Nằm cách trung tâm thành phố khoảng 35km, làng nghề làm bánh tráng (xã Phú Hòa Đông, huyện Củ Chi, TP Hồ Chí Minh) các lò bánh tráng truyền thống lẫn sản xuất bằng máy vẫn hoạt động để sản xuất theo đơn đặt hàng và xuất khẩu.
So với xưa kia, hầu hết những làng nghề truyền thống đang dần mai một do nhu cầu thị trường giảm, không đủ sức cạnh tranh với dòng sản phẩm hiện đại, thiếu hụt nguồn nhân công… Song nghề làm bánh tráng ở Phú Hòa Đông vẫn giữ được nhịp độ phát triển khá bền vững.
Tại hộ gia đình chị Hồ Phú Châu (Cơ sở Làng bánh tráng, ấp Phú Lợi), đến nay cơ sở này vẫn duy trì nghề tráng bánh truyền thống. Các công đoạn từ ngâm bột, xay bột, tráng bánh, phơi bánh,… đều thực hiện thủ công, do chính tay chị Châu - người đã có thâm niên làm bánh hơn 20 năm, trực tiếp tráng bánh hàng ngày, đồng thời phục vụ cho nhu cầu tham quan, trải nghiệm của du khách.
Lò bánh tráng của gia đình chị Châu cũng là điểm dừng chân của nhiều khách du lịch khi có dịp đến thăm làng nghề. Đến thời điểm này, cũng không ai nhớ chính xác bánh tráng Phú Hòa Đông ra đời khi nào, nhưng ước chừng hơn 80 năm trước. Người dân ở đây kể rằng từ khi lớn lên đã thấy có nhiều người làm bánh tráng và cứ thế các lò bánh tráng được truyền từ đời này sang đời khác, hoặc giữa những người cùng ngành nghề chỉ dạy cho nhau.
Với cách làm truyền thống, bột gạo sau khi pha theo tỉ lệ với nước, muối, người thợ dùng một cái gáo múc bột đổ lên trên một tấm vải được căng sẵn trên một cái miệng nồi có nước đang ở bên trong. Sau đó dùng gáo dừa trải đều một lớp bột thật mỏng theo hình tròn, động tác này phải khéo léo nhanh nhẹn diễn ra trong vài giây. Bánh chín thì dùng một chiếc ống luồn dây bánh, gỡ ra trải lên một chiếc liếp được đan bằng tre, sau đó mang ra phơi nắng. Động tác phải thật nhanh và khéo, bởi chỉ cần vụng về hay run tay, bánh tráng sẽ không tròn đều mà co dúm lại. Nguyên liệu đốt có thể là củi, trấu, mạt gỗ, mùn cưa, vỏ dừa… tạo nhiệt cho hơi nước nóng lên mà chín bánh chứ không dùng lửa trực tiếp như cách nấu thông thường.
Để đáp ứng lượng tiêu thụ ngày càng lớn và đa dạng của thị trường, bánh tráng Phú Hòa Đông những năm gần đây đã sản xuất thêm nhiều chủng loại mới. Cùng với đó, nhiều lò bánh truyền thống đã chuyển sang sản xuất bằng dây chuyền máy móc hiện đại để gia tăng năng suất, tiết kiệm lao động, tăng thu nhập cho nhân công, đáp ứng các tiêu chuẩn thị trường ngoài nước
Cách lò bánh chị Hồ Quế Châu không xa, cơ sở Phan Văn Tuấn (ấp Phú Mỹ) khá bề thế với hệ thống máy móc quy mô hiện đại được đầu tư đến 2 tỉ đồng, sản xuất theo dây chuyền làm bánh khép kín. Mỗi ngày cơ sở này sản xuất tầm 400 - 500 kg, vào những dịp cao điểm sản lượng thường tăng lên khoảng gấp 2 lần.
So với cách tráng thủ công, bánh tráng làm bằng máy móc ngoài việc cho năng suất cao, đảm bảo vệ sinh an toàn. Bên cạnh đó, có thể sản xuất được đa dạng chủng loại và kích cỡ theo yêu cầu khách hàng, đặc biệt là không còn lệ thuộc vào điều kiện thời tiết, vì công đoạn phơi bánh cũng đã có máy móc hỗ trợ", anh Tuấn cho biết. Tuy nhiên, dù bánh thủ công hay qua máy móc thì các lò bánh ở Phú Hòa Đông đều đảm bảo chất lượng, uy tín, không có phụ gia trong sản phẩm…
Ông Trần Châu - Chủ tịch Hội Nông dân xã Phú Hòa Đông chia sẻ, Hiện địa phương có khoảng 100 lò bánh tráng, trong đó phần lớn làm bằng máy. Mỗi ngày các lò bánh làm ra khoảng 40 tấn bánh, trong đó hai phần ba sản lượng được xuất khẩu. Làng nghề giải quyết việc làm cho 5.000 - 6.000 lao động trong toàn huyện với thu nhập cao hơn lao động nông nghiệp thuần từ 1,4 - 3,6 lần.
Đây là một trong 6 làng nghề truyền thống được TP Hồ Chí Minh lựa chọn để tham gia Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) trong thời gian qua. Để hỗ trợ các hộ làm bánh tráng, Hợp tác xã (HTX) làng nghề bánh tráng Phú Hòa Đông đã ra đời hơn 14 năm, là nơi cung cấp xuyên suốt sản phẩm bánh tráng cho Saigon CO.OP trong thời gian qua. Với 10 lò bánh tráng và 18 xã viên, sản phẩm của HTX phần lớn được làm ra để phục vụ cho hoạt động xuất khẩu. Riêng thị trường bán lẻ nội địa, mỗi ngày HTX cung cấp khoảng 15 tấn sản phẩm. Ông Châu cho biết.
Bánh tráng Phú Hòa Đông, dù tráng theo phương thức thủ công truyền thống hay máy móc hiện đại đều có sự vất vả và khéo léo của người thợ, nhưng bù lại chiếc bánh làm ra có hương vị đặc biệt mà không phải nơi đâu cũng có được. Bên cạnh việc phát triển kinh tế, đảm bảo thu nhập, còn là để giữ gìn và phát triển thương hiệu, bản sắc cho làng nghề bánh tráng Phú Hòa Đông.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!