Truyền thống nuôi rắn độc
Làng Vĩnh Sơn xưa vốn là một vùng rậm rạp, là nơi cư ngụ lý tưởng của nhiều loài bò sát, trong đó có rắn, đặc biệt là rắn hổ mang. Vào những dịp nông nhàn, thanh niên trai tráng trong làng thường vào rừng bắt rắn về bán cho người giàu có để ngâm rượu, làm thuốc hay thậm chí làm thịt. Từ kinh nghiệm về việc săn bắt rắn, người làng này đã biết nuôi rắn, làm thịt, làm rượu rắn và tận dụng nhiều bộ phận của rắn để mang lại hiệu quả kinh tế. Kinh nghiệm đó đã được đúc kết và truyền từ đời này sang đời khác, trở thành nghề đặc trưng của người dân làng Vĩnh Sơn.
Vĩnh Sơn là một trong số những làng được cấp phép nuôi các loài rắn nguy hiểm như: hổ mang, hổ trâu, hổ chúa…
Năm 1979, xã Vĩnh Sơn đã xây dựng một trại rắn trung tâm để nuôi rắn sinh sản và chế biến các sản phẩm từ con rắn. Được sự giúp đỡ của các nhà khoa học đầu ngành, trại rắn đã cho ra đời những sản phẩm nổi tiếng: Rắn sinh sản và rắn thương phẩm; cao rắn; rượu rắn cổ truyền. Từ sau năm 1986, Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị trường thì trại nuôi rắn Vĩnh Sơn cũng dần teo tóp và nghề nuôi rắn hộ gia đình lại có cơ hội khôi phục và phát triển, mới đầu chỉ có vài hộ nuôi rắn trong vườn nhà nhưng đến nay đã lan truyền hầu như toàn xã.
Trước đây, các hộ dân trong xã nuôi nhiều loại rắn khác nhau, nhưng sau này, khi thấy nhu cầu thị trường và mức lợi nhuận với các loại rắn độc lớn hơn… nên cả chục năm nay, các hộ chủ yếu nuôi rắn độc như rắn hổ mang, hổ trâu… Thậm chí là hổ chúa. Đây là các loại rắn có nọc độc đặc biệt nguy hiểm, nếu người bị cắn không được cấp cứu kịp thời có thể chết sau giây lát. Vậy nhưng ở ngôi làng này, rắn độc cũng chỉ giống như những vật nuôi bình thường khác.
Rắn là một loài dễ nuôi vì ít bệnh tật, những gì các hộ dân ở đây cần làm chỉ là cho ăn, dọn ổ và chờ đợi các sản phẩm từ rắn. Chuồng trại chăn nuôi không tốn quá nhiều diện tích vì là hệ thống chuồng tầng và thường được xây dựng ngay trong khu vực nhà ở. Hang rắn là một cái hầm hình hộp được ốp bằng mấy hàng gạch chỉ (cao chừng 30 - 40cm) và không cần phải tô trát hay sơn vôi gì cả. Phía dưới có máng hốt, bên trên cửa hang được làm bằng gỗ có ghép lưới sắt và khóa chốt cẩn thận. Nhiều người dân ở đây đùa vui rằng: Làm chuồng rắn còn dễ hơn làm chuồng gà.
Rắn ăn rất ít và có tập tính tích mỡ cho mùa đông vì vậy cứ cách 4-5 ngày người dân mới cần cho rắn ăn một lần. Những đĩa mồi thường gồm: cổ gà, đầu gà, cóc thậm chí là ngan con, vịt con loại không đạt tiêu chuẩn được xuất ra từ các trang trại xung quanh. Thức ăn cho rắn thường được trộn thêm với men tiêu hoá và một số loại thực phẩm chức năng khác.
Thức ăn cho rắn được các hộ chăn nuôi chuẩn bị kỹ càng trước khi đưa vào chuồng rắn
Các sản phẩm từ rắn khá đa dạng. Các hộ có thể bán rắn thương phẩm, rắn giống, trứng rắn, thậm chí là cả xác rắn. Không chỉ dừng lại ở đó, khi không thể xuất đi những sản phẩm kể trên, các hộ nuôi đã chuyến hướng sang các hàng hoá khác như rượu rắn, cao rắn…
Rắn có tập tính ngủ đông và sẽ không ăn, không phát triển, gầy đi và ảnh hưởng nhiều đến hiệu quả chăn nuôi. Vì vậy, người dân Vĩnh Sơn đã mạnh dạn thay đổi tập tính của chúng bằng cách đầu tư hệ thống bóng hồng ngoại nhằm tạo môi trường ấm áp để rắn có thể phát triển quanh năm.
