Triết lý Johan Cruyff: Đỉnh cao là sự giản đơn

Barcelona khiến người xem cảm thấy bóng đá đỉnh cao thực ra rất đơn giản - bởi lẽ, họ kiểm soát tốt những sự phức tạp, cầu kỳ trong việc chơi bóng. Chắc chắn rằng, để chơi được như Barcelona không hề đơn giản. Vậy làm thế nào để Los Blaugrana có thể biến những thứ phức tạp trở nên dễ dàng hơn trong mắt người đời? - Người có thể trả lời câu hỏi này là một huyền thoại của Barcelona, hay chính xác hơn, là huyền thoại vĩ đại bậc nhất thế giới bóng đá - Johan Cruyff.

Có thể Pele và Maradona có được sự nghiệp cầu thủ trọn vẹn và huy hoàng hơn nhưng chính Johan Cruyff mới là cái tên có tầm ảnh hưởng lớn nhất đến trái bóng tròn. Ý tưởng quan trọng nhất mà ông mang tới thế giới này chính là triết lý kiểm soát bóng - giữ bóng trong chân lâu nhất có thể và đoạt bóng từ chân đối thủ nhanh nhất có thể. Đây là lối chơi được phát triển từ ý tưởng nguyên thủy của HLV Rinus Michels trong những năm đầu thập niên 70 của thế kỷ trước, khi Cruyff còn là cầu thủ trẻ.

Cruyff thường nói về sự giản đơn trong bóng đá - thứ tưởng chừng như đối nghịch hoàn toàn với lối chơi được dung dưỡng bởi những đường chuyền mà ông thổi hồn vào Barcelona. Cruyff từng chỉ trích một bàn thắng được ghi, chỉ bởi theo ông, lẽ ra nó phải là điều đến sớm hơn, khi các cầu thủ thi đấu theo cách của ông. Những đường chuyền sai sẽ làm tăng cơ hội mắc lỗi. Chơi bóng càng đơn giản nghĩa là đội bóng sẽ càng tăng tính hiệu quả và ổn định. Theo huyền thoại người Hà Lan, một đội bóng nên nắm bắt cơ hội và tung ra cú sút sớm nhất có thể để tăng cơ hội ghi bàn. Với Cruyff, bàn thắng hoàn hảo là bàn thắng được ghi với những nỗ lực nhỏ nhất, tối thiểu hóa những rủi ro và tối đa hóa sự hiệu quả.

Đơn giản hóa lối chơi là một khái niệm mà những con số thống kê không thể khắc họa chính xác. Đơn giản - là thứ gì đó trừu tượng, được định nghĩa bởi chính trí óc của con người và hoàn toàn không hữu hình. Khái niệm về sự đơn giản cũng phản ánh góc nhìn của chúng ta về điều đó.

Đối với một nhà vật lý, các định luật hoàn toàn có giá trị bởi họ có thể cắt nghĩa được chúng. Với những người ít kiến thức về lĩnh vực ấy, nó là vô nghĩa. Hai phạm trù suy nghĩ khác nhau không làm thay đổi thực tế. Các định luật vật lý được định nghĩa cho đến khi trí tuệ của con người phát triển hơn để rồi chúng sẽ được định nghĩa lại. Bản chất vấn đề không thay đổi bất kể chúng ta nghĩ gì về nó đi chăng nữa.

Áp dụng điều trên vào bóng đá, có thể thấy thứ bóng đá mà Barcelona đang vận hành cũng giống như vậy. Bản chất không hề thay đổi dù cho có hàng triệu triệu nhận định khác nhau từ phía người xem. Vì thế thật khó để đánh giá đúng về sự phức tạp trong lối chơi của Barcelona. Với một số người, bóng đá của Barcelona là một hệ thống lưới nhện phức tạp, hoạt động nhờ các tiểu hệ thống là nhóm từ ba đến bốn cầu thủ, mà mỗi sự rung động của hệ thống nhỏ đều ảnh hưởng tới lối chơi của toàn bộ mạng lưới. Với một số khác, điều họ quan tâm là các cầu thủ nhảy múa nhịp nhàng ra sao trên sân cỏ, là tài năng của các cầu thủ, là cách họ chuyền bóng sớm nhất đến đồng đội và chờ đợi cho đến khi một ai đó có thể chớp cơ hội và trừng phạt sai lầm của hàng phòng ngự đối phương.

