Nhận thấy sự cần thiết của các chế độ an sinh, hưu trí khi về già nhưng lại cần tiền ngay mà chẳng đợi được đến lúc về hưu, đây là bài toán mà ngành bảo hiểm xã hội (BHXH) đang cần lời giải để khuyến khích sự tham gia của người dân.
Gia tăng số người hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần
Số lượng người lao động nghỉ hưởng BHXH một lần đang có xu hướng gia tăng qua các năm. Thống kê mới nhất của BHXH Việt Nam cho biết, giai đoạn 2016 - 2020, mỗi năm, con số này tăng trung bình khoảng 9%.
Đáng nói, trong 3 tháng đầu năm 2021, số lượng người lao động nhận BHXH 1 lần tiếp tục tăng mạnh. Dù đã triển khai nhiều biện pháp tuyên truyền, nâng cao hiểu biết của người dân về quyền lợi về lâu dài khi tham gia BHXH nhưng các đơn vị BHXH tại địa phương cũng gặp không ít khó khăn để hạn chế tình trạng này.
Đến nhận quyết định hưởng BHXH 1 lần sau 9 năm tham gia, anh Nguyễn Văn Đỉnh, xã Quyết Thắng, TP Hải Dương dự kiến sử dụng số tiền gần 50 triệu đồng vào việc kinh doanh tự do sau khi nghỉ làm ở công ty. Tuy nhiên, sau nhiều lần nghe tư vấn, thay vì chấm dứt, anh lại tiếp tục tham gia BHXH.
Luôn tư vấn cho người lao động tiếp tục tham gia BHXH từ khi tiếp nhận, xử lý đến lúc ban hành quyết định hưởng BHXH 1 lần nhưng không phải quá trình tư vấn nào cũng đạt hiệu quả.
Còn phải chờ nhiều năm mới đến tuổi nghỉ hưu để nhận các chế độ; cần tiền ngay để trang trải cuộc sống sau khi mất việc, nghỉ việc - nhiều lý do được người lao động đưa ra khi quyết định rút khỏi hệ thống BHXH hiện hành. Theo thống kê của BHXH tỉnh Hải Dương, trung bình mỗi năm, đơn vị xử lý cho hơn 8.000 trường hợp hưởng BHXH 1 lần.
Cũng theo BHXH Việt Nam, từ đầu năm đến nay, cả nước có hơn 226.000 người hưởng BHXH 1 lần, tăng hơn 20,5% so với cùng kỳ năm 2020. Nhận định ban đầu, sự gia tăng này một phần là do ảnh hưởng của dịch COVID-19, người lao động có thu nhập thấp, không có tích lũy, khi mất việc, họ cần tìm một nguồn tài chính để bù đắp.
Đề xuất sửa đổi Luật BHXH để thu hút người dân
Theo BHXH Việt Nam, trong 5 năm thực hiện Luật BHXH, thống kê chỉ ra rằng, cứ có 2 người mới tham gia vào BHXH thì có 1 người rời khỏi hệ thống. Đây là tỷ lệ khá lớn so với nỗ lực phát triển đối tượng BHXH. Tính đến năm 2020, mới chỉ có gần 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia, trong khi mục tiêu đến năm 2030, con số này phải đạt khoảng 60%.
Đây cũng là những bất cập được Bộ Lao động Thương binh và Xã hội chỉ ra trong dự thảo tờ trình đề nghị xây dựng Luật BHXH sửa đổi. Bộ cũng đề xuất nhiều thay đổi như giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu hay siết chặt các quy định hưởng BHXH 1 lần, từng bước gia tăng số người tham gia.
Rút ngắn thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm và tiến tới 10 năm. Đề xuất này được cho là hợp lý. Tuy nhiên, nếu thời gian đóng BHXH ngắn thì mức lương hưu cũng sẽ thấp. Theo các chuyên gia, việc điều chỉnh này cần phải tính toán, bảo đảm giữa tỷ lệ đóng và tỷ lệ hưởng lương hưu và cần có một mức sàn lương hưu tối thiểu.
Việc siết chặt các quy định hưởng BHXH 1 lần được đánh giá là cần thiết nhưng cần phải cân nhắc kỹ và tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp.
Ông Lê Đình Quảng, Phó Trưởng ban Chính sách pháp luật, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng: "Chúng ta phải chấp nhận, phải thắt chặt nhưng quy định, điều kiện mà những người bình thường để nhận BHXH 1 lần. Trong bối cảnh hiện nay, rất nhiều người khó khăn nhưng về lâu dài người lao động cần hướng đến hệ thống an sinh, bảo hiểm hưu trí. Khi điều kiện về hưu thuận lợi, người ta sẽ có điều kiện tiếp tục duy trì, tránh tình trạng hưởng BHXH 1 lần".
Cũng theo ông Quảng, chính sách hưu trí hiện nay còn nặng về nguyên tắc đóng - hưởng, chưa chú ý đến nguyên tắc chia sẻ. Thực tế, khoảng cách chênh lệch giữa người có mức lương hưu cao nhất và lương hưu thấp nhất hiện nay là tương đối lớn. Việc thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa các nhóm lao động, có thể là giải pháp hạn chế tình trạng rút BHXH 1 lần.
Người già khỏe nhờ chế độ hưu trí
Có thể thấy, vai trò của BHXH là dài hạn khi về hưu, người lao động có lương cùng nhiều chế độ khác. Người dân sẽ tham gia và quyết định ở lại với hệ thống khi thấy rõ những quyền lợi này về lâu dài.
Thực tế đến nay, số người sau độ tuổi nghỉ hưu chưa thuộc diện bao phủ của hệ thống BHXH hoặc tầng an sinh xã hội nào khác là gần 65%. Theo các chuyên gia, cần phải giảm tỷ lệ này để tránh gây áp lực cho hệ thống an sinh xã hội trong tương lai. Việc điều chỉnh các quy định trong Luật BHXH phải theo hướng linh hoạt, đa dạng, hợp lý, khuyến khích sự tham gia của người dân. Về lâu dài, người cao tuổi sẽ yên tâm với chế độ hưu trí khi tham gia hệ thống BHXH.
Đủ để trang trải chi phí sinh hoạt tuổi về già, ông Nguyễn Văn Phú (Phường Phạm Ngũ Lão, TP Hải Dương) yên tâm với khoản lương hưu hơn 3 triệu đồng mỗi tháng.
Tuổi già với nhiều bệnh lý nền, thẻ BHYT như vật bất ly thân với những thành viên trong tổ hưu trí của phường Phạm Ngũ Lão, TP Hải Dương. Đây là quyền lợi tốt được các ông đánh giá trong chế độ hưu trí khi tham gia BHXH.
Cũng nhận thấy sự cần thiết của các chế độ an sinh khi về già, số lượng người tham gia BHXH tự nguyện cũng có xu hướng gia tăng.
Mở cửa hàng kinh doanh, có nguồn thu tốt, ổn định nhưng để yên tâm, chị Vũ Thị Nga (Huyện Thanh Miện, Hải Dương) vẫn quyết định tham gia BHXH tự nguyện.
"Thấy được lợi ích, vui vẻ tham gia" cũng là mục tiêu được các địa phương trên địa bàn tỉnh Hải Dương đặt ra khi tuyên truyền, phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.
Thống kê đến hết năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện đã đạt gần 1,1 triệu người, tăng 494.000 người, gần gấp đôi so với năm 2019. Bên cạnh việc điều chỉnh các quy định hiện hành, việc hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện được đánh giá là cần thiết để giữ chân người lao động trong hệ thống, thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!