Bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số

Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới năm 2025 (15/11-15/12) có chủ đề “Bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số”.

Thực trạng của vấn đề bình đẳng giới trong kỷ nguyên số

Kỷ nguyên số tạo ra cơ hội và môi trường học tập, làm việc linh hoạt, hiệu quả hơn, tăng khả năng tiếp cận các nguồn lực giáo dục, việc làm từ xa, tiếp cận dễ dàng hơn với cơ hội kinh doanh mà không bị giới hạn về địa lý cũng như cân bằng tốt hơn giữa công việc xã hội và gia đình. Đây cũng là điều kiện thuận lợi để khuyến khích phụ nữ tham gia và tạo mạng lưới kết nối giúp họ mở rộng nhận thức, thay đổi phương thức làm việc, khẳng định tốt hơn vai trò, vị thế của mình trong công việc và cuộc sống.

Trong Lễ phát động Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới năm 2025, bà Nguyễn Thị Hà - Thứ trưởng Bộ Nội vụ - cho biết, bên cạnh những cơ hội, quá trình chuyển đổi số cũng đặt ra những nguy cơ, thách thức. Phụ nữ và trẻ em gái vẫn là đối tượng dễ bị tổn thương trên môi trường số như dễ bị lừa đảo, dụ dỗ, quấy rối bằng ngôn từ định kiến, xúc phạm hoặc bị gửi các hình ảnh, video, âm thanh có nội dung nhạy cảm, tống tiền, bắt nạt, bắt cóc trực tuyến…

Bà Pauline Tamesis - Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc tại Việt Nam - nhấn mạnh, bóc lột tình dục trẻ em trên mạng và bạo lực giới trên không gian số là những mắt xích trong chuỗi hành vi gây hại, đòi hỏi sự phối hợp hành động, lấy người bị bạo lực và trẻ em làm trung tâm, cùng với các dịch vụ chuyên biệt và cơ chế trách nhiệm chung.

16 ngày Hành động chấm dứt bạo lực giới (từ 25/11 đến 10/12/2025) được nhiều quốc gia trên thế giới hưởng ứng tham gia. Bà Pauline Tamesis và bà Caroline Nyamayemombe - Trưởng đại diện UN Women Việt Nam đã có những phân tích, kêu gọi chấm dứt bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ. Trong đó có lưu ý, với gần 80% dân số Việt Nam sử dụng internet (theo thống kê vào năm ngoái của Bộ Khoa học và Công nghệ), thế giới số đã trở thành “tiền tuyến mới” trong cuộc chiến chống bạo lực giới.

Nhận biết những dấu hiệu bạo lực trên không gian mạng

Theo báo cáo The State of Deepfakes 2024 của Sensity AI, 90-95% hình ảnh deepfake trên mạng là nội dung khiêu dâm không đồng thuận, trong đó 90% nạn nhân là phụ nữ. Đây là dạng bạo lực công nghệ cao gây tổn thương sâu sắc: Nạn nhân có thể rơi vào trạng thái ám ảnh kéo dài, rối loạn lo âu, sợ bị theo dõi. Một số trường hợp phải nghỉ học, nghỉ việc, thu hẹp quan hệ xã hội do sợ bị phán xét. Nghiêm trọng hơn, nhiều phụ nữ rơi vào trầm cảm và biểu hiện sang chấn tâm lý (PTSD), tương tự nạn nhân bạo lực tình dục ngoài đời thực.

Ngoài ra, với sự phát triển của AI, nhiều kẻ lừa đảo đã sử dụng những hình ảnh giả mạo, can thiệp, cắt ghép… của phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi, khuyết tật - những đối tượng được xem là yếu thế, cần được bảo vệ - để tạo sự thương cảm, từ đó trục lợi bất chính.

Theo UN Women, bạo lực giới trên không gian số bao gồm nhiều hình thức khác nhau - từ quấy rối, lan truyền thông tin sai lệch, kiểm soát công nghệ, đến tống tiền hoặc chia sẻ ảnh riêng tư không được phép... Trong đó, quấy rối tình dục và theo dõi (cyberstalking) là hai hình thức phổ biến nhất mà phụ nữ và trẻ em gái gặp phải - bởi cả người quen lẫn người xa lạ. Ngoài ra doxing (phát tán thông tin cá nhân) - kèm theo hành vi xúi giục người khác liên hệ để quấy rối, gây tổn hại hoặc xúc phạm nạn nhân - cũng được xem là hình thức bạo lực mạng rất đáng được quan tâm.

Một cuộc khảo sát toàn cầu cho thấy, 38% phụ nữ từng trải qua bạo lực trực tuyến và 85% phụ nữ từng chứng kiến bạo lực mạng nhắm vào người khác. Điều này khiến họ cảm thấy bất an và hạn chế tham gia không gian số. Các bình luận xúc phạm ngoại hình, công kích thân thể, gửi hình ảnh nhạy cảm không mong muốn… không chỉ tạo áp lực tâm lý mà còn tích lũy stress dài hạn, ảnh hưởng đến giấc ngủ, khả năng tập trung và sức khỏe tinh thần. Đối với trẻ em gái, đây còn là nguy cơ phá vỡ hình ảnh bản thân, khiến các em tự ti về cơ thể, thu mình, sợ giao tiếp hoặc tham gia cộng đồng trực tuyến, có nguy cơ rối loạn ăn uống hoặc trầm cảm.

Việc phụ nữ, trẻ em gái thường trở thành nạn nhân một phần bắt nguồn từ tâm lý kỳ thị, coi thường. Không gian mạng phản chiếu những định kiến của đời thực: sự coi thường phụ nữ, chuẩn mực giới khắt khe. Từ đó làm tăng khả năng nạn nhân bị đổ lỗi, khiến phụ nữ ngại báo cáo vi phạm. Tại nhiều khu vực nông thôn, kỹ năng an toàn số của phụ nữ còn hạn chế, khiến họ dễ bị lừa đảo hoặc tống tiền bằng hình ảnh. Nhiều trường hợp bạo lực mạng đến từ chính người quen: người yêu cũ, bạn học, người trong gia đình. Hình thức này thường khó phát hiện và dễ dẫn đến tổn thương tâm lý lâu dài. Trẻ em gái đặc biệt dễ bị tổn thương vì: chưa có kỹ năng tự bảo vệ, dễ tin vào lời dụ dỗ, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của đánh giá trên mạng, dễ bị thao túng tâm lý qua lời khen, sự quan tâm hoặc hứa hẹn.

Một số giải pháp tạo điểm tựa an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái

Hoàn thiện khung pháp lý về bạo lực giới thúc đẩy bởi công nghệ: Những tội danh liên quan deepfake, công nghệ AI, hoặc quấy rối trực tuyến cần được quy định rõ ràng và có cơ chế xử phạt tương xứng

Nâng cao năng lực số và khả năng tự bảo vệ, đặc biệt cho phụ nữ vùng nông thôn, dân tộc thiểu số, gia đình có điều kiện kinh tế hạn chế.

Các nền tảng công nghệ cần đề cao trách nhiệm trong việc kiểm duyệt, ngăn chặn những nội dung “xấu”, “độc”, cảnh báo hướng dẫn về lừa đảo trực tuyến.

Khuyến khích nam giới và trẻ em trai trở thành “người bạn đồng hành thông thái”, không cổ vũ hành vi bạo lực mạng, lên tiếng khi thấy vi phạm và tạo dựng văn hóa tôn trọng phụ nữ.

Tăng cường dịch vụ hỗ trợ tâm lý và pháp lý.