Với mọi người, cách thưởng thức một trận đấu thường phụ thuộc vào ba yếu tố: sự hiểu biết của người đó về bóng đá, lý do người đó xem bóng đá và sự kỳ vọng khi xem bóng đá. Nếu có thể tự trả lời được cho mình ba yếu tố trên, một người thích xem Barcelona có thể có được nhận định cho riêng mình về sự giản đơn của Los Blaugrana. Mặt khác, triết lý cá nhân ấy còn phản ánh cách họ nhìn cuộc đời này, không chỉ trong bóng đá.

Chúng ta không cần phải là một HLV để có một triết lý cá nhân. Triết lý của mỗi người đơn giản là sự tổng hòa của kinh nghiệm trong quá khứ và cá tính của họ. Điều đó lý giải vì sao với một số người, bóng đá của Barcelona là vô cùng phức tạp, còn với một số khác, nó lại đơn giản nhưng tới mức không ai khác làm được.

Khi Cruyff nói về bóng đá, ông thường đề cao yếu tố tinh thần được mang đến từ môn thể thao này, nhiều hơn chỉ là giá trị của việc chiến thắng. Ông tin rằng bóng đá, phải có sức mạnh để đặt nụ cười lên môi những người theo dõi. Cruyff luôn tin tưởng tuyệt đối vào triết lý bóng đá của bản thân, của việc chơi bóng theo cách gọn gàng và đầy hiệu quả.

Johan Cruyff thà thất bại theo cách của mình còn hơn giành chiến thắng theo cách xấu xí. Ông cho rằng trận thua trước Tây Đức tại chung kết World Cup 1974 khiến "Cơn lốc màu da cam" thậm chí còn nổi tiếng hơn cả phe thắng cuộc. Sở dĩ nói một trận thua có giá trị hơn một chiến thắng bởi lẽ nó mang tới cho thế giới bóng đá một giai thoại - giai thoại về một trong những đội bóng mạnh nhất hành tinh nhưng lại không thể bước lên đỉnh vinh quang. Trận thua ấy còn thể hiện tiếng nói của triết lý bóng đá mà Johan Cruyff là trái tim - thứ bóng đá lãng mạn và bay bổng.

Trong một video phát sóng trên truyền hình Hà Lan, Cruyff nói rằng ông không bao giờ thích thi đấu với một đội hình có 2 cầu thủ ở tuyến giữa bởi vì họ có thể bị qua mặt quá dễ dàng. Thay vào đó, Cruyff luôn luôn sử dụng tới 3 tiền vệ. Ông lý giải: "Tôi thích chơi phòng ngự hơn mọi người nghĩ". Cũng từ đó, ông cho ra đời câu nói có sức ảnh hưởng vô cùng lớn đối với thế giới bóng đá hiện đại ngày nay: "Nếu bạn không thể thắng, hãy chắc rằng đừng có thua".

Những gì kể trên cho thấy những mặt đối lập trong con người của Cruyff - đấng sáng tạo trong lối chơi Tiki-taka và bóng đá tổng lực. Rõ ràng, Cruyff ghét việc phải thất bại nhưng không không sẵn lòng để chơi bóng theo cách xù xì và phản bóng đá. Sự mâu thuẫn trong Cruyff phần nào được phản ánh trên sân cỏ.

Có ý tưởng cho rằng sự đơn giản trong bóng đá là hoàn thành tốt các nhiệm vụ, điều này đúng về mặt lý thuyết. Tuy nhiên, đưa ý niệm đó vào thực tế lại là một câu chuyện rất khác. Stoke City dưới thời Tony Pulis có lối chơi rất đơn giản bởi họ không cần đầu tư kỹ lưỡng cho việc phát triển bóng từ dưới lên trên. So sánh với hầu hết các đội bóng được dự Champions League, Stoke City chơi thứ bóng đá trực diện nhất vì khả năng cạnh tranh của họ phụ thuộc vào sức mạnh cơ bắp của các cầu thủ. Có thể nói, Stoke City có lối chơi đơn giản.

Nhưng mặt khác, Barcelona lại vận hành theo một cơ chế hoàn toàn khác so với Stoke. Bóng được luân chuyển từ hàng phòng ngự tới tuyến đầu, đòi hỏi nhiều đường chuyền hơn và sự kiện nhẫn hơn. Vậy như thế liệu có nghĩa rằng Barcelona vẫn chơi chưa đủ đơn giản?

