Luật Đất đai 2013 được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 1/7/2014, quy định rất rõ, đất nông nghiệp là tư liệu sản xuất chủ yếu phục vụ cho việc trồng trọt và chăn nuôi, không có mục đích để ở. Vì thế, người sử dụng đất không được xây dựng nhà ở, công trình trái phép trên đất nông nghiệp.
Thế nhưng, trên thực tế nhiều năm qua, tình trạng lấn chiếm, xây dựng nhà ở kiên cố, nhà xưởng trái phép diễn ra khá phổ biến ở nhiều địa phương. Dù đã có quy định cụ thể và có chế tài xử lý đi kèm, nhưng ở một số vùng ngoại thành Hà Nội, hoạt động xây nhà dựng xưởng trên đất nông nghiệp vẫn tiếp diễn với nhiều thủ đoạn tinh vi.
Xây dựng trái phép, nếu không ngăn chặn ngay từ khi manh nha bắt đầu, không chỉ tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự ở địa phương mà còn để lại nhiều hệ lụy, tốn kém ngân sách nhà nước vì địa phương sẽ phải huy động nhân lực vật lực để cưỡng chế, giải tỏa công trình vi phạm sau này.
Quá trình xây dựng những nhà xưởng trên đất nông nghiệp có quy mô như vậy vốn không thể che giấu được… Vậy nhưng lại gần như "tàng hình" đối với cơ quan chức năng tại địa phương.
Theo quy định hiện nay, mức xử phạt hành chính đối với trường hợp vi phạm quy định về xây dựng sai phép, xây dựng trái phép, xây dựng không có giấy phép xây dựng được quy định tại Điều 15 - Nghị định số 139 /2017 của Chính phủ. Trong đó nêu rõ: đối với công trình trái phép thì chủ công trình bị phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 60 triệu đồng nếu bị phát hiện vi phạm.
Đồng thời các trường hợp này bị áp dụng biện pháp yêu cầu khắc phục hậu quả. Đối với công trình đang thi công thì bị lập biên bản xử phạt và yêu cầu dừng thi công. Đối với công trình đã hoàn tất xây dựng, thì buộc tháo dỡ công trình và phần công trình vi phạm.
Quy định là vậy, nhưng việc thực hiện các biện pháp xử phạt có triệt để hay không thì lại là một câu chuyện khác. Thực tế cho thấy một tình trạng phổ biến hiện nay, vi phạm trật tự xây dựng sau khi phát hiện, thì cũng chỉ xử phạt hành chính và để cho tồn tại.
Tại Cụm Công nghiệp làng nghề xã Văn Tự, huyện Thường Tín, vốn dĩ quy hoạch cụm công nghiệp phục vụ việc sản xuất, kinh doanh cho làng nghề gỗ truyền thống của địa phương, nhưng sau khi hoàn thành, tại đây xuất hiện nhiều căn biệt thự là nhà ở kiên cố nằm núp bên trong các nhà xưởng kinh doanh buôn bán gỗ.
Theo báo cáo của địa phương, từ cuối năm 2019 đến nay, có 27 nhà đầu tư thứ cấp xây dựng nhà ở và mở cửa hàng kinh doanh trong Cụm làng nghề. Những trường hợp này đều đã được Đội Quản lý trật tự xây dựng huyện Thường Tín lập hồ sơ vi phạm để báo cáo UBND huyện Thường Tín lên phương án xử lý. Tuy nhiên, thực tế đến nay, các công trình vi phạm vẫn tồn tại. Làm việc với nhóm phóng viên, lãnh đạo UBND xã Văn Tự chỉ "than khó" từ lúc phát hiện cho đến khi xử lý.
Theo báo cáo của Sở Xây dựng thành phố Hà Nội, trong năm 2022, trên địa bàn thành phố Hà Nội có 19.211 công trình xây dựng. Qua kiểm tra, các đội quản lý trật tự xây dựng đô thị quận, huyện, thị xã đã phát hiện, thiết lập hồ sơ xử lý 320 trường hợp vi phạm, chiếm tỷ lệ 1,67%. Con số này, có lẽ vẫn chưa phản ánh đúng tình hình vi phạm đang xảy ra trên thực tế hiện nay. Nhất là ở các khu vực quá trình đô thị hóa đang diễn ra "nóng".
Vi phạm trật tự xây dựng đô thị, nếu không ngăn chặn, sẽ tạo tiền lệ xấu cho hàng loạt những vi phạm tiếp theo. Không chỉ đất nông nghiệp, bờ sông, nơi vốn dĩ nằm trong phạm vi bảo vệ đê điều cũng sẽ trở thành mục tiêu lấn chiếm, xây nhà dựng cửa trái phép. Thực tế đang diễn ra tại tuyến đê Sông Cầu, thuộc huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh.
Ở ven sông Cầu, thực tế đã có những khu dân cư sinh sống từ lâu. Thế nên không ít người đã lợi dụng vào điều này để có thêm sự tự tin để lấn chiếm. Và bờ sông chính là địa điểm để xây nhà dựng cửa. Bất chấp việc xây dựng ở vị trí này là trái phép vì nằm trong hành lang bảo vệ đê điều.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!