Gỡ thế bí cho gạo Việt

Nguy cơ sụt giảm mạnh chất lượng gạo

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến ngày 12/08/2021, vụ Hè Thu tại các tỉnh/thành phố khu vực ĐBSCL đã thu hoạch được 780.000 ha với năng suất khoảng 5,8 tấn/ha, sản lượng đạt khoảng 4,524 triệu tấn. Dự kiến thu hoạch rộ trong tháng 8 và dứt điểm khoảng vào giữa tháng 9/2021. 

Đối với hoạt động xuất khẩu gạo, theo số liệu tổng hợp, kết quả xuất khẩu gạo Việt Nam lũy kế 7 tháng đầu năm 2021 đạt số lượng 3,492 triệu tấn, trị giá 1,888 tỷ USD, giá bình quân 540,68 USD/tấn; so với cùng kỳ năm 2020 về số lượng giảm 12,69%, về trị giá giảm 3,10% và giá bình quân tăng 53,5 USD/tấn.VFA dự kiến cả năm 2021, Việt Nam sẽ xuất khẩu khoảng 6,0 - 6,2 triệu tấn gạo các loại, trị giá đạt khoảng 3,325 tỷ USD.

Việc áp dụng Chỉ thị 16 tại 19 tỉnh/thành phố phía Nam đã gây ra nhiều khó khăn, vướng mắc trong chuỗi giá trị sản xuất, tiêu thụ, chế biến và xuất khẩu của ngành nông nghiệp gạo Việt Nam, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn lưu thông lúa hàng hóa từ ruộng về nhà máy và từ nhà máy ra các cảng xuất khẩu. 

Cụ thể theo Bộ Công Thương, đối với vấn đề lưu thông hàng hóa và tổ chức sản xuất của các thương nhân trong việc thu hoạch lúa tươi vụ Hè Thu tại ruộng, thiếu hụt trầm trọng lực lượng lao động thời vụ trên đồng, từ người đi thu mua cho đến người gặt lúa, bốc vác xuống ghe. Các ghe vận chuyển lúa không thể di chuyển từ vùng này sang vùng khác, đặc biệt là giữa các địa phương.

Việc áp dụng Chỉ thị 16 tại 19 tỉnh/thành phố phía Nam đã gây ra nhiều khó khăn, vướng mắc trong chuỗi giá trị sản xuất, tiêu thụ, chế biến và xuất khẩu của ngành nông nghiệp gạo Việt Nam

Còn trong khâu chế biến thóc hàng hóa, vụ Hè Thu thu hoạch rộ ngay thời điểm mưa nhiều nên lúa phải được sấy bằng thiết bị sấy. Tuy nhiên, việc vận chuyển lúa từ ruộng đến nhà máy bị gián đoạn, dẫn đến tình trạng ùn ứ lúa tươi chưa được xử lý, làm giảm chất lượng gạo. Các thương nhân thiếu hụt nguồn nguyên liệu chế biến gạo thành phẩm, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các hợp đồng xuất khẩu đã ký kết trước đó.

Trong khi với những nhà máy tổ chức sản xuất theo hình thức “3 tại chỗ”, năng suất hoạt động giảm hẳn, chỉ duy trì từ 50% trở xuống do thiếu hụt lực lượng nhân công. Các thương nhân dù đã áp dụng hình thức “1 cung đường, 2 địa điểm” cho nhà máy sản xuất, chế biến. Tuy nhiên, do bị giới hạn bởi khung giờ không được ra đường (18 giờ 00 - 6 giờ 00) nên một số hoạt động bị gián đoạn qua ngày, làm cho chất lượng gạo neo trên ghe/sà lan qua đêm bị sụt giảm.

Đối với các nhà máy/kho chứa có ca nhiễm: Các cơ quan y tế áp dụng biện pháp phong tỏa theo quy định (thời gian quá dài đối với nhà máy sản xuất, chế biến mặt hàng lương thực chính là gạo) đã vô tình gây đứt gãy chuỗi sản xuất của các thương nhân.