Lấy ví dụ từ trận El Clasico tại Bernabeu 4 năm về trước. Trong một tình huống, Lionel Messi và Andres Iniesta liên tục đan bóng giữa 2 người trong sự thiếu vắng áp lực từ hàng phòng ngự Madrid. Những đường bóng ấy không đi đến đâu và không mang tới điều gì - không có sự tiến triển và không có mục tiêu để hoàn thành. Nếu cứ vậy, người thường cũng có thể chơi bóng cả ngày. Dường như tiki-taka đã phát triển không đúng với mục đích ban đầu của nó - kiểm soát trận đấu theo cách mất ít sức nhất và hiệu quả nhất. Nó cho thấy CLB đã dần trở nên bảo thủ với lối chơi này và từ chỗ chuyền bóng là công cụ để mang lại sự hiệu quả, nó trở thành tôn chỉ trong lối chơi, để giữ bóng. Trong trường hợp này, kiểm soát bóng không còn là việc làm để tìm kiếm một kết quả mà chính nó đã là kết quả. Trong bối cảnh ấy, tiki-taka không còn hữu dụng với Cruyff nữa.

Điều có có thể lý giải vì sao Tata Martino quyết định thay đổi lối chơi của Los Blaugrana sau kỷ nguyên của Pep Guardiola.

Sơ đồ chiến thuật là một chuyện, nhưng những cầu thủ thi đấu trong một sơ đồ hoàn toàn có thể phá hỏng triết lý bóng đá ẩn chứa bên trong. Sơ đồ 4-3-3 được thiết kế để mang tới nhiều lựa chọn nhất cho bất cứ cầu thủ nào trong đội ở khả năng kiểm soát bóng. Theo cách này, khi một cầu thủ có bóng, họ sẽ chuyền bóng cho đồng đội gần nhất và sau đó di chuyển để nhận lại bóng. Làm mọi thứ đơn giản, chuyền và chạy, chuyền và chạy... Đó là lối chơi điển hình của Liverpool trong những năm 70 và 80 của thế kỷ trước.

Trên lý thuyết, sơ đồ 4-3-3 tối ưu hóa khoảng cách giữa các người chơi, để họ có thể duy trì triết lý bóng ngắn. Trên thực tế, các cầu thủ Barcelona đã trở thành bậc thầy của phong cách chơi bóng này sau nhiều năm học tập ở học viện đào tạo trẻ. Khái niệm về việc chuyền bóng ban đầu để phục vụ cho việc ghi bàn, nhưng dần dần nó trở thành một lý thuyết tổng thể về bóng đá; được áp dụng trong cả tấn công, phòng thủ và kiểm soát bóng. Nguyên nhân của sự biến hóa này là bởi tài năng của thế hệ cầu thủ Barcelona hiện tại. Không có đội bóng nào khác có thể chơi bóng ngắn và nhanh lão luyện như Barcelona. Cũng không có đội bóng nào khác có được những cầu thủ xuất sắc bậc nhất thế giới và chơi ăn ý với nhau như vậy. Thực tế, lối chơi đơn giản nhất, hóa ra lại được tạo bởi tầng tầng lớp lớp những thứ phức tạp.

Thứ khởi phát đơn thuần chỉ là chơi bóng theo cách khác biệt đã liên tục được phát triển để giờ đây trở thành triết lý bóng đá của cả một CLB hàng đầu thế giới. Liệu ai có thể nghĩ rằng việc Cruyff tới Barcelona khi còn là cầu thủ sẽ đánh dấu sự bắt đầu của một điều đặc biệt và có giá trị lâu đời đến vậy trong thế giới bóng đá? Người hâm mộ thời ấy có thể hình dung thoáng qua về dáng dấp của 1 đội bóng thông qua một cầu thủ. Nhiều năm sau, cầu thủ ấy mang đức tin của bản thân nhân rộng thành triết lý của cả một CLB.

Lý do vì sao Cruyff lại có tầm ảnh hưởng lớn tới bóng đá như vậy thì bởi vì ông khác biệt. Ông đã mang tới cho thế giới một lối chơi hoàn toàn độc nhất vô nhị. Không có gì phải bàn cãi, Johan Cruyff đã để lại cho thế giới bóng đá một di sản, không giống với bất cứ gì khác trên đời này.