Những năm gần đây, nhu cầu xây dựng ngày càng nhiều trong khi các mỏ cát được cấp phép không đủ đáp ứng nhu cầu. Từ thực tế này, nhiều đối tượng đã bất chấp, dùng mọi thủ đoạn để tìm cách khai thác cát lậu bán ra thị trường. Tiếp tay cho hành vi khai thác cát lậu chính là những bãi tập kết cát trái phép nằm dọc các tuyến sông.
Cận cảnh những bãi tập kết cát không phép
Tại bãi tập kết cát sỏi bên bờ sông Vàm Cỏ nằm ngay gần cầu Mỹ Lợi, thuộc xã Bình Đông - thị xã Gò Công, tỉnh Tiền Giang.
Từ sáng sớm, từng đoàn xe đã nườm nợp ra vào để lấy cát. Điều ngạc nhiên là dù bãi chứa đầy các loại cát, từ cát san lấp đến cát xây dựng, rồi các loại đá dùng để đổ bê tông, nhưng bãi tập kết này chẳng hề lắp bảng thông báo công khai thông tin cũng chẳng có trạm cân và đương nhiên chẳng có camera giám sát. Thậm chí chủ bãi còn chẳng thèm lập công ty.
Vì không có công ty nên cũng chẳng ai dám chắc, các loại cát sỏi được mua bán tại bãi vật liệu này là cát sỏi có nguồn gốc hợp pháp - hay nói đúng hơn là trước khi đưa đến đây, số cát sỏi này có được khai thác theo giấy phép do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp theo quy định hay không.
Dọc theo sông Vàm Cỏ, có hàng chục bãi cát không phép như thế này ngang nhiên hoạt động. Và hàng ngày, người bơm thì cứ bơm, người bán thì cứ bán như một cách tiếp tay cho cát tặc để tiêu thụ cát trái phép, sai phép.
Theo đánh giá của các nhà thầu xây dựng, hiện tại, cát san lấp đang là mặt hàng khan hiếm nhất và giá thành khá đắt đỏ. Trước tình trạng cung vượt cầu như thế này, một số đối tượng đã chớp thời cơ thuê người hút cát lậu hoặc tận dụng phương tiện hút trộm cát. Đặc biệt, tuyến sông Tiền, sông Hậu và khu vực biển Cần Giờ, giáp ranh giữa TP Hồ Chí Minh với Long An, Tiền Giang và Bà Rịa - Vũng Tàu đang là "điểm nóng" để các đối tượng khai thác cát trái phép. Việc xử lý các đối tượng này gặp nhiều khó khăn do những chiêu trò chống đối.
Gian nan xử lý “cát tặc”
Khu vực biên giới biển - đoạn giáp danh giữa TP Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Vũng Tàu, khi màn đêm buông xuống là thời điểm mà các đối tượng đưa sà lan với máy móc công suất lớn đi hút trộm cát. Đây cũng là lúc tổ công tác của Phòng Cảnh sát đường thủy, Công an TP Hồ Chí Minh lặng lẽ lên chiếc tàu gỗ nhỏ rời bến, men theo dòng sông để tiến hành trinh sát.
12h đêm trên vùng biển giáp danh giữa huyện Cần Giờ của TP Hồ Chí Minh và huyện Gò Công của tỉnh Tiền Giang. Khi phát hiện các tàu chở cát đang lầm lũi hướng vào bờ, một tổ công tác khác liền tiếp cận ra tín hiệu rồi yêu cầu tất cả các tàu cho kiểm tra giấy tờ.
Thuyền trưởng thì không có chứng nhận khả năng chuyên môn thuyền trưởng, máy trưởng thuyền viên cũng chả ai có chứng nhận khả năng chuyên môn thủy thủ, còn số cát trên tàu thì đương nhiên cũng chẳng có giấy tờ gì.
Mặc dù liên tục bị các lực lượng chức năng bắt giữ, tuy nhiên, tình trạng khai thác cát trái phép ở khu vực này vẫn diễn biến phức tạp. Thậm chí, các đối tượng luôn sẵn sàng các câu trả lời để đối phó với lực lượng chức năng.
