Việc làm cho người cao tuổi, đặc biệt tại các đô thị là vấn đề cấp bách trong bối cảnh Việt Nam nằm trong 10 quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh. Chỉ chưa đầy 15 năm nữa Việt Nam sẽ trở thành một quốc gia có dân số già. Tuy nhiên, 2/3 số người cao tuổi không được hưởng trợ cấp xã hội phải sống dựa vào con cháu hoặc tự lao động kiếm sống và khoảng 70% người cao tuổi Việt Nam sống tại khu vực nông thôn và làm nông nghiệp. Tại đô thị, đồng ruộng không còn nhiều. Người cao tuổi nếu không có lương hưu phải làm nhiều nghề khác nhau để có thêm tiền sinh hoạt.
Người cao tuổi tại Việt Nam đang dần chủ động hơn về kinh tế và việc làm, giảm phụ thuộc vào con
"Qua ba cuộc điều tra quốc gia về người cao tuổi (2011, 2019, 2022), chúng tôi phát hiện ra thu nhập của người cao tuổi để dành cho cuộc sống hàng ngày chiếm tới khoảng 35 - 38% từ việc tự lao động hàng ngày và có xu hướng tăng lên. Phần dựa vào con cái vẫn cao nhưng có xu hướng giảm xuống. Do đó, những công việc có thu nhập bấp bênh, không ổn định sẽ tác động rất nhiều đến người cao tuổi. Theo số liệu mà chúng tôi có được từ Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, những người lao động, người cao tuổi phải đi làm chỉ nhận được tiền lương bằng khoảng 38,5% mức lương bình quân trên thị trường", GS.TS Giang Thanh Long, Giảng viên cao cấp, Trường Kinh tế và Quản lý công, Đại học Kinh tế quốc dân cho biết.
Một số nguyên nhân được chỉ ra là do định kiến của người sử dụng lao động về năng suất và giá trị lao động của người cao tuổi, cũng như tâm lý e ngại của chính người cao tuổi về khả năng thích ứng với thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người cao tuổi vẫn còn sức khỏe, kinh nghiệm và khả năng đóng góp tích cực cho xã hội.
GS.TS Giang Thanh Long, Giảng viên cao cấp, Trường Kinh tế và Quản lý công, Đại học Kinh tế Quốc dân chia sẻ về vấn đề việc làm cho người cao tuổi
"Tôi cho rằng định kiến với người cao tuổi là có giảm nhưng mà trên thực tế, nó tùy theo những cái ngành nghề cụ thể. Đảng và Nhà nước ta cũng đã ban hành khá là nhiều quy định, chính sách về khởi nghiệp hay dạy nghề, tạo việc làm cho người cao tuổi. Thế nhưng dường như những chủ trương đó chưa thực sự phát huy được hiệu quả như mong muốn. Những người lao động làm công hưởng lương phần lớn làm trong lĩnh vực nông nghiệp cũng như một số các ngành dịch vụ công nghiệp. Công việc này yêu cầu về trình độ thấp. Do vậy, mức lương của họ hưởng là khá thấp so với cả thị trường chung", GS Long cho biết thêm.
Theo GS Long, để cải thiện tình hình việc làm cho người cao tuổi, Chính phủ và toàn xã hội cần có những chính sách cụ thể. Cần loại bỏ định kiến về người cao tuổi, đặc biệt trong các lĩnh vực như giáo dục, chăm sóc sức khỏe. Các cơ quan chức năng cần có sự hỗ trợ về đào tạo, chuyển đổi việc làm, vay vốn ưu đãi cho người cao tuổi, thúc đẩy kết nối giữa doanh nghiệp và người lao động cao tuổi, tạo điều kiện cho họ tham gia vào thị trường lao động phù hợp với khả năng.
Chính sách bảo hiểm xã hội, y tế cũng cần được cải thiện để bảo vệ người cao tuổi trong quá trình tham gia lao động
Kinh nghiệm từ Nhật Bản cho thấy, việc yêu cầu doanh nghiệp tạo điều kiện cho người lao động làm việc đến 70 tuổi, cũng như cho phép người lao động lựa chọn thời điểm nhận lương hưu linh hoạt hơn đã giúp người cao tuổi có việc làm phù hợp và có thể tự quyết định khi nào có thể nghỉ hưu.
"Nhật Bản đã thành lập những trung tâm kết nối lao động cao tuổi với cả các doanh nghiệp từ rất sớm. Năm 1974, họ thành lập trung tâm nguồn nhân lực và kết nối nhu cầu của cái doanh nghiệp với người cao tuổi. Đến năm 2003, họ bắt đầu tăng cường những hoạt động liên quan đến việc đào tạo lại các kỹ năng cho người cao tuổi. Đặc biệt là trong thời gian gần đây, Nhật Bản bắt đầu thúc đẩy việc tăng cường kỹ năng số cho người cao tuổi. Tôi nghĩ rằng, đây là những cái mà chúng ta hoàn toàn có thể học được. Bởi vì là họ phải thích ứng với môi trường lao động có liên quan", GS Long chia sẻ.
Nhìn chung, việc làm và thu nhập của người cao tuổi không chỉ là vấn đề an sinh xã hội, mà còn là một trong những yếu tố quan trọng góp phần bảo đảm cuộc sống tốt đẹp cho người cao tuổi và thể hiện sự trưởng thành của xã hội. Vì vậy, việc tạo việc làm phù hợp cho người cao tuổi cần trở thành một phần quan trọng trong chính sách lao động và việc làm của Việt Nam.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!