Mộ chum được xem là đặc trưng nổi trội nhất của văn hóa Sa Huỳnh sơ kỳ thời đại sắt cách đây 2500-2000 năm. Mộ chum được tìm thấy ở những cồn cao ven biển, ven sông với nhiều hình thức mai táng: Cải táng, hỏa táng, hung táng trẻ em và mộ tượng trưng. Có nơi như di tích Cồn Ràng - Thừa Thiên Huế đã phát hiện tới 207 mộ chum trên diện tích khai quật 2.200m2. Mộ chum Sa Huỳnh đa dạng về kích thước và kiểu dáng, chum lớn nhất có chiều cao tới 1,8m, đường kính 1m.
‘ Mộ chum tại di chỉ Tam Mỹ - Quảng Nam.
‘ Mộ chum hình cầu tại di chỉ Bãi Cọi (Nghi Xuân- Hà Tĩnh)
Kể từ năm 1909 khi được phát hiện cho đến nay, việc tìm hiểu, nghiên cứu về văn hóa Sa Huỳnh đã tròn 100 năm. Đến nay, ngót 80 di tích thuộc văn hóa Sa Huỳnh đã được phát hiện, những hiện vật tìm được đã cho thấy sự phát triển đến một trình độ cao cả về đời sống vật chất và tinh thần của cư dân Sa Huỳnh, địa bàn phân bố chủ yếu ở khu vực Nam Trung bộ VN. Nguồn gốc bản địa của nền văn hóa này đã được khẳng định, đồng thời các nhà khảo cổ và khoa học cũng đã tìm thấy những dấu ấn giữa nền văn hóa Sa Huỳnh và văn hóa Đông Sơn.
‘ Khuyên tai 3 mấu
Cùng với văn hóa Đông Sơn, văn hóa Sa Huỳnh là một trung tâm văn minh rực rỡ thời kỳ đầu dựng nước. Còn nhiều bí ẩn, độc đáo của nền văn hóa Sa Huỳnh hiện đang được các nhà khảo cổ, khoa học nghiên cứu và khám phá. Một phần trong hành trình 100 năm phát hiện và nghiên cứu nền văn hóa đặc sắc này đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử. Phòng trưng bày sẽ mở cửa trong vòng 4 tháng.