Hơn nửa thế kỷ sau cuộc chiến tranh, những nỗ lực tìm kiếm và xác minh danh tính các liệt sĩ vẫn đang là một nỗi mòn mỏi không dứt của nhiều gia đình. Hàng triệu con người dũng cảm đã hy sinh vì độc lập dân tộc, nhưng vẫn có hàng trăm nghìn liệt sĩ chưa được tìm thấy và nhận diện.
Anh Nguyễn Quang Hiệp từ huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ, đã dành 50 năm chờ đợi tin tức về chú ruột, liệt sĩ Nguyễn Quang Tuyển, hy sinh tại Phú Quốc. Gia đình đã tìm thấy một tấm bia mộ với tên và tỉnh trùng khớp, nhưng vẫn cần sự hỗ trợ từ nhà nước để khai quật mộ và xác minh chính xác.
Tương tự, chị Trương Mộng Diện từ huyện Phù Cừ, Hưng Yên, cũng đang ngóng chờ kết quả giám định ADN của liệt sĩ Nguyễn Đình Luyện, con dâu mong mỏi để giải tỏa nỗi lòng mòn mỏi.
Tại các nghĩa trang liệt sĩ trên cả nước, vẫn có hàng nghìn ngôi mộ mang tên liệt sĩ, nhưng thiếu thông tin cụ thể như quê quán, đơn vị, ngày hy sinh để xác định danh tính chính xác. Thời gian và sự không chính xác của thông tin trong các năm chiến tranh làm cho công tác này trở nên vô cùng khó khăn.
Ông Hoàng Công Thắng, Phó Giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Phú Thọ, chia sẻ về những thử thách trong công tác giám định và sự mong chờ của các gia đình.
Theo thống kê của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, cả nước hiện vẫn còn hơn 300.000 hài cốt liệt sĩ đã được quy tập về các nghĩa trang, nhưng chưa xác định được danh tính, và khoảng 180.000 hài cốt liệt sĩ vẫn chưa được tìm kiếm, quy tập.
Khó khăn trong công tác giám định ADN của hài cốt liệt sĩ
Công tác giám định ADN của hài cốt liệt sĩ ngày nay đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Với những người lính đã hy sinh trong chiến tranh, các điều kiện chôn cất thường không đảm bảo, dẫn đến sự phân hủy nhanh chóng của xương. Điều này khiến cho việc tìm kiếm và xác định danh tính trở nên cấp bách, bởi chỉ trong vài thập kỷ nữa, khả năng này có thể không còn khả thi.
Chị Nguyễn Thị Thủy, giám định viên tại Khoa Y - Sinh học của Viện Pháp Y quốc gia, lên tiếng về thực tế phức tạp của công việc giám định ADN. Việc xử lý các mẫu xương đã phân hủy nặng đôi khi cần phải thực hiện nhiều lần, với chất lượng và lượng ADN thu được giảm đi theo thời gian.
Anh Hà Hữu Hảo, Trưởng khoa Y - Sinh học, cũng nhấn mạnh về khó khăn của việc thiếu cơ sở dữ liệu để so sánh và đối chiếu các mẫu. Cơ sở dữ liệu này quan trọng để giám định viên có thể kiểm soát lỗi kỹ thuật và đảm bảo tính chính xác của kết quả giám định.
Thêm vào đó, ông Đào Ngọc Lợi, Cục trưởng Cục người có công, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, nhấn mạnh về việc chưa có định mức thanh toán cho công việc giám định ADN này, làm cho công tác này càng trở nên khó khăn hơn.
Niềm vui của những gia đình khi tìm thấy hài cốt liệt sĩ của thân nhân
Vấn đề về thời gian cũng là một áp lực lớn đối với những người tham gia công tác giám định ADN liệt sỹ. Họ cần sự đầu tư mạnh mẽ hơn về cơ sở vật chất, trang thiết bị và cơ chế cho hoạt động này, để có thể giảm bớt nỗi đau đớn cho các gia đình chờ đợi kết quả.
Nhằm hỗ trợ cho công tác giám định gen để xác định danh tính các liệt sĩ, một Ngân hàng Gen đã được thành lập và sẽ chính thức ra mắt vào buổi sáng ngày mai, tại Hội nghị Tri ân người có công với cách mạng năm 2024, được tổ chức tại Hà Nội. Ngân hàng này sẽ đảm nhận việc lấy mẫu và giám định gen cho thân nhân các liệt sĩ chưa xác định được hài cốt, cũng như giám định gen cho toàn bộ hài cốt các liệt sĩ hiện có trong các nghĩa trang.
Ông Đào Ngọc Lợi, Cục trưởng Cục người có công từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, cùng với ông Vũ Công Điệp, Phó Phòng Người có công từ Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Hưng Yên, đã tham gia trong quá trình chuẩn bị cho sự kiện này.
Sáng kiến công tác giám định gen để xác định danh tính các liệt sĩ, mặc dù tốn kém về thời gian, tiền bạc và công sức, nhưng đã mang lại niềm hy vọng cho nhiều gia đình tìm lại được danh tính của những người thân đã hy sinh. Các dữ liệu từ Ngân hàng ADN được công bố rộng rãi đã tăng cơ hội cho các gia đình liệt sĩ trong bối cảnh thời gian đang dần cạn kiệt.
Gia đình liệt sĩ Chư Văn Cần rơi vào nước mắt xúc động khi tìm thấy hài cốt người thân sau khi được giám định ADN. Kết quả giám định đã xác nhận rằng phần mộ mà gia đình tìm thấy là của liệt sĩ Chư Văn Cần.
Gia đình liệt sĩ Phạm Xuân Hào đã dày công tìm kiếm khắp nơi, thậm chí sử dụng mạng xã hội để tìm thấy một phần mộ ở Bến Cát, Bình Dương có tên trùng khớp với liệt sĩ Phạm Xuân Hào. Niềm vui tràn đầy khi kết quả giám định chứng minh đây chính là người thân mà gia đình đã chờ đợi.
Hơn 10 năm triển khai đề án giám định gen và định danh liệt sỹ đã mang lại nhiều kết quả khả quan, góp phần lớn vào việc trả lại danh tính cho hàng trăm nghìn liệt sĩ. Tuy nhiên, thành công của hành trình này còn phụ thuộc vào sự quyết tâm và sự hỗ trợ đồng lòng của toàn xã hội, cũng như sự chỉ đạo khẩn trương từ hệ thống chính trị.
Những nỗi đau chiến tranh, những vết thương lòng từ cuộc chiến không thể phai mờ, nhưng xã hội đang cùng nhau hỗ trợ công tác đền ơn đáp nghĩa, tìm kiếm và kết nối thân nhân của các liệt sĩ, để nhẹ nhàng xoa dịu những vết thương còn đau trong lòng dân tộc.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!