Ngoài ra, các cảng giảm công suất hoạt động (trong đó có Bến 125 tại Tân Cảng Cát Lái là một trong những bến xuất gạo bằng container chính của khu vực TP HCM đã ngừng hoạt động gần 1 tháng nay) nên một số thương nhân phải đưa container về đóng tại kho/trên sà lan. Do đó, tiến độ giao hàng bị chậm trễ, hãng tàu phạt, chi phí tăng. Thực tế cho thấy đây chỉ có thể là giải pháp tình thế và chỉ áp dụng được đối với các kho gần cảng xuất.

Bên cạnh đó, khâu vận chuyển từ nhà máy chế biến đến các cảng xuất khẩu cũng gặp không ít khó khăn. Hiện nay, thị trường thiếu hụt nghiêm trọng tài xế xe tải/container, tài công ghe/sà lan vận chuyển gạo hàng hóa từ nhà máy chế biến ra cảng. Người lao động làm hàng tại các cảng xuất khẩu cũng bị giảm rất nhiều. 

“Tại một số địa phương, tài công ghe thương lái hoặc tài xế lái máy gặt đập liên hợp được yêu cầu phải có giấy xét nghiệm âm tính với COVID-19, tuy nhiên giấy xác nhận này chỉ có hiệu lực trong vòng 72 giờ, không đủ thời gian để vận chuyển hàng hóa từ các tỉnh/thành phố khu vực ĐBSCL đi các cảng khu vực TP Hồ Chí Minh. Hàng loạt các phương tiện vận tải biển phải tạm ngưng hoạt động”, Bộ Công Thương nêu thực tế.

Đối với thị trường xuất khẩu, hiện nay, hầu như các thương nhân e ngại việc ký kết hợp đồng mới do tình trạng ách tắc trong lưu thông và giao nhận tại các cảng biển. Bên cạnh đó, biên độ chênh lệch giá thời điểm chào bán và giá cước thực tế lúc giao hàng quá lớn khiến các thương nhân và cả khách hàng đều gặp rủi ro lớn. Tình trạng này nếu tiếp diễn chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến kim ngạch ngành và nguy cơ mất thị trường xuất khẩu, nhất là các thị trường truyền thống như Philippines, Trung Quốc, Malaysia vào các đối thủ cạnh tranh khác trong khu vực như Thái Lan, Ấn Độ.

“Những khó khăn nêu trên đã làm cho tình hình tiêu thụ lúa Hè Thu 2021 ở các tỉnh/thành phố khu vực ĐBSCL gặp rất nhiều khó khăn và bị đình trệ trong việc thu hoạch, xử lý sau thu hoạch.

Giá lúa tươi tại ĐBSCL liên tục giảm giá trong ít ngày qua

Nguy cơ chất lượng gạo sụt giảm mạnh là hoàn toàn thực tế và việc không thể tiêu thụ lúa tươi tại ruộng dẫn đến giá lúa gạo nội địa khu vực ĐBSCL giảm liên tục trong nhiều tuần qua: Giá bình quân lúa tươi loại thường tại ruộng từ ngày 1/5 là 6.200 đồng/kg, ngày 1/6 là 5.800 đồng/kg, ngày 1/7 là 5.200 đồng/kg và đến ngày 5/8 giảm xuống chỉ còn 4.700 đồng/kg”, Bộ Công Thương cảnh báo.

Đề xuất mở 'luồng xanh' vận chuyển gạo bằng đường thuỷ

Trước những khó khăn trên, Bộ Công Thương vừa có văn bản hỏa tốc kiến nghị Thủ tướng xem xét giao Bộ Giao thông vận tải chủ trì, phối hợp với Bộ Y tế và các Bộ ngành, địa phương liên quan sớm xây dựng và báo cáo phương án “luồng xanh” cho vận tải đường thủy, đảm bảo yêu cầu về phòng chống dịch COVID-19 nhưng giải tỏa được ách tắc hiện nay.

