọng nhằm giảm khí thải từ phương tiện cá nhân.

Nhóm chuyên gia đã xây dựng 10 trụ cột làm nền tảng cho lộ trình chuyển đổi xanh của thành phố, đồng thời, xây dựng giải pháp, đánh giá và giám sát, mục tiêu cho từng trụ cột theo các mốc thời gian.

Ngoài mục tiêu giảm phát thải 15%, đề án cũng đặt mục tiêu tái chế 90% rác sinh hoạt vào năm 2030, đồng thời giảm tối đa lượng rác phải chôn lấp. Các nhà máy điện rác và mô hình phân loại tại nguồn sẽ đóng vai trò trung tâm. Riêng nước thải đô thị cần được tái sử dụng tối thiểu 20% cho tưới cây, rửa đường và phục vụ các khu công nghiệp. Đây là hướng tiếp cận phù hợp với mô hình đô thị chống chịu khí hậu, giúp giảm áp lực lên hạ tầng xử lý và cải thiện môi trường sống.

Mỗi trụ cột có mục tiêu riêng nhưng liên kết chặt chẽ nhờ bộ 76 chỉ tiêu và mô hình trưởng thành xanh gồm 137 tiêu chí. Việc thiết lập hệ thống đo lường rõ ràng giúp Thành phố có khả năng giám sát tiến độ theo thời gian thực và điều chỉnh chính sách kịp thời.

Khi xác định được mô hình trụ cột và bộ tiêu chí, nhóm chuyên gia xây dựng 5 mức độ trưởng thành xanh cho từng lĩnh vực, từ mức độ "khởi đầu" đến "trưởng thành".

"Theo 5 cấp độ đánh giá trưởng thành này, giao thông xanh và năng lượng xanh là hai lĩnh vực sẽ phải nỗ lực rất nhiều để đạt được mục tiêu", PGS.TS Phan Thị Thục Anh, trưởng nhóm chuyên gia của Đại học VinUni nhận xét.

Theo nhóm chuyên gia, một trong những điểm đặc biệt trong phương pháp tiếp cận của đề án là quan điểm "chuyển đổi kép", kết hợp chuyển đổi xanh với chuyển đổi số. TP Hồ Chí Minh sẽ xây dựng bản đồ số phát thải và hệ thống thống kê thể hiện dữ liệu theo thời gian thực, cho phép các sở ngành theo dõi lượng phát thải của từng lĩnh vực, dự báo xu hướng và đưa ra giải pháp can thiệp sớm. Hệ thống dữ liệu này cũng là nền tảng quan trọng để phát triển thị trường tín chỉ carbon cấp đô thị – một trong những cơ chế tài chính xanh được nhóm chuyên gia đề xuất.

Bên cạnh hạ tầng và công nghệ, tài chính là yếu tố quyết định thành công của quá trình chuyển đổi. Theo ước tính chưa đầy đủ của nhóm, quá trình chuyển đổi xanh của TP Hồ Chí Minh đạt mục tiêu có thể tiêu tốn 900.000 tỷ đồng. Nhóm chuyên gia đề xuất thành lập quỹ chuyển đổi xanh TP Hồ Chí Minh nhằm huy động vốn xã hội hóa, vốn quốc tế và các nguồn tài chính xanh như trái phiếu xanh hoặc tín dụng ưu đãi. Quỹ sẽ đóng vai trò vốn mồi để thúc đẩy các dự án giao thông điện, năng lượng tái tạo, xử lý rác và hạ tầng chống ngập. Việc hình thành thị trường tín chỉ carbon cũng giúp doanh nghiệp có thêm động lực giảm phát thải khi lợi ích kinh tế được bảo đảm.

TP Hồ Chí Minh đang có những thuận lợi rõ rệt để thực hiện lộ trình giảm phát thải như sở hữu hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mạnh, mạng lưới quan trắc môi trường dày, nhiều dự án năng lượng sạch đã vận hành và cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 98 cho phép thử nghiệm các mô hình tài chính – thể chế mới. Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ do mật độ phương tiện cá nhân cao, tỷ lệ tái chế thấp, hạ tầng chống ngập và xử lý nước thải còn thiếu đồng bộ, trong khi nhu cầu vốn đầu tư cao. Nguồn nhân lực xanh cũng đang thiếu hụt, đặc biệt ở các lĩnh vực năng lượng tái tạo, quản lý carbon và kinh tế tuần hoàn.

Dù vậy, nhóm chuyên gia đánh giá với quyết tâm chính trị, sự đồng hành của doanh nghiệp và thay đổi thói quen tiêu dùng từ người dân, TP Hồ Chí Minh hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu chuyển đổi xanh của Việt Nam. Mục tiêu giảm 15% phát thải vào năm 2030 là bước đi đầu tiên, đặt nền móng cho hành trình hướng tới phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050. "Khi các trụ cột được triển khai đồng bộ và hệ thống dữ liệu được vận hành hiệu quả, Thành phố có khả năng tiến tới mô hình siêu đô thị xanh – thông minh, thích ứng khí hậu và phát triển bền vững", Ts Phạm Hồng Nam, thành viên nhóm thuộc đại học VinUni nhận xét.

Đại diện HIDS, TS Phạm Bình An cho rằng đề án đã có phương pháp tiếp cận và xây dựng các tiêu chí toàn diện. Nhóm chuyên gia sẽ tiếp tục gửi đến các sở ban ngành trong từng lĩnh vực để lấy ý kiến đóng góp, hoàn thiện đề án để việc chuyển đổi xanh sớm đi vào triển khai trong từng lĩnh vực, đời sống tại TP Hồ Chí Minh.