Doanh nghiệp trước bước ngoặt chính sách xuất nhập khẩu

Nhiều vướng mắc

Năm 2025 không chỉ là năm điều chỉnh chính sách hải quan, thuế, mà còn là năm bản lề của cải cách mô hình quản lý nhà nước trong năm 2026, theo hướng tinh gọn, phân cấp mạnh hơn. Trong bối cảnh TP Hồ Chí Minh triển khai sắp xếp bộ máy theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, các thay đổi về đầu mối tiếp nhận, thẩm quyền giải quyết và quy trình xử lý thủ tục hành chính trong lĩnh vực xuất nhập khẩu đang tạo ra những tác động trực tiếp và tức thì đến cộng đồng doanh nghiệp.

Thông tin trên đã được đưa ra tại Hội nghị Đối thoại Doanh nghiệp - Chính quyền Thành phố do Chi cục Hải quan Khu vực II tổ chức ngày 19 tháng 12 năm 2025. Hơn 350 đại biểu đại diện cho các sở, ban, ngành, Ủy ban nhân dân các phường, xã, đặc khu, hiệp hội và doanh nghiệp tham dự hội nghị đã cho thấy mức độ quan tâm lớn đối với các chính sách mới. Trên 30 câu hỏi, kiến nghị được tiếp nhận không chỉ phản ánh vướng mắc kỹ thuật, mà còn bộc lộ tâm lý lo ngại về sự thiếu thống nhất trong quá trình áp dụng pháp luật.

Những vấn đề được doanh nghiệp tập trung phản ánh xoay quanh các nội dung cốt lõi của hoạt động xuất nhập khẩu, từ phân loại mã HS, xác định thuế suất, chính sách thuế đối với hàng mẫu, hàng khuyến mãi, hàng tiêu hủy, đến xử lý thuế trong các trường hợp chuyển mục đích sử dụng hàng hóa. Đáng chú ý, các thủ tục đặc thù đối với doanh nghiệp chế xuất như quản lý nguyên liệu, vật tư, hàng hóa xuất nhập khẩu, xuất nhập khẩu tại chỗ, thanh khoản và quyết toán tiếp tục là nhóm nội dung phát sinh nhiều vướng mắc trong thực tiễn.

Trong bối cảnh đó, công tác quản lý và kiểm tra chuyên ngành nổi lên như một điểm nghẽn đáng quan tâm. Doanh nghiệp phản ánh không ít trường hợp hàng hóa không thuộc diện quản lý của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhưng cũng không nằm trong phạm vi quản lý của Bộ Công Thương, dẫn đến tình trạng "khoảng trống quản lý", gây chậm trễ trong thông quan và phát sinh chi phí tuân thủ. Đây là vấn đề mang tính hệ thống, đòi hỏi sự phối hợp liên ngành chặt chẽ hơn thay vì xử lý tình huống đơn lẻ.

Phát biểu tại hội nghị, bà Lê Thị Thùy Dung, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ Hải quan, Chi cục Hải quan Khu vực II, khẳng định cơ quan hải quan sẽ xem xét, giải quyết các vướng mắc liên quan đến kiểm tra giảm, đồng thời tăng cường phối hợp với Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh nhằm thống nhất cách thực hiện. Theo bà Dung, trong thời gian tới, Hải quan Khu vực II sẽ có văn bản trao đổi chính thức với các đơn vị liên quan, trong đó có Hải quan cửa khẩu Cảng Sài Gòn khu vực 1, đồng thời gửi báo cáo đến Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh để nâng cao hiệu quả phối hợp quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm.

Doanh nghiệp cần thay đổi cách tiếp cận

Điều đáng lưu ý là các vướng mắc hiện nay không chỉ đến từ nội dung chính sách, mà còn xuất phát từ sự thay đổi trong cơ cấu tổ chức và quy trình giải quyết thủ tục hành chính. Mô hình chính quyền địa phương hai cấp, với sự phân định lại thẩm quyền giữa cấp thành phố và cấp cơ sở, đang làm thay đổi "đầu mối" của doanh nghiệp với cơ quan quản lý. Nếu như trước đây, doanh nghiệp quen làm việc với một đầu mối tương đối ổn định, thì nay việc xác định đúng cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận và xử lý hồ sơ trở thành yêu cầu bắt buộc để tránh ách tắc.

Trong lĩnh vực kiểm tra an toàn thực phẩm, nhiều nội dung chuyên sâu đã được thảo luận tại hội nghị, đặc biệt là việc áp dụng Điều 13 Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm. Theo bà Lê Thị Thùy Dung, việc xác định đúng đối tượng được miễn kiểm tra đối với hàng mẫu sẽ tiếp tục được rà soát, thống nhất. Trường hợp hàng mẫu vẫn bị yêu cầu kiểm tra, đơn vị hải quan tiếp nhận tờ khai có trách nhiệm báo cáo chi cục hải quan khu vực để được hướng dẫn, chỉ đạo kịp thời, tránh gây khó khăn không cần thiết cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, ý tưởng áp dụng kiểm tra sau thông quan đối với một số mặt hàng như dụng cụ bao gói, chứa đựng thực phẩm cũng được đưa ra thảo luận, gắn với tiến trình cải cách kiểm tra chuyên ngành theo Quyết định số 38/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Đây được xem là hướng tiếp cận phù hợp với thông lệ quốc tế, góp phần rút ngắn thời gian thông quan nhưng đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn về năng lực tuân thủ và quản trị rủi ro của doanh nghiệp.

Ở góc độ xúc tiến và hỗ trợ doanh nghiệp, bà Cao Thị Phi Vân, Phó Giám đốc ITPC, nhấn mạnh rằng các chính sách thuế, hải quan trong lĩnh vực xuất nhập khẩu đang được điều chỉnh liên tục để bám sát thực tiễn. Theo bà Vân, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, doanh nghiệp không chỉ cần nắm vững hệ thống pháp luật trong nước mà còn phải cập nhật thường xuyên chính sách, quy định của các quốc gia đối tác. Việc thiếu thông tin hoặc hiểu chưa đầy đủ quy định có thể dẫn đến những rủi ro đáng tiếc, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và ảnh hưởng đến uy tín thương mại.

Từ góc nhìn chính sách, có thể thấy mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ là câu chuyện tổ chức bộ máy, mà còn là phép thử đối với khả năng thích ứng của cả hệ thống hành chính và cộng đồng doanh nghiệp. Trong giai đoạn chuyển tiếp, sự chủ động cập nhật quy định, chuẩn hóa hồ sơ, chứng từ và tăng cường đối thoại với cơ quan quản lý sẽ là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro và chi phí tuân thủ.