“Việc khơi thông dòng chảy phương tiện chuyên chở sẽ góp phần đáng kể giúp các thương nhân xuất khẩu gạo duy trì được chuỗi cung ứng lúa gạo hàng hóa từ đồng ruộng ra đến cảng xuất khẩu”, Bộ Công Thương nhận định.

Phương án 1: Bộ Công Thương đề xuất chính quyền địa phương chấp nhận các xét nghiệm nhanh tại ấp/xã, đăng ký thông tin, lịch trình di chuyển với cơ quan quản lý nhà nước tại ấp/xã, v.v… và áp dụng tương tự đối với lực lượng bốc xếp thóc xuống/lên ghe. Đặc biệt xem xét ưu tiên phân luồng xanh (xét nghiệm nhanh tại chốt kiểm dịch trên sông) cho các phương tiện vận chuyển lúa tươi từ đồng ruộng về hệ thống nhà máy sấy vệ tinh trong khu vực gần nhất (cùng xã/huyện) để đảm bảo chất lượng thóc tồn trữ đạt yêu cầu. Riêng khâu vận chuyển thóc/gạo giữa các nhà máy không đặt trong cùng một tỉnh hay từ nhà máy ra các cảng xuất khẩu/khu vực tiêu thụ nội địa đang có nhu cầu nhiều: Chốt kiểm dịch trên các sông lớn tại các nơi giáp ranh cần bố trí cơ sở xét nghiệm đi kèm trong phạm vi gần nhất để đáp ứng nhu cầu xét nghiệm cho tài công trong vận chuyển liên tỉnh thời gian dài.

Phương án 2: Trường hợp thương nhân đồng ý hỗ trợ cung cấp các bộ kit xét nghiệm nhanh cho các chốt trên sông, khi ghe/sà lan của các thương nhân di chuyển qua, đề nghị nhân viên chịu trách nhiệm trực chốt tiến hành xét nghiệm nhanh và đóng dấu thông hành cho các phương tiện tranh thủ di chuyển tiếp. 

Với phương án này, Bộ Công Thương đề nghị các địa phương chỉ yêu cầu giấy xác nhận âm tính PCR khi phương tiện rời bến, bờ (điểm đầu) và suốt qua trình di chuyển trên sông được phép sử dụng giấy xác nhận xét nghiệm nhanh tại các chốt để qua chốt kế tiếp cũng như cập bến, bờ (điểm cuối) của lộ trình.

Bộ Công Thương đề xuất mở 'luồng xanh' vận chuyển gạo bằng đường thuỷ

Ngoài mở luồng xanh vận chuyển lúa gạo, Bộ Công Thương cũng đề nghị Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại ngân hàng hỗ trợ lãi suất cho các doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu gạo. Đồng thời cho phép doanh nghiệp được thế chấp vay vốn bằng chính sản phẩm sẽ thu mua.

Bộ Công Thương cũng đề nghị Chính phủ giao Bộ Giao thông Vận tải làm việc với Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn để sớm mở lại tất cả các máng đóng rút gạo trong thời gian sớm nhất, giảm bớt tình trạng ùn tắc container xuất khẩu gạo và cân nhắc về phí phụ thu (450.000 đồng một container) trong bối cảnh COVID-19.

Chính phủ giao Bộ Giao thông vận tải phối hợp với Bộ Công Thương làm việc và yêu cầu các hãng tàu, doanh nghiệp logistics công khai, minh bạch về giá cước container và giảm giá cước vận chuyển về mức hợp lý, tạo điều kiện cho xuất nhập khẩu.

Bộ Y tế thống nhất việc áp dụng biện pháp xét nghiệm COVID-19 đầu vào, sau đó giao cho thương nhân có kế hoạch tự quản lý đội ngũ lao động và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật. Đồng thời, Bộ Công Thương cũng đề nghị ngành y tế, các địa phương xem xét ưu tiên tiêm vaccine cho các lao động trong chuỗi cung ứng lúa gạo.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!