Góc nhìn văn hóa lên sóng ngày 23/3 đề cập tới chủ đề mối quan hệ mật thiết giữa văn học và điện ảnh. Trong 7 thập kỷ qua, nhiều bộ phim thành công vang dội của điện ảnh Việt có kịch bản từ những tác phẩm văn học kinh điển. Trong điện ảnh, vai trò của cốt truyện luôn là số 1. Một tác phẩm văn học hay thường chứa đựng những yếu tố hấp dẫn về tình huống, tâm lý nhân vật, là mảnh đất màu mỡ để đạo diễn khám phá, khai thác, sáng tạo, chưa kể sức thu hút trước đó của tác phẩm văn học cũng là điểm cộng trong quảng bá, thu hút sự quan tâm của công chúng. Thực tế cho thấy, sự cộng hưởng của tác phẩm văn học có thể mang lại những thành công ngoài sự dự đoán của nhà sản xuất điện ảnh.
Một thống kê ước tính 30% các bộ phim hiện nay có nguồn gốc từ tiểu thuyết và 80% sách văn học được cho là "đắt như tôm tươi" đã được chuyển thể từ phim. Sự gắn bó giữa hai ngành nghề này trong nhiều năm qua phác họa lên một bức tranh mà trong đó, ranh giới giữa các môn nghệ thuật dần bị xóa nhòa. Có thể thấy, nếu nhiều bộ phim Việt hiện nay dùng chiêu trò để lôi kéo khán giả ra rạp với kịch bản hài nhạt nhẽo, cảnh nóng… để rồi sau đó nhanh chóng bị lãng quên thì dòng phim chuyển thể lại hoàn toàn khác. Nó ghi lại các tác phẩm gốc vốn đã có sẵn giá trị và chỗ đứng nhất định trong lòng công chúng.
"Kịch bản văn học chỉ là một sự hỗ trợ, có thể là từ 10 – 15% đã là nhiều. Nhưng trong văn học có rất nhiều tài nguyên quý giá và phải có gia công, con mắt xanh. Tư nhân cứ việc làm phim thị trường nhưng vẫn phải có dòng phim chính luận. Nhà nước vẫn phải bỏ tiền ra làm những vấn đề liên quan đến tâm hồn của người Việt, lịch sử của người Việt… Có thể chiếu đại chúng thì khán giả trẻ ít xem nhưng nó cần thiết, quan trọng. Những dòng phim nói về lý tưởng, tinh hoa và tình yêu thương của con người, nói về những điều sâu thẳm trong trái tim con người rõ ràng đang thiếu", nhà văn – nhà phê bình điện ảnh Thiên Sơn chia sẻ.
Không chỉ điện ảnh Việt mà điện ảnh thế giới cũng luôn xem văn học như một mảnh đất màu mỡ. Một tờ báo Pháp từng làm cuộc khảo sát về tác động của các tác phẩm văn học nổi tiếng với điện ảnh, kết luận cứ 5 bộ phim sẽ có một bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học.
Thực tế, sự thành công của tác phẩm văn học không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với thành công của tác phẩm điện ảnh. Không ít tác phẩm đã thất bại ngay từ lúc mới ra rạp như Cậu vàng, hay Kiều @... Vậy đâu là công thức thành công cho một bộ phim điện ảnh khi được chuyển thể từ một tác phẩm văn học? Chắc chắn sẽ khó có một công thức cụ thể. Nhưng có một yếu tố không thể phủ nhận và luôn được nhấn mạnh, đó chính là tài năng của người chuyển thể kịch bản, đạo diễn. Một bộ phim điện ảnh hay không chỉ dừng lại ở minh họa tác phẩm văn học.
"Các nhà biên kịch phải đọc nhiều hơn. Bản thân họ phải như một nhà văn gia nhập vào đời sống của văn học. Điều thứ 2 đến từ hội đồng xét duyệt, đôi khi cũng phải chấp nhận những điều hơi gai góc trong tác phẩm văn học. Yếu tố thứ 3 là quan điểm về chuyển thể, cần được cởi mở hơn", biên kịch Trịnh Thanh Nhã cho hay.
Những năm vừa qua, điện ảnh Việt phải đối mặt và giải quyết vấn đề lớn là khan hiếm kịch bản hay. Trong bối cảnh ấy, kịch bản chuyển thể từ tác phẩm văn học có thể là một lựa chọn khôn ngoan. Dù có không ít thách thức nhưng rõ ràng, văn học trong nước vẫn luôn là vỉa quặng dồi dào để điện ảnh khai thác.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!