Phát tài từ rắn độc
Diện tích chuồng trại không đáng kể, ăn ít, dễ nuôi và hiệu quả kinh tế cao là những lý do khiến người dân làng Vĩnh Sơn bất chấp những nguy hiểm luôn rình rập mà "đánh cược" tính mạng của mình vào loài bò sát này. Không ít hộ gia đình đã thoát nghèo và trở thành "tỷ phú" sau khi đầu tư sớm và nuôi rắn.
Lợi nhuận "khủng" từ rắn đã giúp cho người dân làng Vĩnh Sơn có cơ hội cải thiện cuộc sống
Mọi bộ phận trên cơ thể của rắn đều mang lại lợi nhuận về kinh tế. Có những thời điểm, giá rắn thịt (rắn thương phẩm) lên tới 700.000 đồng/kg, trứng rắn dao động trong khoảng 150.000 – 170.000 đồng/quả, rắn giống được bán với giá 250.000-300.000 đồng/kg. Xác rắn – thứ tưởng chừng như chỉ có thể bỏ đi nhưng với người dân Vĩnh Sơn chúng cũng có thể đem lại lợi nhuận. Đây là một loại dược phẩm Đông y và cũng được nhiều người thu mua với giá khoảng 70.000 đồng/kg tại thời điểm cao nhất.
Chi phí xây dựng hệ thống chuồng trại thường không quá tốn kém, hệ thống hang rắn được xếp chồng lên nhau. Chỉ với 10m2 diện tích khoảng 350 hang rắn đã được xây dựng. Thậm chí nhiều hộ gia đình còn xây dựng những hang rắn ngay dưới mặt đất để tiết kiệm diện tích.
Mồi rắn thường là những loài động vật có sẵn ngoài tự tự nhiên như: ếch, nhái, gà con, ngan con… vì vậy chi phí không quá cao, các hộ chăn nuôi chỉ phải trả khoảng 5.000 đồng/kg ngan, vịt thải. Chưa kể, đã xuất hiện nhiều cơ sở trong vùng cung cấp mồi do đó chi phí vận chuyển mồi cũng không phải là vấn đề quá quan trọng đối với các hộ chăn nuôi.
Người dân luôn phải đối mặt với "tử thần" mỗi khi cho rắn ăn
Lợi nhuận "khủng" kéo theo sự gia tăng theo cấp số nhân của các hộ nuôi rắn, bởi rắn giống có ngay tại làng, hệ thống chuồng trại xây dựng đơn giản, mồi rắn được chính các hộ trong thôn cung cấp. Theo ông Hạ Văn Hùng, phó chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn, thời điểm đỉnh cao nhất, số hộ dân nuôi rắn chiếm tới hơn 70% trên tổng số hộ.
Sau khoảng hơn 15 năm làm nghề, gia đình chị Huỳnh Thị Mỹ (38 tuổi, giáo viên mầm non) đã xây dựng được một ngôi nhà mới khang trang hơn, đã mua được oto và đời sống gia đình ngày càng được cải thiện’. Không chỉ riêng gia đình chị Mỹ mà rất nhiều hộ trong vùng đã "phát tài" nhờ loài "tử thần" này. Những toà cao tầng mọc lên san sát nhau, những tuyến đường liên thôn, liên xã được cải thiện, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao.
Những sản phẩm từ rắn không quá phổ biến tại Việt Nam vì vậy Trung Quốc là thị trường tiêu thụ chính. Một vài năm trở lại đây, do ảnh hưởng của dịch bệnh, hàng không xuất đi được, người dân lâm vào cảnh lao đao, khốn khó khi mà bỏ thì lỗ mà tiếp tục nuôi chờ ngày thông biên thì quá tốn kém. Rắn thương phẩm xuống giá, khiến người dân phải chuyển qua nuôi rắn sinh sản nhằm cung cấp giống cho các địa phương lân cận.
Tuy nhiên, người dân ở đây đã phải đánh đổi rất nhiều, khi "đặt cược" mạng sống của mình và gia đình vào loài rắn này. Nhiều người đã bị rắn cắn trong quá trình cho ăn, dọn chuồng thậm chí là đi làm đồng, bởi lẽ chúng có thể thoát ra bất cứ lúc nào nếu xuất hiện sự bất cẩn từ chính những hộ chăn nuôi. Nếu may mắn thì họ có thể mất 1 phần của ngón tay, cả ngón tay hay thậm chí cả bàn tay. Nhưng nếu không thì họ có thể phải trả giá bằng cả tính mạng của mình. Bởi rắn hổ mang là loài cực độc, nọc độc của nó có thể giết chết một người trưởng thành trong 30 phút.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!