Phức tạp hoạt động tiêu thụ cát "lậu"
Câu chuyện khai thác cát trái phép trên sông Hồng tuy không mới, nhưng hệ lụy mà nó để lại thì chẳng bao giờ là cũ. Không chỉ trục lợi, gây thất thoát tài nguyên khoáng sản quốc gia, hoạt động khai thác cát thiếu kiểm soát, vượt quá mức - còn là nguyên nhân chính và là nguyên nhân trực tiếp gây ra tình trạng biến dạng lòng dẫn sông Hồng, dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng khác. Nhưng dưới lòng sông là cát - một loại khoáng vật ngày một đắt giá, trong cơn khát nguồn cát phục vụ xây dựng, phát triển kinh tế nên tình trạng vận chuyển, tiêu thụ cát lậu trên sông, chưa khi nào hết "nóng".
9h sáng, khu vực bến cát thuộc địa bàn xã Vạn Điểm, huyện Thường Tín, Hà Nội… đã nhộn nhịp với cảnh tượng "trên bến dưới thuyền". Do khối lượng cát trên tàu cập bến là rất lớn, ước tính gần 1.000m3 nên máy xúc hoạt động hết công suất để vận chuyển.
Cát bốc lên đến đâu, xe tải chở đi ngay đến đó. Hoạt động mua bán vận chuyển tiêu thụ cát lậu diễn ra một cách công khai, vì theo tiết lộ của chính chủ tàu, số cát này không hề có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc.
Tại một bến bãi trái phép khác trên địa bàn xã Hồng Vân, huyện Thường Tín. Thời điểm phóng viên Chuyển động 24h có mặt, cả chục xe tải xếp hàng chờ "ăn" cát. Nhưng chỉ sau 2 phút, các phương tiện lập tức rời đi. Hoạt động xúc cát từ tàu lên bờ cũng dừng lại. Sau đó các tàu này cũng nhanh chóng di chuyển ra giữa dòng.
Không rõ số cát được sang tải ở bến này có phải là cát lậu hay không nhưng một điều chắc chắn, hoạt động bốc xếp khoáng sản tại đây là vi phạm. Dọc bờ sông thuộc địa bàn 2 xã Hồng Vân và xã Thống Nhất, hiện có khoảng 14 bến bãi tập kết cát sỏi. Có vị trí chủ bãi xuất trình được hợp đồng thuê đất nhưng điểm chung tất cả các bến bãi này đều không được cấp phép, nghĩa là hoạt động chui.
Ông Mai Văn Ngần, Phó Chủ tịch UBND xã Hồng Vân, huyện Thường Tín, Hà Nội cho biết: "Nguồn gốc các hàng hóa. Địa phương thẩm quyền của xã không có thẩm quyền đi kiểm tra nguồn gốc hóa đơn chứng từ nguồn gốc của các loại hàng hóa này. Rất mong cơ quan chức năng kiểm tra giám sát nguồn gốc của các hàng hóa này".
Theo quy định, trong quá trình vận chuyển, kinh doanh cát sỏi lòng sông chủ phương tiện phải mang theo hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc và khối lượng hợp pháp. Trên thực tế, tại các địa phương hiện nay có nhiều mỏ cát lòng sông Hồng đang được cấp phép nhưng hầu như hàng năm chỉ được khai thác tối đa với một khối lượng khiêm tốn.
Khi tàu vi phạm, bị lực lượng cảnh sát đường thủy bắt giữ về hành vi vận chuyển và kinh doanh cát lậu tại địa bàn, với thâm niên nhiều năm trong nghề, chủ tàu này đã tiết lộ về số lượng cát thực tế có hóa đơn được vận chuyển trên sông.
Những thông tin từ chủ tàu cát vi phạm chia sẻ sẽ cần phải kiểm chứng. Nhưng một thực tế - đây là cảnh tượng hàng ngày đang diễn ra tại điểm tập kết cát trái phép thuộc địa bàn xã Chí Tân, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Khi hàng đoàn xe tải nối đuôi nhau vận chuyển cát từ bãi tập kết ven sông. Chỉ tính riêng dự án khu công nghiệp sạch của tỉnh đã cần đến 5 triệu m3 cát san lấp. Với khối lượng lớn như vậy để ngăn chặn hiện tượng tuồn cát lậu vào dự án ngoài ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp, còn cần đến hoạt động kiểm tra giám sát chặt chẽ từ tàu sang mạn, đến những vị trí bến bãi tập kết cát để đưa vào dự án.
Thời gian qua, đã có nhiều vụ việc khai thác cát trái phép trên sông Hồng bị lực lượng công an các địa phương phát hiện bắt giữ. Nhẹ thì tịch thu tang vật gồm tàu hút và tàu sang mạn, còn đủ dấu hiệu tội phạm hình sự thì cơ quan công an khởi tố, bắt giam. Mới đây, Công an tỉnh Thái Bình vừa ra quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can đối với 6 đối tượng để điều tra về tội "Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên" theo quy định tại Khoản 2, Điều 227 Bộ luật Hình sự.
Trước đó, tổ công tác đã bắt quả tang nhóm đối tượng có hành vi hút cát trái phép tại khu vực tuyến sông Hồng thuộc địa phận xã Minh Tân, huyện Kiến Xương. Tài liệu điều tra xác định, từ khoảng đầu tháng 11/2023 đến nay, các đối tượng đã khai thác trái phép 58 chuyến tàu với tổng khối lượng cát hơn 21.000m3. Giá trị cát khai thác trái phép gần 3,5 tỉ đồng. Trong quá trình hoạt động, các đối tượng được sự giúp sức của các chủ bến bãi trên địa bàn tỉnh Nam Định để đảm bảo địa điểm chứa tài nguyên, tiêu thụ tài nguyên sau khi khai thác.
Tiếp diễn tình trạng khai thác cát trái phép trên sông Hồng
Theo quy định, đối với mỏ hoạt động khai thác cát được cấp phép- thì phải đáp ứng rất nhiều điều kiện: nằm trong quy hoạch của địa phương; được cơ quan có chức năng thăm dò, phê duyệt trữ lượng; đấu giá quyền khai thác; thực hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường. Khi tiến hành khai thác phải nộp tiền cấp quyền khai thác và chịu sự kiểm tra giám sát chặt chẽ của nhiều cơ quan chức năng liên quan. Vậy nhưng, hoạt động khai thác cát trái phép thì bỏ qua tất cả những điều kiện đó.
Để có thể khai thác được lượng cát lớn nhất trong một thời gian ngắn, chiếc tàu này có dấu hiệu đã được hoán cải khi thiết kế với 6 vòi xả. Chỉ trong vòng nửa giờ, riêng một tàu hút với hệ thống vòi cỡ lớn đã có thể "ăn cắp" đầy một con tàu chứa khoảng 300 khối cát. Vậy theo nhẩm tính, chỉ một ngày trót lọt, nhóm "cát tặc" này đã có thể kiếm được cả tỷ đồng.
Có cầu ắt có cung. Khi nhu cầu quá lớn, thì ắt sẽ nảy sinh những nguồn cung cấp không hợp pháp. Trong bối cảnh áp lực nguồn cung cấp tài nguyên cát lên các con sông hiện nay ngày càng lớn, trong đó có sông Hồng- nhiều giải pháp, cơ chế khuyến khích sử dụng vật liệu san lấp thay thế đã được đưa ra. Giải pháp này được kỳ vọng sẽ khả thi để giữ được hình thù và địa dạng vốn có của những dòng sông, trước vấn nạn khai thác cát quá mức đã và đang diễn ra từ hàng chục năm qua.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!