PV: Sao em bị công an bắt thế này?
Đối tượng: Em bơm cát lậu nên mấy anh bắt.
PV: Cái này em làm hay là?
Đối tượng: Em làm thuê.
PV: Thế chủ là ai?
Đối tượng: Chủ em không biết.
PV: Không biết thì làm sao người ta trả lương cho em?
Đối tượng: Thì em chưa nhận lương lần nào hết, đến thứ 3 mới có lương thì hôm nay đã bị bắt rồi.
Thực tế thời gian qua, việc khai thác cát trái phép trên nhiều tuyến sông, biển đã trở thành vấn đề nóng khi "cát tặc" lộng hành với nhiều thủ đoạn tinh vi. Hoạt động theo băng nhóm, thậm chí sẵn sàng tấn công lực lượng chức năng làm nhiệm vụ nếu bị phát hiện, hoặc sẵn sàng đánh chìm ghe cát để tiêu hủy chứng cứ. Với đà khai thác hiện nay, nguồn tài nguyên này sẽ chả mấy mà cạn kiệt.
Hàng ngàn vụ khai thác cát trái phép
Theo báo cáo về tình hình vi phạm pháp luật trong hoạt động khai thác cát, sỏi của Bộ Công an, từ năm 2019 đến nay, các lực lượng chức năng đã phát hiện, bắt giữ hơn 1.000 vụ với hơn 2.000 đối tượng có hành vi khai thác cát trái phép. Tổng số tiền xử phạt hơn 30 tỉ đồng. Tịch thu hơn 100 ghe thuyền cùng nhiều ô tô, máy xúc.
Tuy nhiên, chỉ có 2 vụ được khởi tố về hành vi khai thác khoáng sản trái phép ở Đồng Nai và Long An.
Siết chặt bến thủy không phép; giải pháp chống cát tặc
Xác định cát sỏi được khai thác trái phép muốn đến được công trình thì phải được bơm xuống các bãi tập kết - đặc biệt là những bãi tập kết trái phép. Thời gian qua, các lực lượng chức năng ở TP Hồ Chí Minh triển khai nhiều giải pháp mạnh tay để xử lý "cát tặc", trong đó có việc quyết tâm dẹp các bến thủy nội địa không phép, lập chốt kiểm soát phương tiện thủy trên biển.
Theo số liệu của Sở Giao thông Vận tải TP Hồ Chí Minh, hiện toàn thành phố đang tồn tại 34 bến thủy nội địa không bảo đảm an toàn hoạt động. Chủ yếu phục vụ hoạt động bốc dỡ vật liệu xây dựng nằm ở TP. Thủ Đức, huyện Bình Chánh, huyện Hóc Môn, huyện Củ Chi…
Từng là "điểm nóng" về khai thác cát trái phép khiến dư luận bức xúc, nhưng nhờ sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, lực lượng chức năng, đến nay, không chỉ các bến bãi ở dọc sông Rạch Tra được quản lý chặt mà hoạt động khai thác cát trên sông Rạch Tra đến nay cũng không còn xảy ra.
Thiếu tá Trịnh Hoài Sơn - Phó trưởng Trạm Cảnh sát đường thủy Rạch Tra, Công an TP Hồ Chí Minh - cho biết: "Khi xử lý nghiêm bến bãi tự phát, không phép thì tình trạng khai thác cát trái phép mới giảm hẳn".
Theo Thiếu tá Sơn, cuối năm 2020, trên địa bàn TP Hồ Chí Minh có tới 67 bến thủy không phép, Đến tháng 7 năm 2022 vẫn còn 34 bến. Tuy nhiên dù một số bến không phép hoặc bị đình chỉ nhưng vẫn có giấy phép kinh doanh vật liệu xây dựng. Do đó, các xã, phường cần rà soát các bãi tập kết cát trái phép trên địa bàn quản lý, lập kế hoạch tháo dỡ các đường, bến bãi vận chuyển, khai thác cát trái phép do các đối tượng khai thác, mua bán tạo ra. Có như vậy mới hạn chế được tình trạng khai thác cát trái phép trên địa bàn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!